महाभारत 16.4 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←मौसल पर्व→

←अध्याय 4→

[mh-16-4] • 46 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। काली स्त्री पाण्डुरैर् दन्तैः प्रविश्य हसती निशि। स्त्रियः स्वप्नेषु मुष्णन्ती द्वारकां परिधावति। अग्निहोत्रनिकेतेषु वास्तुमध्येषु वेश्मसु। वृष्ण्यन्धकान् अखादन्त स्वप्ने गृध्रा भयानकाः। कुर्वन्तो भीषणान् नादान् करालाश् चाप्य् असंगताः। तथा द्विशिरसो रौद्राश् चतुर्बाहव एव च। स्त्रीणां गर्भेषु जायन्ते राक्षसा गुह्यकास् तथा।

vaiśaṃpāyana uvāca. kālī strī pāṇḍurair dantaiḥ praviśya hasatī niśi. striyaḥ svapneṣu muṣṇantī dvārakāṃ paridhāvati. agnihotraniketeṣu vāstumadhyeṣu veśmasu. vṛṣṇyandhakān akhādanta svapne gṛdhrā bhayānakāḥ. kurvanto bhīṣaṇān nādān karālāś cāpy asaṃgatāḥ. tathā dviśiraso raudrāś caturbāhava eva ca. strīṇāṃ garbheṣu jāyante rākṣasā guhyakās tathā.

अलंकाराश् च छत्रं च ध्वजाश् च कवचानि च। ह्रियमाणान्य् अदृश्यन्त रक्षोभिः सुभयानकैः।

alaṃkārāś ca chatraṃ ca dhvajāś ca kavacāni ca. hriyamāṇāny adṛśyanta rakṣobhiḥ subhayānakaiḥ.

तच् चाग्निदत्तं कृष्णस्य वज्रनाभम् अयस्मयम्। दिवम् आचक्रमे चक्रं वृष्णीनां पश्यतां तदा।

tac cāgnidattaṃ kṛṣṇasya vajranābham ayasmayam. divam ācakrame cakraṃ vṛṣṇīnāṃ paśyatāṃ tadā.

युक्तं रथं दिव्यम् आदित्यवर्णं; हयाहरन् पश्यतो दारुकस्य। ते सागरस्योपरिष्ठाद् अवर्तन्; मनोजवाश् चतुरो वाजिमुख्याः।

yuktaṃ rathaṃ divyam ādityavarṇaṃ; hayāharan paśyato dārukasya. te sāgarasyopariṣṭhād avartan; manojavāś caturo vājimukhyāḥ.

तालः सुपर्णश् च महाध्वजौ तौ; सुपूजितौ रामजनार्दनाभ्याम्। उच्चैर् जह्रुर् अप्सरसो दिवानिशं; वाचश् चोचुर् गम्यतां तीर्थयात्रा। भगवद्दर्शनस्पर्शस्नेहैर् विततभोगिनाम्। दिवः प्रवेशनार्थं ते विमानैर् दिवम् आययुः।

tālaḥ suparṇaś ca mahādhvajau tau; supūjitau rāmajanārdanābhyām. uccair jahrur apsaraso divāniśaṃ; vācaś cocur gamyatāṃ tīrthayātrā. bhagavaddarśanasparśasnehair vitatabhoginām. divaḥ praveśanārthaṃ te vimānair divam āyayuḥ.

ततो जिगमिषन्तस् ते वृष्ण्यन्धकमहारथाः। सान्तःपुरास् तदा तीर्थयात्राम् ऐच्छन् नरर्षभाः।

tato jigamiṣantas te vṛṣṇyandhakamahārathāḥ. sāntaḥpurās tadā tīrthayātrām aicchan nararṣabhāḥ.

ततो भोज्यं च भक्ष्यं च पेयं चान्धकवृष्णयः। बहु नानाविधं चक्रुर् मद्यं मांसम् अनेकशः।

tato bhojyaṃ ca bhakṣyaṃ ca peyaṃ cāndhakavṛṣṇayaḥ. bahu nānāvidhaṃ cakrur madyaṃ māṃsam anekaśaḥ.

ततः सीधुषु सक्ताश् च निर्ययुर् नगराद् बहिः। यानैर् अश्वैर् गजैश् चैव श्रीमन्तस् तिग्मतेजसः।

tataḥ sīdhuṣu saktāś ca niryayur nagarād bahiḥ. yānair aśvair gajaiś caiva śrīmantas tigmatejasaḥ.

ततः प्रभासे न्यवसन् यथोद्देशं यथागृहम्। प्रभूतभक्ष्यपेयास् ते सदारा यादवास् तदा।

tataḥ prabhāse nyavasan yathoddeśaṃ yathāgṛham. prabhūtabhakṣyapeyās te sadārā yādavās tadā.

निविष्टांस् तान् निशम्याथ समुद्रान्ते स योगवित्। जगामामन्त्र्य तान् वीरान् उद्धवो ऽर्थविशारदः।

niviṣṭāṃs tān niśamyātha samudrānte sa yogavit. jagāmāmantrya tān vīrān uddhavo 'rthaviśāradaḥ.

तं प्रस्थितं महात्मानम् अभिवाद्य कृताञ्जलिम्। जानन् विनाशं वृष्णीनां नैच्छद् वारयितुं हरिः।

taṃ prasthitaṃ mahātmānam abhivādya kṛtāñjalim. jānan vināśaṃ vṛṣṇīnāṃ naicchad vārayituṃ hariḥ.

ततः कालपरीतास् ते वृष्ण्यन्धकमहारथाः। अपश्यन्न् उद्धवं यान्तं तेजसावृत्य रोदसी।

tataḥ kālaparītās te vṛṣṇyandhakamahārathāḥ. apaśyann uddhavaṃ yāntaṃ tejasāvṛtya rodasī.

ब्राह्मणार्थेषु यत् सिद्धम् अन्नं तेषां महात्मनाम्। तद् वानरेभ्यः प्रददुः सुरागन्धसमन्वितम्।

brāhmaṇārtheṣu yat siddham annaṃ teṣāṃ mahātmanām. tad vānarebhyaḥ pradaduḥ surāgandhasamanvitam.

ततस् तूर्यशताकीर्णं नटनर्तकसंकुलम्। प्रावर्तत महापानं प्रभासे तिग्मतेजसाम्।

tatas tūryaśatākīrṇaṃ naṭanartakasaṃkulam. prāvartata mahāpānaṃ prabhāse tigmatejasām.

कृष्णस्य संनिधौ रामः सहितः कृतवर्मणा। अपिबद् युयुधानश् च गदो बभ्रुस् तथैव च।

kṛṣṇasya saṃnidhau rāmaḥ sahitaḥ kṛtavarmaṇā. apibad yuyudhānaś ca gado babhrus tathaiva ca.

ततः परिषदो मध्ये युयुधानो मदोत्कटः। अब्रवीत् कृतवर्माणम् अवहस्यावमन्य च।

tataḥ pariṣado madhye yuyudhāno madotkaṭaḥ. abravīt kṛtavarmāṇam avahasyāvamanya ca.

कः क्षत्रियो मन्यमानः सुप्तान् हन्यान् मृतान् इव। न तन् मृष्यन्ति हार्दिक्य यादवा यत् त्वया कृतम्। न तन् मृष्यति हार्दिक्यो यद् अवोचत् तदा रुषा।

kaḥ kṣatriyo manyamānaḥ suptān hanyān mṛtān iva. na tan mṛṣyanti hārdikya yādavā yat tvayā kṛtam. na tan mṛṣyati hārdikyo yad avocat tadā ruṣā.

इत्य् उक्ते युयुधानेन पूजयाम् आस तद् वचः। प्रद्युम्नो रथिनां श्रेष्ठो हार्दिक्यम् अवमन्य च।

ity ukte yuyudhānena pūjayām āsa tad vacaḥ. pradyumno rathināṃ śreṣṭho hārdikyam avamanya ca.

ततः परमसंक्रुद्धः कृतवर्मा तम् अब्रवीत्। निर्दिशन्न् इव सावज्ञं तदा सव्येन पाणिना।

tataḥ paramasaṃkruddhaḥ kṛtavarmā tam abravīt. nirdiśann iva sāvajñaṃ tadā savyena pāṇinā.

भूरिश्रवाश् छिन्नबाहुर् युद्धे प्रायगतस् त्वया। वधेन सुनृशंसेन कथं वीरेण पातितः।

bhūriśravāś chinnabāhur yuddhe prāyagatas tvayā. vadhena sunṛśaṃsena kathaṃ vīreṇa pātitaḥ.

इति तस्य वचः श्रुत्वा केशवः परवीरहा। तिर्यक् सरोषया दृष्ट्या वीक्षां चक्रे स मन्युमान्।

iti tasya vacaḥ śrutvā keśavaḥ paravīrahā. tiryak saroṣayā dṛṣṭyā vīkṣāṃ cakre sa manyumān.

मणिः स्यमन्तकश् चैव यः स सत्राजितो ऽभवत्। तां कथां स्मारयाम् आस सात्यकिर् मधुसूदनम्।

maṇiḥ syamantakaś caiva yaḥ sa satrājito 'bhavat. tāṃ kathāṃ smārayām āsa sātyakir madhusūdanam.

तच् छ्रुत्वा केशवस्याङ्कम् अगमद् रुदती तदा। सत्यभामा प्रकुपिता कोपयन्ती जनार्दनम्।

tac chrutvā keśavasyāṅkam agamad rudatī tadā. satyabhāmā prakupitā kopayantī janārdanam.

तत उत्थाय सक्रोधः सात्यकिर् वाक्यम् अब्रवीत्। पञ्चानां द्रौपदेयानां धृष्टद्युम्नशिखण्डिनोः।

tata utthāya sakrodhaḥ sātyakir vākyam abravīt. pañcānāṃ draupadeyānāṃ dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinoḥ.

एष गच्छामि पदवीं सत्येन च तथा शपे। सौप्तिके ये च निहताः सुप्तानेन दुरात्मना।

eṣa gacchāmi padavīṃ satyena ca tathā śape. sauptike ye ca nihatāḥ suptānena durātmanā.

द्रोणपुत्रसहायेन पापेन कृतवर्मणा। समाप्तम् आयुर् अस्याद्य यशश् चापि सुमध्यमे।

droṇaputrasahāyena pāpena kṛtavarmaṇā. samāptam āyur asyādya yaśaś cāpi sumadhyame.

इतीदम् उक्त्वा खड्गेन केशवस्य समीपतः। अभिद्रुत्य शिरः क्रुद्धश् चिच्छेद कृतवर्मणः।

itīdam uktvā khaḍgena keśavasya samīpataḥ. abhidrutya śiraḥ kruddhaś ciccheda kṛtavarmaṇaḥ.

तथान्यान् अपि निघ्नन्तं युयुधानं समन्ततः। अभ्यधावद् धृषीकेशो विनिवारयिषुस् तदा।

tathānyān api nighnantaṃ yuyudhānaṃ samantataḥ. abhyadhāvad dhṛṣīkeśo vinivārayiṣus tadā.

एकीभूतास् ततः सर्वे कालपर्यायचोदिताः। भोजान्धका महाराज शैनेयं पर्यवारयन्।

ekībhūtās tataḥ sarve kālaparyāyacoditāḥ. bhojāndhakā mahārāja śaineyaṃ paryavārayan.

तान् दृष्ट्वा पततस् तूर्णम् अभिक्रुद्धाञ् जनार्दनः। न चुक्रोध महातेजा जानन् कालस्य पर्ययम्।

tān dṛṣṭvā patatas tūrṇam abhikruddhāñ janārdanaḥ. na cukrodha mahātejā jānan kālasya paryayam.

ते तु पानमदाविष्टाश् चोदिताश् चैव मन्युना। युयुधानम् अथाभ्यघ्नन्न् उच्छिष्टैर् भाजनैस् तदा।

te tu pānamadāviṣṭāś coditāś caiva manyunā. yuyudhānam athābhyaghnann ucchiṣṭair bhājanais tadā.

हन्यमाने तु शैनेये क्रुद्धो रुक्मिणिनन्दनः। तदन्तरम् उपाधावन् मोक्षयिष्यञ् शिनेः सुतम्।

hanyamāne tu śaineye kruddho rukmiṇinandanaḥ. tadantaram upādhāvan mokṣayiṣyañ śineḥ sutam.

स भोजैः सह संयुक्तः सात्यकिश् चान्धकैः सह। व्यायच्छमानौ तौ वीरौ बाहुद्रविणशालिनौ। बहुत्वान् निहतौ तत्र उभौ कृष्णस्य पश्यतः।

sa bhojaiḥ saha saṃyuktaḥ sātyakiś cāndhakaiḥ saha. vyāyacchamānau tau vīrau bāhudraviṇaśālinau. bahutvān nihatau tatra ubhau kṛṣṇasya paśyataḥ.

हतं दृष्ट्वा तु शैनेयं पुत्रं च यदुनन्दनः। एरकाणां तदा मुष्टिं कोपाज् जग्राह केशवः।

hataṃ dṛṣṭvā tu śaineyaṃ putraṃ ca yadunandanaḥ. erakāṇāṃ tadā muṣṭiṃ kopāj jagrāha keśavaḥ.

तद् अभून् मुसलं घोरं वज्रकल्पम् अयोमयम्। जघान तेन कृष्णस् तान् ये ऽस्य प्रमुखतो ऽभवन्।

tad abhūn musalaṃ ghoraṃ vajrakalpam ayomayam. jaghāna tena kṛṣṇas tān ye 'sya pramukhato 'bhavan.

ततो ऽन्धकाश् च भोजाश् च शैनेया वृष्णयस् तथा। जघ्नुर् अन्योन्यम् आक्रन्दे मुसलैः कालचोदिताः।

tato 'ndhakāś ca bhojāś ca śaineyā vṛṣṇayas tathā. jaghnur anyonyam ākrande musalaiḥ kālacoditāḥ.

यस् तेषाम् एरकां कश् चिज् जग्राह रुषितो नृप। वज्रभूतेव सा राजन्न् अदृश्यत तदा विभो।

yas teṣām erakāṃ kaś cij jagrāha ruṣito nṛpa. vajrabhūteva sā rājann adṛśyata tadā vibho.

तृणं च मुसलीभूतम् अपि तत्र व्यदृश्यत। ब्रह्मदण्डकृतं सर्वम् इति तद् विद्धि पार्थिव।

tṛṇaṃ ca musalībhūtam api tatra vyadṛśyata. brahmadaṇḍakṛtaṃ sarvam iti tad viddhi pārthiva.

आविध्याविध्य ते राजन् प्रक्षिपन्ति स्म यत् तृणम्। तद् वज्रभूतं मुसलं व्यदृश्यत तदा दृढम्।

āvidhyāvidhya te rājan prakṣipanti sma yat tṛṇam. tad vajrabhūtaṃ musalaṃ vyadṛśyata tadā dṛḍham.

अवधीत् पितरं पुत्रः पिता पुत्रं च भारत। मत्ताः परिपतन्ति स्म पोथयन्तः परस्परम्।

avadhīt pitaraṃ putraḥ pitā putraṃ ca bhārata. mattāḥ paripatanti sma pothayantaḥ parasparam.

पतंगा इव चाग्नौ ते न्यपतन् कुकुरान्धकाः। नासीत् पलायने बुद्धिर् वध्यमानस्य कस्य चित्।

pataṃgā iva cāgnau te nyapatan kukurāndhakāḥ. nāsīt palāyane buddhir vadhyamānasya kasya cit.

तं तु पश्यन् महाबाहुर् जानन् कालस्य पर्ययम्। मुसलं समवष्टभ्य तस्थौ स मधुसूदनः।

taṃ tu paśyan mahābāhur jānan kālasya paryayam. musalaṃ samavaṣṭabhya tasthau sa madhusūdanaḥ.

साम्बं च निहतं दृष्ट्वा चारुदेष्णं च माधवः। प्रद्युम्नं चानिरुद्धं च ततश् चुक्रोध भारत।

sāmbaṃ ca nihataṃ dṛṣṭvā cārudeṣṇaṃ ca mādhavaḥ. pradyumnaṃ cāniruddhaṃ ca tataś cukrodha bhārata.

गदं वीक्ष्य शयानं च भृशं कोपसमन्वितः। स निःशेषं तदा चक्रे शार्ङ्गचक्रगदाधरः।

gadaṃ vīkṣya śayānaṃ ca bhṛśaṃ kopasamanvitaḥ. sa niḥśeṣaṃ tadā cakre śārṅgacakragadādharaḥ.

तं निघ्नन्तं महातेजा बभ्रुः परपुरंजयः। दारुकश् चैव दाशार्हम् ऊचतुर् यन् निबोध तत्।

taṃ nighnantaṃ mahātejā babhruḥ parapuraṃjayaḥ. dārukaś caiva dāśārham ūcatur yan nibodha tat.

भगवन् संहृतं सर्वं त्वया भूयिष्ठम् अच्युत। रामस्य पदम् अन्विच्छ तत्र गच्छाम यत्र सः।

bhagavan saṃhṛtaṃ sarvaṃ tvayā bhūyiṣṭham acyuta. rāmasya padam anviccha tatra gacchāma yatra saḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents