महाभारत 17.1 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←महाप्रस्थानिक पर्व→

अध्याय 1→

[mh-17-1] • 44 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। एवं वृष्ण्यन्धककुले श्रुत्वा मौसलम् आहवम्। पाण्डवाः किम् अकुर्वन्त तथा कृष्णे दिवं गते।

janamejaya uvāca. evaṃ vṛṣṇyandhakakule śrutvā mausalam āhavam. pāṇḍavāḥ kim akurvanta tathā kṛṣṇe divaṃ gate.

वैशंपायन उवाच। श्रुत्वैव कौरवो राजा वृष्णीनां कदनं महत्। प्रस्थाने मतिम् आधाय वाक्यम् अर्जुनम् अब्रवीत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. śrutvaiva kauravo rājā vṛṣṇīnāṃ kadanaṃ mahat. prasthāne matim ādhāya vākyam arjunam abravīt.

कालः पचति भूतानि सर्वाण्य् एव महामते। कर्मन्यासम् अहं मन्ये त्वम् अपि द्रष्टुम् अर्हसि।

kālaḥ pacati bhūtāni sarvāṇy eva mahāmate. karmanyāsam ahaṃ manye tvam api draṣṭum arhasi.

इत्य् उक्तः स तु कौन्तेयः कालः काल इति ब्रुवन्। अन्वपद्यत तद् वाक्यं भ्रातुर् ज्येष्ठस्य वीर्यवान्।

ity uktaḥ sa tu kaunteyaḥ kālaḥ kāla iti bruvan. anvapadyata tad vākyaṃ bhrātur jyeṣṭhasya vīryavān.

अर्जुनस्य मतं ज्ञात्वा भीमसेनो यमौ तथा। अन्वपद्यन्त तद् वाक्यं यद् उक्तं सव्यसाचिना।

arjunasya mataṃ jñātvā bhīmaseno yamau tathā. anvapadyanta tad vākyaṃ yad uktaṃ savyasācinā.

ततो युयुत्सुम् आनाय्य प्रव्रजन् धर्मकाम्यया। राज्यं परिददौ सर्वं वैश्यापुत्रे युधिष्ठिरः।

tato yuyutsum ānāyya pravrajan dharmakāmyayā. rājyaṃ paridadau sarvaṃ vaiśyāputre yudhiṣṭhiraḥ.

अभिषिच्य स्वराज्ये तु तं राजानं परिक्षितम्। दुःखार्तश् चाब्रवीद् राजा सुभद्रां पाण्डवाग्रजः।

abhiṣicya svarājye tu taṃ rājānaṃ parikṣitam. duḥkhārtaś cābravīd rājā subhadrāṃ pāṇḍavāgrajaḥ.

एष पुत्रस्य ते पुत्रः कुरुराजो भविष्यति। यदूनां परिशेषश् च वज्रो राजा कृतश् च ह।

eṣa putrasya te putraḥ kururājo bhaviṣyati. yadūnāṃ pariśeṣaś ca vajro rājā kṛtaś ca ha.

परिक्षिद् धास्तिनपुरे शक्रप्रस्थे तु यादवः। वज्रो राजा त्वया रक्ष्यो मा चाधर्मे मनः कृथाः।

parikṣid dhāstinapure śakraprasthe tu yādavaḥ. vajro rājā tvayā rakṣyo mā cādharme manaḥ kṛthāḥ.

इत्य् उक्त्वा धर्मराजः स वासुदेवस्य धीमतः। मातुलस्य च वृद्धस्य रामादीनां तथैव च।

ity uktvā dharmarājaḥ sa vāsudevasya dhīmataḥ. mātulasya ca vṛddhasya rāmādīnāṃ tathaiva ca.

मातृभिः सह धर्मात्मा कृत्वोदकम् अतन्द्रितः। श्राद्धान्य् उद्दिश्य सर्वेषां चकार विधिवत् तदा। द्वैपायनं नारदं च मार्कण्डेयं तपोधनम्। भारद्वाजं याज्ञवल्क्यं हरिम् उद्दिश्य यत्नवान्। अभोजयत् स्वादु भोज्यं कीर्तयित्वा च शार्ङ्गिणम्।

mātṛbhiḥ saha dharmātmā kṛtvodakam atandritaḥ. śrāddhāny uddiśya sarveṣāṃ cakāra vidhivat tadā. dvaipāyanaṃ nāradaṃ ca mārkaṇḍeyaṃ tapodhanam. bhāradvājaṃ yājñavalkyaṃ harim uddiśya yatnavān. abhojayat svādu bhojyaṃ kīrtayitvā ca śārṅgiṇam.

ददौ रत्नानि वासांसि ग्रामान् अश्वान् रथान् अपि। स्त्रियश् च द्विजमुख्येभ्यो गवां शतसहस्रशः।

dadau ratnāni vāsāṃsi grāmān aśvān rathān api. striyaś ca dvijamukhyebhyo gavāṃ śatasahasraśaḥ.

कृपम् अभ्यर्च्य च गुरुम् अर्थमानपुरस्कृतम्। आहूय भरतश्रेष्ठ संनिवेश्यासने तदा। शिष्यं परिक्षितं तस्मै ददौ भरतसत्तमः।

kṛpam abhyarcya ca gurum arthamānapuraskṛtam. āhūya bharataśreṣṭha saṃniveśyāsane tadā. śiṣyaṃ parikṣitaṃ tasmai dadau bharatasattamaḥ.

ततस् तु प्रकृतीः सर्वाः समानाय्य युधिष्ठिरः। सर्वम् आचष्ट राजर्षिश् चिकीर्षितम् अथात्मनः।

tatas tu prakṛtīḥ sarvāḥ samānāyya yudhiṣṭhiraḥ. sarvam ācaṣṭa rājarṣiś cikīrṣitam athātmanaḥ.

ते श्रुत्वैव वचस् तस्य पौरजानपदा जनाः। भृशम् उद्विग्नमनसो नाभ्यनन्दन्त तद् वचः।

te śrutvaiva vacas tasya paurajānapadā janāḥ. bhṛśam udvignamanaso nābhyanandanta tad vacaḥ.

नैवं कर्तव्यम् इति ते तदोचुस् ते नराधिपम्। न च राजा तथाकार्षीत् कालपर्यायधर्मवित्।

naivaṃ kartavyam iti te tadocus te narādhipam. na ca rājā tathākārṣīt kālaparyāyadharmavit.

ततो ऽनुमान्य धर्मात्मा पौरजानपदं जनम्। गमनाय मतिं चक्रे भ्रातरश् चास्य ते तदा। वर्तमाने विवादे तु वास्तुविक्रयणं प्रति। धनेच्छा युगपत् प्राप्ता क्षेत्रतः स्वामिभूभृताम्। प्राप्तं कलियुगं ज्ञात्वा सहदेवो हसन्न् इव। राज्ञस् तु कथयाम् आस धर्मो नष्टस् तु भारत। राजा च दुर्मना राजन् पर्याप्तं जीवितं मम। इति चिन्त्य गते राजन् गोविन्दे धर्मधारणे।

tato 'numānya dharmātmā paurajānapadaṃ janam. gamanāya matiṃ cakre bhrātaraś cāsya te tadā. vartamāne vivāde tu vāstuvikrayaṇaṃ prati. dhanecchā yugapat prāptā kṣetrataḥ svāmibhūbhṛtām. prāptaṃ kaliyugaṃ jñātvā sahadevo hasann iva. rājñas tu kathayām āsa dharmo naṣṭas tu bhārata. rājā ca durmanā rājan paryāptaṃ jīvitaṃ mama. iti cintya gate rājan govinde dharmadhāraṇe.

ततः स राजा कौरव्यो धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। उत्सृज्याभरणान्य् अङ्गाज् जगृहे वल्कलान्य् उत।

tataḥ sa rājā kauravyo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ. utsṛjyābharaṇāny aṅgāj jagṛhe valkalāny uta.

भीमार्जुनौ यमौ चैव द्रौपदी च यशस्विनी। तथैव सर्वे जगृहुर् वल्कलानि जनाधिप।

bhīmārjunau yamau caiva draupadī ca yaśasvinī. tathaiva sarve jagṛhur valkalāni janādhipa.

विधिवत् कारयित्वेष्टिं नैष्ठिकीं भरतर्षभ। समुत्सृज्याप्सु सर्वे ऽग्नीन् प्रतस्थुर् नरपुंगवाः।

vidhivat kārayitveṣṭiṃ naiṣṭhikīṃ bharatarṣabha. samutsṛjyāpsu sarve 'gnīn pratasthur narapuṃgavāḥ.

ततः प्ररुरुदुः सर्वाः स्त्रियो दृष्ट्वा नरर्षभान्। प्रस्थितान् द्रौपदीषष्ठान् पुरा द्यूतजितान् यथा।

tataḥ praruruduḥ sarvāḥ striyo dṛṣṭvā nararṣabhān. prasthitān draupadīṣaṣṭhān purā dyūtajitān yathā.

हर्षो ऽभवच् च सर्वेषां भ्रातॄणां गमनं प्रति। युधिष्ठिरमतं ज्ञात्वा वृष्णिक्षयम् अवेक्ष्य च।

harṣo 'bhavac ca sarveṣāṃ bhrātṝṇāṃ gamanaṃ prati. yudhiṣṭhiramataṃ jñātvā vṛṣṇikṣayam avekṣya ca.

भ्रातरः पञ्च कृष्णा च षष्ठी श्वा चैव सप्तमः। आत्मना सप्तमो राजा निर्ययौ गजसाह्वयात्। पौरैर् अनुगतो दूरं सर्वैर् अन्तःपुरैस् तथा।

bhrātaraḥ pañca kṛṣṇā ca ṣaṣṭhī śvā caiva saptamaḥ. ātmanā saptamo rājā niryayau gajasāhvayāt. paurair anugato dūraṃ sarvair antaḥpurais tathā.

न चैनम् अशकत् कश् चिन् निवर्तस्वेति भाषितुम्। न्यवर्तन्त ततः सर्वे नरा नगरवासिनः।

na cainam aśakat kaś cin nivartasveti bhāṣitum. nyavartanta tataḥ sarve narā nagaravāsinaḥ.

कृपप्रभृतयश् चैव युयुत्सुं पर्यवारयन्। विवेश गङ्गां कौरव्य उलूपी भुजगात्मजा।

kṛpaprabhṛtayaś caiva yuyutsuṃ paryavārayan. viveśa gaṅgāṃ kauravya ulūpī bhujagātmajā.

चित्राङ्गदा ययौ चापि मणिपूरपुरं प्रति। शिष्टाः परिक्षितं त्व् अन्या मातरः पर्यवारयन्।

citrāṅgadā yayau cāpi maṇipūrapuraṃ prati. śiṣṭāḥ parikṣitaṃ tv anyā mātaraḥ paryavārayan.

पाण्डवाश् च महात्मानो द्रौपदी च यशस्विनी। कृतोपवासाः कौरव्य प्रययुः प्राङ्मुखास् ततः।

pāṇḍavāś ca mahātmāno draupadī ca yaśasvinī. kṛtopavāsāḥ kauravya prayayuḥ prāṅmukhās tataḥ.

योगयुक्ता महात्मानस् त्यागधर्मम् उपेयुषः। अभिजग्मुर् बहून् देशान् सरितः पर्वतांस् तथा।

yogayuktā mahātmānas tyāgadharmam upeyuṣaḥ. abhijagmur bahūn deśān saritaḥ parvatāṃs tathā.

युधिष्ठिरो ययाव् अग्रे भीमस् तु तदनन्तरम्। अर्जुनस् तस्य चान्व् एव यमौ चैव यथाक्रमम्।

yudhiṣṭhiro yayāv agre bhīmas tu tadanantaram. arjunas tasya cānv eva yamau caiva yathākramam.

पृष्ठतस् तु वरारोहा श्यामा पद्मदलेक्षणा। द्रौपदी योषितां श्रेष्ठा ययौ भरतसत्तम।

pṛṣṭhatas tu varārohā śyāmā padmadalekṣaṇā. draupadī yoṣitāṃ śreṣṭhā yayau bharatasattama.

श्वा चैवानुययाव् एकः पाण्डवान् प्रस्थितान् वने। क्रमेण ते ययुर् वीरा लौहित्यं सलिलार्णवम्।

śvā caivānuyayāv ekaḥ pāṇḍavān prasthitān vane. krameṇa te yayur vīrā lauhityaṃ salilārṇavam.

गाण्डीवं च धनुर् दिव्यं न मुमोच धनंजयः। रत्नलोभान् महाराज तौ चाक्षय्यौ महेषुधी।

gāṇḍīvaṃ ca dhanur divyaṃ na mumoca dhanaṃjayaḥ. ratnalobhān mahārāja tau cākṣayyau maheṣudhī.

अग्निं ते ददृशुस् तत्र स्थितं शैलम् इवाग्रतः। मार्गम् आवृत्य तिष्ठन्तं साक्षात् पुरुषविग्रहम्।

agniṃ te dadṛśus tatra sthitaṃ śailam ivāgrataḥ. mārgam āvṛtya tiṣṭhantaṃ sākṣāt puruṣavigraham.

ततो देवः स सप्तार्चिः पाण्डवान् इदम् अब्रवीत्। भो भो पाण्डुसुता वीराः पावकं मां विबोधत।

tato devaḥ sa saptārciḥ pāṇḍavān idam abravīt. bho bho pāṇḍusutā vīrāḥ pāvakaṃ māṃ vibodhata.

युधिष्ठिर महाबाहो भीमसेन परंतप। अर्जुनाश्विसुतौ वीरौ निबोधत वचो मम।

yudhiṣṭhira mahābāho bhīmasena paraṃtapa. arjunāśvisutau vīrau nibodhata vaco mama.

अहम् अग्निः कुरुश्रेष्ठा मया दग्धं च खाण्डवम्। अर्जुनस्य प्रभावेण तथा नारायणस्य च।

aham agniḥ kuruśreṣṭhā mayā dagdhaṃ ca khāṇḍavam. arjunasya prabhāveṇa tathā nārāyaṇasya ca.

अयं वः फल्गुनो भ्राता गाण्डीवं परमायुधम्। परित्यज्य वनं यातु नानेनार्थो ऽस्ति कश् चन।

ayaṃ vaḥ phalguno bhrātā gāṇḍīvaṃ paramāyudham. parityajya vanaṃ yātu nānenārtho 'sti kaś cana.

चक्ररत्नं तु यत् कृष्णे स्थितम् आसीन् महात्मनि। गतं तच् च पुनर् हस्ते कालेनैष्यति तस्य ह।

cakraratnaṃ tu yat kṛṣṇe sthitam āsīn mahātmani. gataṃ tac ca punar haste kālenaiṣyati tasya ha.

वरुणाद् आहृतं पूर्वं मयैतत् पार्थकारणात्। गाण्डीवं कार्मुकश्रेष्ठं वरुणायैव दीयताम्।

varuṇād āhṛtaṃ pūrvaṃ mayaitat pārthakāraṇāt. gāṇḍīvaṃ kārmukaśreṣṭhaṃ varuṇāyaiva dīyatām.

ततस् ते भ्रातरः सर्वे धनंजयम् अचोदयन्। स जले प्राक्षिपत् तत् तु तथाक्षय्यौ महेषुधी। यथा घनस्य गगने शब्दो भवति भारत। सलिले क्षिप्यमाणस्य गाण्डीवस्य तथा ह्य् अभूत्।

tatas te bhrātaraḥ sarve dhanaṃjayam acodayan. sa jale prākṣipat tat tu tathākṣayyau maheṣudhī. yathā ghanasya gagane śabdo bhavati bhārata. salile kṣipyamāṇasya gāṇḍīvasya tathā hy abhūt.

ततो ऽग्निर् भरतश्रेष्ठ तत्रैवान्तरधीयत। ययुश् च पाण्डवा वीरास् ततस् ते दक्षिणामुखाः।

tato 'gnir bharataśreṣṭha tatraivāntaradhīyata. yayuś ca pāṇḍavā vīrās tatas te dakṣiṇāmukhāḥ.

ततस् ते तूत्तरेणैव तीरेण लवणाम्भसः। जग्मुर् भरतशार्दूल दिशं दक्षिणपश्चिमम्। जग्मुर् भरतशार्दूल तीरेण लवणाम्भसः। ततः पुनः समावृत्ता जग्मुर् दक्षिणपश्चिमाम्।

tatas te tūttareṇaiva tīreṇa lavaṇāmbhasaḥ. jagmur bharataśārdūla diśaṃ dakṣiṇapaścimam. jagmur bharataśārdūla tīreṇa lavaṇāmbhasaḥ. tataḥ punaḥ samāvṛttā jagmur dakṣiṇapaścimām.

ततः पुनः समावृत्ताः पश्चिमां दिशम् एव ते। ददृशुर् द्वारकां चापि सागरेण परिप्लुताम्। हरिपादाङ्कविन्यासतीर्थीकृतमहाभुवम्। मनोभिः पूजयन्तश् च जनार्दनम् अनिन्दिताः।

tataḥ punaḥ samāvṛttāḥ paścimāṃ diśam eva te. dadṛśur dvārakāṃ cāpi sāgareṇa pariplutām. haripādāṅkavinyāsatīrthīkṛtamahābhuvam. manobhiḥ pūjayantaś ca janārdanam aninditāḥ.

उदीचीं पुनर् आवृत्त्य ययुर् भरतसत्तमाः। प्रादक्षिण्यं चिकीर्षन्तः पृथिव्या योगधर्मिणः।

udīcīṃ punar āvṛttya yayur bharatasattamāḥ. prādakṣiṇyaṃ cikīrṣantaḥ pṛthivyā yogadharmiṇaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...