महाभारत 18.2 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←स्वर्गारोहण पर्व

←अध्याय 2→

[mh-18-2] • 54 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। नेह पश्यामि विबुधा राधेयम् अमितौजसम्। भ्रातरौ च महात्मानौ युधामन्यूत्तमौजसौ।

yudhiṣṭhira uvāca. neha paśyāmi vibudhā rādheyam amitaujasam. bhrātarau ca mahātmānau yudhāmanyūttamaujasau.

जुहुवुर् ये शरीराणि रणवह्नौ महारथाः। राजानो राजपुत्राश् च ये मदर्थे हता रणे।

juhuvur ye śarīrāṇi raṇavahnau mahārathāḥ. rājāno rājaputrāś ca ye madarthe hatā raṇe.

क्व ते महारथाः सर्वे शार्दूलसमविक्रमाः। तैर् अप्य् अयं जितो लोकः कच्चित् पुरुषसत्तमैः।

kva te mahārathāḥ sarve śārdūlasamavikramāḥ. tair apy ayaṃ jito lokaḥ kaccit puruṣasattamaiḥ.

यदि लोकान् इमान् प्राप्तास् ते च सर्वे महारथाः। स्थितं वित्त हि मां देवाः सहितं तैर् महात्मभिः।

yadi lokān imān prāptās te ca sarve mahārathāḥ. sthitaṃ vitta hi māṃ devāḥ sahitaṃ tair mahātmabhiḥ.

कच्चिन् न तैर् अवाप्तो ऽयं नृपैर् लोको ऽक्षयः शुभः। न तैर् अहं विना वत्स्ये ज्ञातिभिर् भ्रातृभिस् तथा।

kaccin na tair avāpto 'yaṃ nṛpair loko 'kṣayaḥ śubhaḥ. na tair ahaṃ vinā vatsye jñātibhir bhrātṛbhis tathā.

मातुर् हि वचनं श्रुत्वा तदा सलिलकर्मणि। कर्णस्य क्रियतां तोयम् इति तप्यामि तेन वै।

mātur hi vacanaṃ śrutvā tadā salilakarmaṇi. karṇasya kriyatāṃ toyam iti tapyāmi tena vai.

इदं च परितप्यामि पुनः पुनर् अहं सुराः। यन् मातुः सदृशौ पादौ तस्याहम् अमितौजसः।

idaṃ ca paritapyāmi punaḥ punar ahaṃ surāḥ. yan mātuḥ sadṛśau pādau tasyāham amitaujasaḥ.

दृष्ट्वैव तं नानुगतः कर्णं परबलार्दनम्। न ह्य् अस्मान् कर्णसहिताञ् जयेच् छक्रो ऽपि संयुगे।

dṛṣṭvaiva taṃ nānugataḥ karṇaṃ parabalārdanam. na hy asmān karṇasahitāñ jayec chakro 'pi saṃyuge.

तम् अहं यत्रतत्रस्थं द्रष्टुम् इच्छामि सूर्यजम्। अविज्ञातो मया यो ऽसौ घातितः सव्यसाचिना।

tam ahaṃ yatratatrasthaṃ draṣṭum icchāmi sūryajam. avijñāto mayā yo 'sau ghātitaḥ savyasācinā.

भीमं च भीमविक्रान्तं प्राणेभ्यो ऽपि प्रियं मम। अर्जुनं चेन्द्रसंकाशं यमौ तौ च यमोपमौ।

bhīmaṃ ca bhīmavikrāntaṃ prāṇebhyo 'pi priyaṃ mama. arjunaṃ cendrasaṃkāśaṃ yamau tau ca yamopamau.

द्रष्टुम् इच्छामि तां चाहं पाञ्चालीं धर्मचारिणीम्। न चेह स्थातुम् इच्छामि सत्यम् एतद् ब्रवीमि वः।

draṣṭum icchāmi tāṃ cāhaṃ pāñcālīṃ dharmacāriṇīm. na ceha sthātum icchāmi satyam etad bravīmi vaḥ.

किं मे भ्रातृविहीनस्य स्वर्गेण सुरसत्तमाः। यत्र ते स मम स्वर्गो नायं स्वर्गो मतो मम। तथेत्य् ऊचुर् वचस् तस्य देवाः सर्षिगणास् ततः।

kiṃ me bhrātṛvihīnasya svargeṇa surasattamāḥ. yatra te sa mama svargo nāyaṃ svargo mato mama. tathety ūcur vacas tasya devāḥ sarṣigaṇās tataḥ.

देवा ऊचुः। यदि वै तत्र ते श्रद्धा गम्यतां पुत्र माचिरम्। प्रिये हि तव वर्तामो देवराजस्य शासनात्।

devā ūcuḥ. yadi vai tatra te śraddhā gamyatāṃ putra māciram. priye hi tava vartāmo devarājasya śāsanāt.

वैशंपायन उवाच। इत्य् उक्त्वा तं ततो देवा देवदूतम् उपादिशन्। युधिष्ठिरस्य सुहृदो दर्शयेति परंतप।

vaiśaṃpāyana uvāca. ity uktvā taṃ tato devā devadūtam upādiśan. yudhiṣṭhirasya suhṛdo darśayeti paraṃtapa.

ततः कुन्तीसुतो राजा देवदूतश् च जग्मतुः। सहितौ राजशार्दूल यत्र ते पुरुषर्षभाः।

tataḥ kuntīsuto rājā devadūtaś ca jagmatuḥ. sahitau rājaśārdūla yatra te puruṣarṣabhāḥ.

अग्रतो देवदूतस् तु ययौ राजा च पृष्ठतः। पन्थानम् अशुभं दुर्गं सेवितं पापकर्मभिः।

agrato devadūtas tu yayau rājā ca pṛṣṭhataḥ. panthānam aśubhaṃ durgaṃ sevitaṃ pāpakarmabhiḥ.

तमसा संवृतं घोरं केशशैवलशाद्वलम्। युक्तं पापकृतां गन्धैर् मांसशोणितकर्दमम्।

tamasā saṃvṛtaṃ ghoraṃ keśaśaivalaśādvalam. yuktaṃ pāpakṛtāṃ gandhair māṃsaśoṇitakardamam.

दंशोत्थानं सझिल्लीकं मक्षिकामशकावृतम्। इतश् चेतश् च कुणपैः समन्तात् परिवारितम्।

daṃśotthānaṃ sajhillīkaṃ makṣikāmaśakāvṛtam. itaś cetaś ca kuṇapaiḥ samantāt parivāritam.

अस्थिकेशसमाकीर्णं कृमिकीटसमाकुलम्। ज्वलनेन प्रदीप्तेन समन्तात् परिवेष्टितम्।

asthikeśasamākīrṇaṃ kṛmikīṭasamākulam. jvalanena pradīptena samantāt pariveṣṭitam.

अयोमुखैश् च काकोलैर् गृध्रैश् च समभिद्रुतम्। सूचीमुखैस् तथा प्रेतैर् विन्ध्यशैलोपमैर् वृतम्।

ayomukhaiś ca kākolair gṛdhraiś ca samabhidrutam. sūcīmukhais tathā pretair vindhyaśailopamair vṛtam.

मेदोरुधिरयुक्तैश् च छिन्नबाहूरुपाणिभिः। निकृत्तोदरपादैश् च तत्र तत्र प्रवेरितैः।

medorudhirayuktaiś ca chinnabāhūrupāṇibhiḥ. nikṛttodarapādaiś ca tatra tatra praveritaiḥ.

स तत् कुणपदुर्गन्धम् अशिवं रोमहर्षणम्। जगाम राजा धर्मात्मा मध्ये बहु विचिन्तयन्।

sa tat kuṇapadurgandham aśivaṃ romaharṣaṇam. jagāma rājā dharmātmā madhye bahu vicintayan.

ददर्शोष्णोदकैः पूर्णां नदीं चापि सुदुर्गमाम्। सुदुर्गमां वैतरणीं पूयपूर्णां ददर्श सः। असिपत्रवनं चैव निशितक्षुरसंवृतम्।

dadarśoṣṇodakaiḥ pūrṇāṃ nadīṃ cāpi sudurgamām. sudurgamāṃ vaitaraṇīṃ pūyapūrṇāṃ dadarśa saḥ. asipatravanaṃ caiva niśitakṣurasaṃvṛtam.

करम्भवालुकास् तप्ता आयसीश् च शिलाः पृथक्। लोहकुम्भीश् च तैलस्य क्वाथ्यमानाः समन्ततः।

karambhavālukās taptā āyasīś ca śilāḥ pṛthak. lohakumbhīś ca tailasya kvāthyamānāḥ samantataḥ.

कूटशाल्मलिकं चापि दुस्पर्शं तीक्ष्णकण्टकम्। ददर्श चापि कौन्तेयो यातनाः पापकर्मिणाम्।

kūṭaśālmalikaṃ cāpi dusparśaṃ tīkṣṇakaṇṭakam. dadarśa cāpi kaunteyo yātanāḥ pāpakarmiṇām.

स तं दुर्गन्धम् आलक्ष्य देवदूतम् उवाच ह। कियद् अध्वानम् अस्माभिर् गन्तव्यम् इदम् ईदृशम्।

sa taṃ durgandham ālakṣya devadūtam uvāca ha. kiyad adhvānam asmābhir gantavyam idam īdṛśam.

क्व च ते भ्रातरो मह्यं तन् ममाख्यातुम् अर्हसि। देशो ऽयं कश् च देवानाम् एतद् इच्छामि वेदितुम्।

kva ca te bhrātaro mahyaṃ tan mamākhyātum arhasi. deśo 'yaṃ kaś ca devānām etad icchāmi veditum.

स संनिववृते श्रुत्वा धर्मराजस्य भाषितम्। देवदूतो ऽब्रवीच् चैनम् एतावद् गमनं तव।

sa saṃnivavṛte śrutvā dharmarājasya bhāṣitam. devadūto 'bravīc cainam etāvad gamanaṃ tava.

निवर्तितव्यं हि मया तथास्म्य् उक्तो दिवौकसैः। यदि श्रान्तो ऽसि राजेन्द्र त्वम् अथागन्तुम् अर्हसि।

nivartitavyaṃ hi mayā tathāsmy ukto divaukasaiḥ. yadi śrānto 'si rājendra tvam athāgantum arhasi.

युधिष्ठिरस् तु निर्विण्णस् तेन गन्धेन मूर्छितः। निवर्तने धृतमनाः पर्यावर्तत भारत।

yudhiṣṭhiras tu nirviṇṇas tena gandhena mūrchitaḥ. nivartane dhṛtamanāḥ paryāvartata bhārata.

स संनिवृत्तो धर्मात्मा दुःखशोकसमन्वितः। शुश्राव तत्र वदतां दीना वाचः समन्ततः।

sa saṃnivṛtto dharmātmā duḥkhaśokasamanvitaḥ. śuśrāva tatra vadatāṃ dīnā vācaḥ samantataḥ.

भो भो धर्मज राजर्षे पुण्याभिजन पाण्डव। अनुग्रहार्थम् अस्माकं तिष्ठ तावन् मुहूर्तकम्।

bho bho dharmaja rājarṣe puṇyābhijana pāṇḍava. anugrahārtham asmākaṃ tiṣṭha tāvan muhūrtakam.

आयाति त्वयि दुर्धर्षे वाति पुण्यः समीरणः। तव गन्धानुगस् तात येनास्मान् सुखम् आगमत्। पवनस् तात तेनास्मांस् तप्तान् सुखयति प्रभो।

āyāti tvayi durdharṣe vāti puṇyaḥ samīraṇaḥ. tava gandhānugas tāta yenāsmān sukham āgamat. pavanas tāta tenāsmāṃs taptān sukhayati prabho.

ते वयं पार्थ दीर्घस्य कालस्य पुरुषर्षभ। सुखम् आसादयिष्यामस् त्वां दृष्ट्वा राजसत्तम।

te vayaṃ pārtha dīrghasya kālasya puruṣarṣabha. sukham āsādayiṣyāmas tvāṃ dṛṣṭvā rājasattama.

संतिष्ठस्व महाबाहो मुहूर्तम् अपि भारत। त्वयि तिष्ठति कौरव्य यातनास्मान् न बाधते।

saṃtiṣṭhasva mahābāho muhūrtam api bhārata. tvayi tiṣṭhati kauravya yātanāsmān na bādhate.

एवं बहुविधा वाचः कृपणा वेदनावताम्। तस्मिन् देशे स शुश्राव समन्ताद् वदतां नृप।

evaṃ bahuvidhā vācaḥ kṛpaṇā vedanāvatām. tasmin deśe sa śuśrāva samantād vadatāṃ nṛpa.

तेषां तद् वचनं श्रुत्वा दयावान् दीनभाषिणाम्। उवाच वदतां श्रेष्ठो धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। अहो कृच्छ्रम् इति प्राह तस्थौ स च युधिष्ठिरः।

teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā dayāvān dīnabhāṣiṇām. uvāca vadatāṃ śreṣṭho dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ. aho kṛcchram iti prāha tasthau sa ca yudhiṣṭhiraḥ.

स ता गिरः पुरस्ताद् वै श्रुतपूर्वाः पुनः पुनः। ग्लानानां दुःखितानां च नाभ्यजानत पाण्डवः।

sa tā giraḥ purastād vai śrutapūrvāḥ punaḥ punaḥ. glānānāṃ duḥkhitānāṃ ca nābhyajānata pāṇḍavaḥ.

अबुध्यमानस् ता वाचो धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। उवाच के भवन्तो वै किमर्थम् इह तिष्ठथ।

abudhyamānas tā vāco dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ. uvāca ke bhavanto vai kimartham iha tiṣṭhatha.

इत्य् उक्तास् ते ततः सर्वे समन्ताद् अवभाषिरे। कर्णो ऽहं भीमसेनो ऽहम् अर्जुनो ऽहम् इति प्रभो।

ity uktās te tataḥ sarve samantād avabhāṣire. karṇo 'haṃ bhīmaseno 'ham arjuno 'ham iti prabho.

नकुलः सहदेवो ऽहं धृष्टद्युम्नो ऽहम् इत्य् उत। द्रौपदी द्रौपदेयाश् च इत्य् एवं ते विचुक्रुशुः।

nakulaḥ sahadevo 'haṃ dhṛṣṭadyumno 'ham ity uta. draupadī draupadeyāś ca ity evaṃ te vicukruśuḥ.

ता वाचः सा तदा श्रुत्वा तद्देशसदृशीर् नृप। ततो विममृशे राजा किं न्व् इदं दैवकारितम्।

tā vācaḥ sā tadā śrutvā taddeśasadṛśīr nṛpa. tato vimamṛśe rājā kiṃ nv idaṃ daivakāritam.

किं नु तत् कलुषं कर्म कृतम् एभिर् महात्मभिः। कर्णेन द्रौपदेयैर् वा पाञ्चाल्या वा सुमध्यया। कर्णश् च द्रौपदेयाश् च पाञ्चाली वा सुमध्यमा।

kiṃ nu tat kaluṣaṃ karma kṛtam ebhir mahātmabhiḥ. karṇena draupadeyair vā pāñcālyā vā sumadhyayā. karṇaś ca draupadeyāś ca pāñcālī vā sumadhyamā.

य इमे पापगन्धे ऽस्मिन् देशे सन्ति सुदारुणे। न हि जानामि सर्वेषां दुष्कृतं पुण्यकर्मणाम्।

ya ime pāpagandhe 'smin deśe santi sudāruṇe. na hi jānāmi sarveṣāṃ duṣkṛtaṃ puṇyakarmaṇām.

किं कृत्वा धृतराष्ट्रस्य पुत्रो राजा सुयोधनः। तथा श्रिया युतः पापः सह सर्वैः पदानुगैः।

kiṃ kṛtvā dhṛtarāṣṭrasya putro rājā suyodhanaḥ. tathā śriyā yutaḥ pāpaḥ saha sarvaiḥ padānugaiḥ.

महेन्द्र इव लक्ष्मीवान् आस्ते परमपूजितः। कस्येदानीं विकारो ऽयं यद् इमे नरकं गताः।

mahendra iva lakṣmīvān āste paramapūjitaḥ. kasyedānīṃ vikāro 'yaṃ yad ime narakaṃ gatāḥ.

सर्वधर्मविदः शूराः सत्यागमपरायणाः। क्षात्रधर्मपराः प्राज्ञा यज्वानो भूरिदक्षिणाः।

sarvadharmavidaḥ śūrāḥ satyāgamaparāyaṇāḥ. kṣātradharmaparāḥ prājñā yajvāno bhūridakṣiṇāḥ.

किं नु सुप्तो ऽस्मि जागर्मि चेतयानो न चेतये। अहो चित्तविकारो ऽयं स्याद् वा मे चित्तविभ्रमः।

kiṃ nu supto 'smi jāgarmi cetayāno na cetaye. aho cittavikāro 'yaṃ syād vā me cittavibhramaḥ.

एवं बहुविधं राजा विममर्श युधिष्ठिरः। दुःखशोकसमाविष्टश् चिन्ताव्याकुलितेन्द्रियः।

evaṃ bahuvidhaṃ rājā vimamarśa yudhiṣṭhiraḥ. duḥkhaśokasamāviṣṭaś cintāvyākulitendriyaḥ.

क्रोधम् आहारयच् चैव तीव्रं धर्मसुतो नृपः। देवांश् च गर्हयाम् आस धर्मं चैव युधिष्ठिरः।

krodham āhārayac caiva tīvraṃ dharmasuto nṛpaḥ. devāṃś ca garhayām āsa dharmaṃ caiva yudhiṣṭhiraḥ.

स तीव्रगन्धसंतप्तो देवदूतम् उवाच ह। गम्यतां भद्र येषां त्वं दूतस् तेषाम् उपान्तिकम्।

sa tīvragandhasaṃtapto devadūtam uvāca ha. gamyatāṃ bhadra yeṣāṃ tvaṃ dūtas teṣām upāntikam.

न ह्य् अहं तत्र यास्म्यामि स्थितो ऽस्मीति निवेद्यताम्। मत्संश्रयाद् इमे दूत सुखिनो भ्रातरो हि मे।

na hy ahaṃ tatra yāsmyāmi sthito 'smīti nivedyatām. matsaṃśrayād ime dūta sukhino bhrātaro hi me.

इत्य् उक्तः स तदा दूतः पाण्डुपुत्रेण धीमता। जगाम तत्र यत्रास्ते देवराजः शतक्रतुः।

ity uktaḥ sa tadā dūtaḥ pāṇḍuputreṇa dhīmatā. jagāma tatra yatrāste devarājaḥ śatakratuḥ.

निवेदयाम् आस च तद् धर्मराजचिकीर्षितम्। यथोक्तं धर्मपुत्रेण सर्वम् एव जनाधिप।

nivedayām āsa ca tad dharmarājacikīrṣitam. yathoktaṃ dharmaputreṇa sarvam eva janādhipa.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...