महाभारत 2.11 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←सभा पर्व→

←अध्याय 11→

[mh-2-11] • 73 श्लोकाः

नारद उवाच। पुरा देवयुगे राजन्न् आदित्यो भगवान् दिवः। आगच्छन् मानुषं लोकं दिदृक्षुर् विगतक्लमः। पितामहसभां तात कथ्यमानां निबोध मे। शक्यते या न निर्देष्टुम् एवंरूपेति भारत।

nārada uvāca. purā devayuge rājann ādityo bhagavān divaḥ. āgacchan mānuṣaṃ lokaṃ didṛkṣur vigataklamaḥ. pitāmahasabhāṃ tāta kathyamānāṃ nibodha me. śakyate yā na nirdeṣṭum evaṃrūpeti bhārata.

चरन् मानुषरूपेण सभां दृष्ट्वा स्वयंभुवः। सभाम् अकथयन् मह्यं ब्राह्मीं तत्त्वेन पाण्डव।

caran mānuṣarūpeṇa sabhāṃ dṛṣṭvā svayaṃbhuvaḥ. sabhām akathayan mahyaṃ brāhmīṃ tattvena pāṇḍava.

अप्रमेयप्रभां दिव्यां मानसीं भरतर्षभ। अनिर्देश्यां प्रभावेन सर्वभूतमनोरमाम्।

aprameyaprabhāṃ divyāṃ mānasīṃ bharatarṣabha. anirdeśyāṃ prabhāvena sarvabhūtamanoramām.

श्रुत्वा गुणान् अहं तस्याः सभायाः पाण्डुनन्दन। दर्शनेप्सुस् तथा राजन्न् आदित्यम् अहम् अब्रुवम्।

śrutvā guṇān ahaṃ tasyāḥ sabhāyāḥ pāṇḍunandana. darśanepsus tathā rājann ādityam aham abruvam.

भगवन् द्रष्टुम् इच्छामि पितामहसभाम् अहम्। येन सा तपसा शक्या कर्मणा वापि गोपते।

bhagavan draṣṭum icchāmi pitāmahasabhām aham. yena sā tapasā śakyā karmaṇā vāpi gopate.

औषधैर् वा तथा युक्तैर् उत वा मायया यया। तन् ममाचक्ष्व भगवन् पश्येयं तां सभां कथम्। स तन् मम वचः श्रुत्वा सहस्रांशुर् दिवाकरः। प्रोवाच भरतश्रेष्ठ व्रतं वर्षसहस्रिकम्। ब्रह्मव्रतम् उपास्स्व त्वं प्रयतेनान्तरात्मना। ततो ऽहं हिमवत्पृष्ठे समारब्धो महाव्रतम्।

auṣadhair vā tathā yuktair uta vā māyayā yayā. tan mamācakṣva bhagavan paśyeyaṃ tāṃ sabhāṃ katham. sa tan mama vacaḥ śrutvā sahasrāṃśur divākaraḥ. provāca bharataśreṣṭha vrataṃ varṣasahasrikam. brahmavratam upāssva tvaṃ prayatenāntarātmanā. tato 'haṃ himavatpṛṣṭhe samārabdho mahāvratam.

ततः स भगवान् सूर्यो माम् उपादाय वीर्यवान्। अगच्छत् तां सभां ब्राह्मीं विपापां विगतक्लमाम्।

tataḥ sa bhagavān sūryo mām upādāya vīryavān. agacchat tāṃ sabhāṃ brāhmīṃ vipāpāṃ vigataklamām.

एवंरूपेति सा शक्या न निर्देष्टुं जनाधिप। क्षणेन हि बिभर्त्य् अन्यद् अनिर्देश्यं वपुस् तथा।

evaṃrūpeti sā śakyā na nirdeṣṭuṃ janādhipa. kṣaṇena hi bibharty anyad anirdeśyaṃ vapus tathā.

न वेद परिमाणं वा संस्थानं वापि भारत। न च रूपं मया तादृग् दृष्टपूर्वं कदा चन।

na veda parimāṇaṃ vā saṃsthānaṃ vāpi bhārata. na ca rūpaṃ mayā tādṛg dṛṣṭapūrvaṃ kadā cana.

सुसुखा सा सभा राजन् न शीता न च घर्मदा। न क्षुत्पिपासे न ग्लानिं प्राप्य तां प्राप्नुवन्त्य् उत।

susukhā sā sabhā rājan na śītā na ca gharmadā. na kṣutpipāse na glāniṃ prāpya tāṃ prāpnuvanty uta.

नानारूपैर् इव कृता सुविचित्रैः सुभास्वरैः। स्तम्भैर् न च धृता सा तु शाश्वती न च सा क्षरा। दिव्यैर् नानाविधैर् भावैर् भासद्भिर् अमितप्रभैः।

nānārūpair iva kṛtā suvicitraiḥ subhāsvaraiḥ. stambhair na ca dhṛtā sā tu śāśvatī na ca sā kṣarā. divyair nānāvidhair bhāvair bhāsadbhir amitaprabhaiḥ.

अति चन्द्रं च सूर्यं च शिखिनं च स्वयंप्रभा। दीप्यते नाकपृष्ठस्था भासयन्तीव भास्करम्।

ati candraṃ ca sūryaṃ ca śikhinaṃ ca svayaṃprabhā. dīpyate nākapṛṣṭhasthā bhāsayantīva bhāskaram.

तस्यां स भगवान् आस्ते विदधद् देवमायया। स्वयम् एको ऽनिशं राजंल् लोकांल् लोकपितामहः।

tasyāṃ sa bhagavān āste vidadhad devamāyayā. svayam eko 'niśaṃ rājaṃl lokāṃl lokapitāmahaḥ.

उपतिष्ठन्ति चाप्य् एनं प्रजानां पतयः प्रभुम्। दक्षः प्रचेताः पुलहो मरीचिः कश्यपस् तथा। आदित्याश् च तथा राजन् रुद्राश् च वसवो ऽश्विनौ।

upatiṣṭhanti cāpy enaṃ prajānāṃ patayaḥ prabhum. dakṣaḥ pracetāḥ pulaho marīciḥ kaśyapas tathā. ādityāś ca tathā rājan rudrāś ca vasavo 'śvinau.

भृगुर् अत्रिर् वसिष्ठश् च गौतमश् च तथाङ्गिराः। पुलस्त्यश् च क्रतुश् चैव प्रह्रादः कर्दमस् तथा। अथर्वाङ्गिरसश् चैव वालखिल्या मरीचिपाः। ऋषयश् च महाभागाः पितामहम् उपासते। मनो ऽन्तरिक्षं विद्याश् च वायुस् तेजो जलं मही।

bhṛgur atrir vasiṣṭhaś ca gautamaś ca tathāṅgirāḥ. pulastyaś ca kratuś caiva prahrādaḥ kardamas tathā. atharvāṅgirasaś caiva vālakhilyā marīcipāḥ. ṛṣayaś ca mahābhāgāḥ pitāmaham upāsate. mano 'ntarikṣaṃ vidyāś ca vāyus tejo jalaṃ mahī.

शब्दः स्पर्शस् तथा रूपं रसो गन्धश् च भारत। प्रकृतिश् च विकारश् च यच् चान्यत् कारणं भुवः। क्षमा धृतिः शुचिश् चैव प्रज्ञा बुद्धिः स्मृतिर् यशः। भाष्याणि तर्कयुक्तानि देहवन्ति च भारत। अगस्त्यश् च महातेजा मार्कण्डेयश् च वीर्यवान्। जमदग्निर् भरद्वाजः संवर्तश् च्यवनस् तथा। दुर्वासाश् च महाभाग ऋष्यशृङ्गश् च धार्मिकः। सनत्कुमारो भगवान् योगाचार्यो महातपाः। असितो देवलश् चैव जैगीषव्यश् च तत्त्ववित्। ऋषभो जितशत्रुश् च महावीर्यस् तथा मणिः। आयुर्वेदस् तथाष्टाङ्गो देहवांस् तत्र भारत। कृष्णद्वैपायनश् चैव सह शिष्यैर् महामुनिः।

śabdaḥ sparśas tathā rūpaṃ raso gandhaś ca bhārata. prakṛtiś ca vikāraś ca yac cānyat kāraṇaṃ bhuvaḥ. kṣamā dhṛtiḥ śuciś caiva prajñā buddhiḥ smṛtir yaśaḥ. bhāṣyāṇi tarkayuktāni dehavanti ca bhārata. agastyaś ca mahātejā mārkaṇḍeyaś ca vīryavān. jamadagnir bharadvājaḥ saṃvartaś cyavanas tathā. durvāsāś ca mahābhāga ṛṣyaśṛṅgaś ca dhārmikaḥ. sanatkumāro bhagavān yogācāryo mahātapāḥ. asito devalaś caiva jaigīṣavyaś ca tattvavit. ṛṣabho jitaśatruś ca mahāvīryas tathā maṇiḥ. āyurvedas tathāṣṭāṅgo dehavāṃs tatra bhārata. kṛṣṇadvaipāyanaś caiva saha śiṣyair mahāmuniḥ.

चन्द्रमाः सह नक्षत्रैर् आदित्यश् च गभस्तिमान्। वायवः क्रतवश् चैव संकल्पः प्राण एव च। मूर्तिमन्तो महात्मानो महाव्रतपरायणाः।

candramāḥ saha nakṣatrair ādityaś ca gabhastimān. vāyavaḥ kratavaś caiva saṃkalpaḥ prāṇa eva ca. mūrtimanto mahātmāno mahāvrataparāyaṇāḥ.

एते चान्ये च बहवः स्वयंभुवम् उपस्थिताः। अर्थो धर्मश् च कामश् च हर्षो द्वेषस् तपो दमः।

ete cānye ca bahavaḥ svayaṃbhuvam upasthitāḥ. artho dharmaś ca kāmaś ca harṣo dveṣas tapo damaḥ.

आयान्ति तस्यां सहिता गन्धर्वाप्सरसस् तथा। कालिका सुरभी देवी सरमा चैव गौतमी। प्रपा कद्रूश् च ता देवीस् तत्र देवाः समातरः। विंशतिः सप्त चैवान्ये लोकपालाश् च सर्वशः।

āyānti tasyāṃ sahitā gandharvāpsarasas tathā. kālikā surabhī devī saramā caiva gautamī. prapā kadrūś ca tā devīs tatra devāḥ samātaraḥ. viṃśatiḥ sapta caivānye lokapālāś ca sarvaśaḥ.

शुक्रो बृहस्पतिश् चैव बुधो ऽङ्गारक एव च। शनैश्चरश् च राहुश् च ग्रहाः सर्वे तथैव च।

śukro bṛhaspatiś caiva budho 'ṅgāraka eva ca. śanaiścaraś ca rāhuś ca grahāḥ sarve tathaiva ca.

मन्त्रो रथंतरश् चैव हरिमान् वसुमान् अपि। आदित्याः साधिराजानो नानाद्वंद्वैर् उदाहृताः।

mantro rathaṃtaraś caiva harimān vasumān api. ādityāḥ sādhirājāno nānādvaṃdvair udāhṛtāḥ.

मरुतो विश्वकर्मा च वसवश् चैव भारत। सर्वे च कामप्रचुराः सभायां तत्र नित्यशः। तथा पितृगणाः सर्वे सर्वाणि च हवींष्य् अथ।

maruto viśvakarmā ca vasavaś caiva bhārata. sarve ca kāmapracurāḥ sabhāyāṃ tatra nityaśaḥ. tathā pitṛgaṇāḥ sarve sarvāṇi ca havīṃṣy atha.

ऋग्वेदः सामवेदश् च यजुर्वेदश् च पाण्डव। अथर्ववेदश् च तथा पर्वाणि च विशां पते।

ṛgvedaḥ sāmavedaś ca yajurvedaś ca pāṇḍava. atharvavedaś ca tathā parvāṇi ca viśāṃ pate.

इतिहासोपवेदाश् च वेदाङ्गानि च सर्वशः। ग्रहा यज्ञाश् च सोमश् च दैवतानि च सर्वशः।

itihāsopavedāś ca vedāṅgāni ca sarvaśaḥ. grahā yajñāś ca somaś ca daivatāni ca sarvaśaḥ.

सावित्री दुर्गतरणी वाणी सप्तविधा तथा। मेधा धृतिः श्रुतिश् चैव प्रज्ञा बुद्धिर् यशः क्षमा।

sāvitrī durgataraṇī vāṇī saptavidhā tathā. medhā dhṛtiḥ śrutiś caiva prajñā buddhir yaśaḥ kṣamā.

सामानि स्तुतिशस्त्राणि गाथाश् च विविधास् तथा। भाष्याणि तर्कयुक्तानि देहवन्ति विशां पते। नाटका विविधाः काव्याः कथाख्यायिककारिकाः। तत्र तिष्ठन्ति ते पुण्या ये चान्ये गुरुपूजकाः।

sāmāni stutiśastrāṇi gāthāś ca vividhās tathā. bhāṣyāṇi tarkayuktāni dehavanti viśāṃ pate. nāṭakā vividhāḥ kāvyāḥ kathākhyāyikakārikāḥ. tatra tiṣṭhanti te puṇyā ye cānye gurupūjakāḥ.

क्षणा लवा मुहूर्ताश् च दिवा रात्रिस् तथैव च। अर्धमासाश् च मासाश् च ऋतवः षट् च भारत।

kṣaṇā lavā muhūrtāś ca divā rātris tathaiva ca. ardhamāsāś ca māsāś ca ṛtavaḥ ṣaṭ ca bhārata.

संवत्सराः पञ्चयुगम् अहोरात्राश् चतुर्विधाः। कालचक्रं च यद् दिव्यं नित्यम् अक्षयम् अव्ययम्। धर्मचक्रं तथा चापि नित्यम् आस्ते युधिष्ठिर।

saṃvatsarāḥ pañcayugam ahorātrāś caturvidhāḥ. kālacakraṃ ca yad divyaṃ nityam akṣayam avyayam. dharmacakraṃ tathā cāpi nityam āste yudhiṣṭhira.

अदितिर् दितिर् दनुश् चैव सुरसा विनता इरा। कालका सुरभिर् देवी सरमा चाथ गौतमी। प्राधा कद्रूश् च वै देव्यौ देवतानां च मातरः। रुद्राणी श्रीश् च लक्ष्मीश् च भद्रा षष्ठी तथापरा। पृथिवी गां गता देवी ह्रीः स्वाहा कीर्तिर् एव च। सुरा देवी शची चैव तथा पुष्टिर् अरुन्धती। संवृत्तिर् आशा नियतिः सृष्टिर् देवी रतिस् तथा। एताश् चान्याश् च वै देव्य उपतस्थुः प्रजापतिम्।

aditir ditir danuś caiva surasā vinatā irā. kālakā surabhir devī saramā cātha gautamī. prādhā kadrūś ca vai devyau devatānāṃ ca mātaraḥ. rudrāṇī śrīś ca lakṣmīś ca bhadrā ṣaṣṭhī tathāparā. pṛthivī gāṃ gatā devī hrīḥ svāhā kīrtir eva ca. surā devī śacī caiva tathā puṣṭir arundhatī. saṃvṛttir āśā niyatiḥ sṛṣṭir devī ratis tathā. etāś cānyāś ca vai devya upatasthuḥ prajāpatim.

आदित्या वसवो रुद्रा मरुतश् चाश्विनाव् अपि। विश्वेदेवाश् च साध्याश् च पितरश् च मनोजवाः। पितॄणां च गणान् विद्धि सप्तैव पुरुषर्षभ। चत्वारो मूर्तिमन्तो वै त्रयश् चाप्य् अशरीरिणः। वैराजाश् च महाभागा अग्निष्वुआत्ताश् च भारत। गार्हपत्या नाकचराः पितरो लोकविश्रुताः। सोमपा एकशृङ्गाश् च चतुर्वेदाः कलास् तथा। एते चतुर्षु वर्णेषु पूज्यन्ते पितरो नृप। एतैर् आप्यायितैः पूर्वं सोमश् चाप्याय्यते पुनः। त एते पितरः सर्वे प्रजापतिम् उपस्थिताः। उपासते च संहृष्टा ब्रह्माणम् अमितौजसम्।

ādityā vasavo rudrā marutaś cāśvināv api. viśvedevāś ca sādhyāś ca pitaraś ca manojavāḥ. pitṝṇāṃ ca gaṇān viddhi saptaiva puruṣarṣabha. catvāro mūrtimanto vai trayaś cāpy aśarīriṇaḥ. vairājāś ca mahābhāgā agniṣvuāttāś ca bhārata. gārhapatyā nākacarāḥ pitaro lokaviśrutāḥ. somapā ekaśṛṅgāś ca caturvedāḥ kalās tathā. ete caturṣu varṇeṣu pūjyante pitaro nṛpa. etair āpyāyitaiḥ pūrvaṃ somaś cāpyāyyate punaḥ. ta ete pitaraḥ sarve prajāpatim upasthitāḥ. upāsate ca saṃhṛṣṭā brahmāṇam amitaujasam.

राक्षसाश् च पिशाचाश् च दानवा गुह्यकास् तथा। सुपर्णनागपशवः पितामहम् उपासते। स्थावरा जङ्गमाश् चैव महाभूतास् तथापरे। पुरंदरश् च देवेन्द्रो वरुणो धनदो यमः। महादेवः सहोमो ऽत्र सदागच्छति सर्वशः। महासेनश् च राजेन्द्र सदोपास्ते पितामहम्।

rākṣasāś ca piśācāś ca dānavā guhyakās tathā. suparṇanāgapaśavaḥ pitāmaham upāsate. sthāvarā jaṅgamāś caiva mahābhūtās tathāpare. puraṃdaraś ca devendro varuṇo dhanado yamaḥ. mahādevaḥ sahomo 'tra sadāgacchati sarvaśaḥ. mahāsenaś ca rājendra sadopāste pitāmaham.

देवो नारायणस् तस्यां तथा देवर्षयश् च ये। ऋषयो वालखिल्याश् च योनिजायोनिजास् तथा।

devo nārāyaṇas tasyāṃ tathā devarṣayaś ca ye. ṛṣayo vālakhilyāś ca yonijāyonijās tathā.

यच् च किं चित् त्रिलोके ऽस्मिन् दृश्यते स्थाणुजङ्गमम्। सर्वं तस्यां मया दृष्टं तद् विद्धि मनुजाधिप।

yac ca kiṃ cit triloke 'smin dṛśyate sthāṇujaṅgamam. sarvaṃ tasyāṃ mayā dṛṣṭaṃ tad viddhi manujādhipa.

अष्टाशीतिसहस्राणि यतीनाम् ऊर्ध्वरेतसाम्। प्रजावतां च पञ्चाशद् ऋषीणाम् अपि पाण्डव।

aṣṭāśītisahasrāṇi yatīnām ūrdhvaretasām. prajāvatāṃ ca pañcāśad ṛṣīṇām api pāṇḍava.

ते स्म तत्र यथाकामं दृष्ट्वा सर्वे दिवौकसः। प्रणम्य शिरसा तस्मै प्रतियान्ति यथागतम्।

te sma tatra yathākāmaṃ dṛṣṭvā sarve divaukasaḥ. praṇamya śirasā tasmai pratiyānti yathāgatam.

अतिथीन् आगतान् देवान् दैत्यान् नागान् मुनींस् तथा। यक्षान् सुपर्णान् कालेयान् गन्धर्वाप्सरसस् तथा।

atithīn āgatān devān daityān nāgān munīṃs tathā. yakṣān suparṇān kāleyān gandharvāpsarasas tathā.

महाभागान् अमितधीर् ब्रह्मा लोकपितामहः। दयावान् सर्वभूतेषु यथार्हं प्रतिपद्यते।

mahābhāgān amitadhīr brahmā lokapitāmahaḥ. dayāvān sarvabhūteṣu yathārhaṃ pratipadyate.

प्रतिगृह्य च विश्वात्मा स्वयंभूर् अमितप्रभः। मधुरेण साम्ना भगवान् प्रतिगृह्णाति नित्यशः। सान्त्वमानार्थसंभोगैर् युनक्ति मनुजाधिप।

pratigṛhya ca viśvātmā svayaṃbhūr amitaprabhaḥ. madhureṇa sāmnā bhagavān pratigṛhṇāti nityaśaḥ. sāntvamānārthasaṃbhogair yunakti manujādhipa.

तथा तैर् उपयातैश् च प्रतियातैश् च भारत। आकुला सा सभा तात भवति स्म सुखप्रदा।

tathā tair upayātaiś ca pratiyātaiś ca bhārata. ākulā sā sabhā tāta bhavati sma sukhapradā.

सर्वतेजोमयी दिव्या ब्रह्मर्षिगणसेविता। ब्राह्म्या श्रिया दीप्यमाना शुशुभे विगतक्लमा।

sarvatejomayī divyā brahmarṣigaṇasevitā. brāhmyā śriyā dīpyamānā śuśubhe vigataklamā.

सा सभा तादृशी दृष्टा सर्वलोकेषु दुर्लभा। सभेयं राजशार्दूल मनुष्येषु यथा तव।

sā sabhā tādṛśī dṛṣṭā sarvalokeṣu durlabhā. sabheyaṃ rājaśārdūla manuṣyeṣu yathā tava.

एता मया दृष्टपूर्वाः सभा देवेषु पाण्डव। तवेयं मानुषे लोके सर्वश्रेष्ठतमा सभा।

etā mayā dṛṣṭapūrvāḥ sabhā deveṣu pāṇḍava. taveyaṃ mānuṣe loke sarvaśreṣṭhatamā sabhā.

युधिष्ठिर उवाच। प्रायशो राजलोकस् ते कथितो वदतां वर। वैवस्वतसभायां तु यथा वदसि वै प्रभो।

yudhiṣṭhira uvāca. prāyaśo rājalokas te kathito vadatāṃ vara. vaivasvatasabhāyāṃ tu yathā vadasi vai prabho.

वरुणस्य सभायां तु नागास् ते कथिता विभो। दैत्येन्द्राश् चैव भूयिष्ठाः सरितः सागरास् तथा।

varuṇasya sabhāyāṃ tu nāgās te kathitā vibho. daityendrāś caiva bhūyiṣṭhāḥ saritaḥ sāgarās tathā.

तथा धनपतेर् यक्षा गुह्यका राक्षसास् तथा। गन्धर्वाप्सरसश् चैव भगवांश् च वृषध्वजः।

tathā dhanapater yakṣā guhyakā rākṣasās tathā. gandharvāpsarasaś caiva bhagavāṃś ca vṛṣadhvajaḥ.

पितामहसभायां तु कथितास् ते महर्षयः। सर्वदेवनिकायाश् च सर्वशास्त्राणि चैव हि।

pitāmahasabhāyāṃ tu kathitās te maharṣayaḥ. sarvadevanikāyāś ca sarvaśāstrāṇi caiva hi.

शतक्रतुसभायां तु देवाः संकीर्तिता मुने। उद्देशतश् च गन्धर्वा विविधाश् च महर्षयः।

śatakratusabhāyāṃ tu devāḥ saṃkīrtitā mune. uddeśataś ca gandharvā vividhāś ca maharṣayaḥ.

एक एव तु राजर्षिर् हरिश्चन्द्रो महामुने। कथितस् ते सभानित्यो देवेन्द्रस्य महात्मनः। केन कर्मविपाकेन हरिश्चन्द्रो द्विजर्षभ। तेषु राजसहस्रेषु प्रभयाप्य् अतिरोचते।

eka eva tu rājarṣir hariścandro mahāmune. kathitas te sabhānityo devendrasya mahātmanaḥ. kena karmavipākena hariścandro dvijarṣabha. teṣu rājasahasreṣu prabhayāpy atirocate.

किं कर्म तेनाचरितं तपो वा नियतव्रतम्। किं चिद् दत्तं हुतं तेन इष्टं वापि महामुने। येनासौ सह शक्रेण स्पर्धते स्म महायशाः।

kiṃ karma tenācaritaṃ tapo vā niyatavratam. kiṃ cid dattaṃ hutaṃ tena iṣṭaṃ vāpi mahāmune. yenāsau saha śakreṇa spardhate sma mahāyaśāḥ.

पितृलोकगतश् चापि त्वया विप्र पिता मम। दृष्टः पाण्डुर् महाभागः कथं चासि समागतः।

pitṛlokagataś cāpi tvayā vipra pitā mama. dṛṣṭaḥ pāṇḍur mahābhāgaḥ kathaṃ cāsi samāgataḥ.

किम् उक्तवांश् च भगवन्न् एतद् इच्छामि वेदितुम्। अनागतम् अतिक्रान्तं तत् सर्वं त्वयि निष्ठितम्। त्वत्तः श्रोतुम् अहं सर्वं परं कौतूहलं हि मे।

kim uktavāṃś ca bhagavann etad icchāmi veditum. anāgatam atikrāntaṃ tat sarvaṃ tvayi niṣṭhitam. tvattaḥ śrotum ahaṃ sarvaṃ paraṃ kautūhalaṃ hi me.

नारद उवाच। यन् मां पृच्छसि राजेन्द्र हरिश्चन्द्रं प्रति प्रभो। तत् ते ऽहं संप्रवक्ष्यामि माहात्म्यं तस्य धीमतः। इक्ष्वाकूणां कुले जातस् त्रिशङ्कुर् नाम पार्थिवः। अयोध्याधिपतिर् वीरो विश्वामित्रेण संस्थितः। तस्य सत्यवती नाम पत्नी केकयवंशजा। तस्यां गर्भः समभवद् धर्मेण कुरुनन्दन। सा च काले महाभागा जन्ममासं प्रविश्य वै। कुमारं जनयाम् आस हरिश्चन्द्रम् अकल्मषम्। स वै राजा हरिश्चन्द्रस् त्रैशङ्कव इति स्मृतः।

nārada uvāca. yan māṃ pṛcchasi rājendra hariścandraṃ prati prabho. tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi māhātmyaṃ tasya dhīmataḥ. ikṣvākūṇāṃ kule jātas triśaṅkur nāma pārthivaḥ. ayodhyādhipatir vīro viśvāmitreṇa saṃsthitaḥ. tasya satyavatī nāma patnī kekayavaṃśajā. tasyāṃ garbhaḥ samabhavad dharmeṇa kurunandana. sā ca kāle mahābhāgā janmamāsaṃ praviśya vai. kumāraṃ janayām āsa hariścandram akalmaṣam. sa vai rājā hariścandras traiśaṅkava iti smṛtaḥ.

स राजा बलवान् आसीत् सम्राट् सर्वमहीक्षिताम्। तस्य सर्वे महीपालाः शासनावनताः स्थिताः।

sa rājā balavān āsīt samrāṭ sarvamahīkṣitām. tasya sarve mahīpālāḥ śāsanāvanatāḥ sthitāḥ.

तेनैकं रथम् आस्थाय जैत्रं हेमविभूषितम्। शस्त्रप्रतापेन जिता द्वीपाः सप्त नरेश्वर।

tenaikaṃ ratham āsthāya jaitraṃ hemavibhūṣitam. śastrapratāpena jitā dvīpāḥ sapta nareśvara.

स विजित्य महीं सर्वां सशैलवनकाननाम्। आजहार महाराज राजसूयं महाक्रतुम्।

sa vijitya mahīṃ sarvāṃ saśailavanakānanām. ājahāra mahārāja rājasūyaṃ mahākratum.

तस्य सर्वे महीपाला धनान्य् आजह्रुर् आज्ञया। द्विजानां परिवेष्टारस् तस्मिन् यज्ञे च ते ऽभवन्।

tasya sarve mahīpālā dhanāny ājahrur ājñayā. dvijānāṃ pariveṣṭāras tasmin yajñe ca te 'bhavan.

प्रादाच् च द्रविणं प्रीत्या याजकानां नरेश्वरः। यथोक्तं तत्र तैस् तस्मिंस् ततः पञ्चगुणाधिकम्।

prādāc ca draviṇaṃ prītyā yājakānāṃ nareśvaraḥ. yathoktaṃ tatra tais tasmiṃs tataḥ pañcaguṇādhikam.

अतर्पयच् च विविधैर् वसुभिर् ब्राह्मणांस् तथा। प्रासर्पकाले संप्राप्ते नानादिग्भ्यः समागतान्।

atarpayac ca vividhair vasubhir brāhmaṇāṃs tathā. prāsarpakāle saṃprāpte nānādigbhyaḥ samāgatān.

भक्ष्यैर् भोज्यैश् च विविधैर् यथाकामपुरस्कृतैः। रत्नौघतर्पितैस् तुष्टैर् द्विजैश् च समुदाहृतम्। तेजस्वी च यशस्वी च नृपेभ्यो ऽभ्यधिको ऽभवत्।

bhakṣyair bhojyaiś ca vividhair yathākāmapuraskṛtaiḥ. ratnaughatarpitais tuṣṭair dvijaiś ca samudāhṛtam. tejasvī ca yaśasvī ca nṛpebhyo 'bhyadhiko 'bhavat.

एतस्मात् कारणात् पार्थ हरिश्चन्द्रो विराजते। तेभ्यो राजसहस्रेभ्यस् तद् विद्धि भरतर्षभ।

etasmāt kāraṇāt pārtha hariścandro virājate. tebhyo rājasahasrebhyas tad viddhi bharatarṣabha.

समाप्य च हरिश्चन्द्रो महायज्ञं प्रतापवान्। अभिषिक्तः स शुशुभे साम्राज्येन नराधिप। राजसूये ऽभिषिक्तस् तु समाप्तवरदक्षिणे।

samāpya ca hariścandro mahāyajñaṃ pratāpavān. abhiṣiktaḥ sa śuśubhe sāmrājyena narādhipa. rājasūye 'bhiṣiktas tu samāptavaradakṣiṇe.

ये चान्ये ऽपि महीपाला राजसूयं महाक्रतुम्। यजन्ते ते महेन्द्रेण मोदन्ते सह भारत।

ye cānye 'pi mahīpālā rājasūyaṃ mahākratum. yajante te mahendreṇa modante saha bhārata.

ये चापि निधनं प्राप्ताः संग्रामेष्व् अपलायिनः। ते तत्सदः समासाद्य मोदन्ते भरतर्षभ।

ye cāpi nidhanaṃ prāptāḥ saṃgrāmeṣv apalāyinaḥ. te tatsadaḥ samāsādya modante bharatarṣabha.

तपसा ये च तीव्रेण त्यजन्तीह कलेवरम्। ते ऽपि तत् स्थानम् आसाद्य श्रीमन्तो भान्ति नित्यशः।

tapasā ye ca tīvreṇa tyajantīha kalevaram. te 'pi tat sthānam āsādya śrīmanto bhānti nityaśaḥ.

पिता च त्वाह कौन्तेय पाण्डुः कौरवनन्दनः। हरिश्चन्द्रे श्रियं दृष्ट्वा नृपतौ जातविस्मयः। विज्ञाय मानुषं लोकम् आयान्तं मां नराधिप। प्रोवाच प्रणतो भूत्वा वदेथास् त्वं युधिष्ठिरम्।

pitā ca tvāha kaunteya pāṇḍuḥ kauravanandanaḥ. hariścandre śriyaṃ dṛṣṭvā nṛpatau jātavismayaḥ. vijñāya mānuṣaṃ lokam āyāntaṃ māṃ narādhipa. provāca praṇato bhūtvā vadethās tvaṃ yudhiṣṭhiram.

समर्थो ऽसि महीं जेतुं भ्रातरस् ते वशे स्थिताः। राजसूयं क्रतुश्रेष्ठम् आहरस्वेति भारत। त्वयीष्टवति पुत्रे ऽहं हरिश्चन्द्रवद् आशु वै। मोदिष्ये बहुलाः शश्वत् समाः शक्रस्य संसदि। एवं भवतु वक्ष्ये ऽहं तव पुत्रं नराधिपम्। भूर्लोकं यदि गच्छेयम् इति पाण्डुम् अथाब्रुवम्।

samartho 'si mahīṃ jetuṃ bhrātaras te vaśe sthitāḥ. rājasūyaṃ kratuśreṣṭham āharasveti bhārata. tvayīṣṭavati putre 'haṃ hariścandravad āśu vai. modiṣye bahulāḥ śaśvat samāḥ śakrasya saṃsadi. evaṃ bhavatu vakṣye 'haṃ tava putraṃ narādhipam. bhūrlokaṃ yadi gaccheyam iti pāṇḍum athābruvam.

तस्य त्वं पुरुषव्याघ्र संकल्पं कुरु पाण्डव। गन्तारस् ते महेन्द्रस्य पूर्वे सर्वे पितामहाः। सलोकतां सुरेन्द्रस्य त्रैलोक्याधिपतेर् नृप। गन्तारस् ते महेन्द्रस्य पूर्वैः सह सलोकताम्।

tasya tvaṃ puruṣavyāghra saṃkalpaṃ kuru pāṇḍava. gantāras te mahendrasya pūrve sarve pitāmahāḥ. salokatāṃ surendrasya trailokyādhipater nṛpa. gantāras te mahendrasya pūrvaiḥ saha salokatām.

बहुविघ्नश् च नृपते क्रतुर् एष स्मृतो महान्। छिद्राण्य् अत्र हि वाञ्छन्ति यज्ञघ्ना ब्रह्मराक्षसाः।

bahuvighnaś ca nṛpate kratur eṣa smṛto mahān. chidrāṇy atra hi vāñchanti yajñaghnā brahmarākṣasāḥ.

युद्धं च पृष्ठगमनं पृथिवीक्षयकारकम्। किं चिद् एव निमित्तं च भवत्य् अत्र क्षयावहम्। एतत् ते सर्वम् आख्यातं किं भूयः करवाणि ते।

yuddhaṃ ca pṛṣṭhagamanaṃ pṛthivīkṣayakārakam. kiṃ cid eva nimittaṃ ca bhavaty atra kṣayāvaham. etat te sarvam ākhyātaṃ kiṃ bhūyaḥ karavāṇi te.

एतत् संचिन्त्य राजेन्द्र यत् क्षमं तत् समाचर। अप्रमत्तोत्थितो नित्यं चातुर्वर्ण्यस्य रक्षणे। भव एधस्व मोदस्व दानैस् तर्पय च द्विजान्।

etat saṃcintya rājendra yat kṣamaṃ tat samācara. apramattotthito nityaṃ cāturvarṇyasya rakṣaṇe. bhava edhasva modasva dānais tarpaya ca dvijān.

एतत् ते विस्तरेणोक्तं यन् मां त्वं परिपृच्छसि। आपृच्छे त्वां गमिष्यामि दाशार्हनगरीं प्रति।

etat te vistareṇoktaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi. āpṛcche tvāṃ gamiṣyāmi dāśārhanagarīṃ prati.

वैशंपायन उवाच। एवम् आख्याय पार्थेभ्यो नारदो जनमेजय। जगाम तैर् वृतो राजन्न् ऋषिभिर् यैः समागतः।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam ākhyāya pārthebhyo nārado janamejaya. jagāma tair vṛto rājann ṛṣibhir yaiḥ samāgataḥ.

गते तु नारदे पार्थो भ्रातृभिः सह कौरव। राजसूयं क्रतुश्रेष्ठं चिन्तयाम् आस भारत।

gate tu nārade pārtho bhrātṛbhiḥ saha kaurava. rājasūyaṃ kratuśreṣṭhaṃ cintayām āsa bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents