महाभारत 15.33 (श्लोक 1)

महाभारत

←आश्रमवासिक पर्व→

←अध्याय 33→

[mh-15-33] • 37 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। युधिष्ठिर महाबाहो कच्चित् तात कुशल्य् असि। सहितो भ्रातृभिः सर्वैः पौरजानपदैस् तथा।

dhṛtarāṣṭra uvāca. yudhiṣṭhira mahābāho kaccit tāta kuśaly asi. sahito bhrātṛbhiḥ sarvaiḥ paurajānapadais tathā.

ये च त्वाम् उपजीवन्ति कच्चित् ते ऽपि निरामयाः। सचिवा भृत्यवर्गाश् च गुरवश् चैव ते विभो। कच्चित् ते ऽपि निरातङ्का वसन्ति विषये तव।

ye ca tvām upajīvanti kaccit te 'pi nirāmayāḥ. sacivā bhṛtyavargāś ca guravaś caiva te vibho. kaccit te 'pi nirātaṅkā vasanti viṣaye tava.

कच्चिद् वर्तसि पौराणीं वृत्तिं राजर्षिसेविताम्। कच्चिद् दायान् अनुच्छिद्य कोशस् ते ऽभिप्रपूर्यते।

kaccid vartasi paurāṇīṃ vṛttiṃ rājarṣisevitām. kaccid dāyān anucchidya kośas te 'bhiprapūryate.

अरिमध्यस्थमित्रेषु वर्तसे चानुरूपतः। ब्राह्मणान् अग्रहारैर् वा यथावद् अनुपश्यसि।

arimadhyasthamitreṣu vartase cānurūpataḥ. brāhmaṇān agrahārair vā yathāvad anupaśyasi.

कच्चित् ते परितुष्यन्ति शीलेन भरतर्षभ। शत्रवो गुरवः पौरा भृत्या वा स्वजनो ऽपि वा।

kaccit te parituṣyanti śīlena bharatarṣabha. śatravo guravaḥ paurā bhṛtyā vā svajano 'pi vā.

कच्चिद् यजसि राजेन्द्र श्रद्धावान् पितृदेवताः। अतिथींश् चान्नपानेन कच्चिद् अर्चसि भारत।

kaccid yajasi rājendra śraddhāvān pitṛdevatāḥ. atithīṃś cānnapānena kaccid arcasi bhārata.

कच्चिच् च विषये विप्राः स्वकर्मनिरतास् तव। क्षत्रिया वैश्यवर्गा वा शूद्रा वापि कुटुम्बिनः। सर्वे ते आश्रमा वर्णा धर्मस्था ये च वित्तमाः।

kaccic ca viṣaye viprāḥ svakarmaniratās tava. kṣatriyā vaiśyavargā vā śūdrā vāpi kuṭumbinaḥ. sarve te āśramā varṇā dharmasthā ye ca vittamāḥ.

कच्चित् स्त्रीबालवृद्धं ते न शोचति न याचते। जामयः पूजिताः कच्चित् तव गेहे नरर्षभ।

kaccit strībālavṛddhaṃ te na śocati na yācate. jāmayaḥ pūjitāḥ kaccit tava gehe nararṣabha.

कच्चिद् राजर्षिवंशो ऽयं त्वाम् आसाद्य महीपतिम्। यथोचितं महाराज यशसा नावसीदति।

kaccid rājarṣivaṃśo 'yaṃ tvām āsādya mahīpatim. yathocitaṃ mahārāja yaśasā nāvasīdati.

वैशंपायन उवाच। इत्य् एवंवादिनं तं स न्यायवित् प्रत्यभाषत। कुशलप्रश्नसंयुक्तं कुशलो वाक्यकर्मणि।

vaiśaṃpāyana uvāca. ity evaṃvādinaṃ taṃ sa nyāyavit pratyabhāṣata. kuśalapraśnasaṃyuktaṃ kuśalo vākyakarmaṇi.

कच्चित् ते वर्धते राजंस् तपो मन्दश्रमस्य ते। अपि मे जननी चेयं शुश्रूषुर् विगतक्लमा। अप्य् अस्याः सफलो राजन् वनवासो भविष्यति।

kaccit te vardhate rājaṃs tapo mandaśramasya te. api me jananī ceyaṃ śuśrūṣur vigataklamā. apy asyāḥ saphalo rājan vanavāso bhaviṣyati.

इयं च माता ज्येष्ठा मे वीतवाताध्वकर्शिता। घोरेण तपसा युक्ता देवी कच्चिन् न शोचति।

iyaṃ ca mātā jyeṣṭhā me vītavātādhvakarśitā. ghoreṇa tapasā yuktā devī kaccin na śocati.

हतान् पुत्रान् महावीर्यान् क्षत्रधर्मपरायणान्। नापध्यायति वा कच्चिद् अस्मान् पापकृतः सदा।

hatān putrān mahāvīryān kṣatradharmaparāyaṇān. nāpadhyāyati vā kaccid asmān pāpakṛtaḥ sadā.

क्व चासौ विदुरो राजन् नैनं पश्यामहे वयम्। संजयः कुशली चायं कच्चिन् नु तपसि स्थितः।

kva cāsau viduro rājan nainaṃ paśyāmahe vayam. saṃjayaḥ kuśalī cāyaṃ kaccin nu tapasi sthitaḥ.

इत्य् उक्तः प्रत्युवाचेदं धृतराष्ट्रो जनाधिपम्। कुशली विदुरः पुत्र तपो घोरं समास्थितः।

ity uktaḥ pratyuvācedaṃ dhṛtarāṣṭro janādhipam. kuśalī viduraḥ putra tapo ghoraṃ samāsthitaḥ.

वायुभक्षो निराहारः कृशो धमनिसंततः। कदा चिद् दृश्यते विप्रैः शून्ये ऽस्मिन् कानने क्व चित्।

vāyubhakṣo nirāhāraḥ kṛśo dhamanisaṃtataḥ. kadā cid dṛśyate vipraiḥ śūnye 'smin kānane kva cit.

इत्य् एवं वदतस् तस्य जटी वीटामुखः कृशः। धृतराष्ट्रस्य धीमतः। जगाम स वनं राजा धर्मराजो युधिष्ठिरः। दृश्यते विदुरस् तत्र। दिग्वासा मलदिग्धाङ्गो वनरेणुसमुक्षितः।

ity evaṃ vadatas tasya jaṭī vīṭāmukhaḥ kṛśaḥ. dhṛtarāṣṭrasya dhīmataḥ. jagāma sa vanaṃ rājā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. dṛśyate viduras tatra. digvāsā maladigdhāṅgo vanareṇusamukṣitaḥ.

दूराद् आलक्षितः क्षत्ता तत्राख्यातो महीपतेः। विदुरस् त्व् एष धर्मात्मा जनं दृष्ट्वा निवर्तते। तूष्णीं गच्छन्तम् एकाग्रे विदुरं समुदैक्षत। निवर्तमानः सहसा जनं दृष्ट्वाश्रमं प्रति।

dūrād ālakṣitaḥ kṣattā tatrākhyāto mahīpateḥ. viduras tv eṣa dharmātmā janaṃ dṛṣṭvā nivartate. tūṣṇīṃ gacchantam ekāgre viduraṃ samudaikṣata. nivartamānaḥ sahasā janaṃ dṛṣṭvāśramaṃ prati.

तम् अन्वधावन् नृपतिर् एक एव युधिष्ठिरः। प्रविशन्तं वनं घोरं लक्ष्यालक्ष्यं क्व चित् क्व चित्।

tam anvadhāvan nṛpatir eka eva yudhiṣṭhiraḥ. praviśantaṃ vanaṃ ghoraṃ lakṣyālakṣyaṃ kva cit kva cit.

भो भो विदुर राजाहं दयितस् ते युधिष्ठिरः। इति ब्रुवन् नरपतिस् तं यत्नाद् अभ्यधावत।

bho bho vidura rājāhaṃ dayitas te yudhiṣṭhiraḥ. iti bruvan narapatis taṃ yatnād abhyadhāvata.

ततो विविक्त एकान्ते तस्थौ बुद्धिमतां वरः। विदुरो वृक्षम् आश्रित्य कं चित् तत्र वनान्तरे।

tato vivikta ekānte tasthau buddhimatāṃ varaḥ. viduro vṛkṣam āśritya kaṃ cit tatra vanāntare.

तं राजा क्षीणभूयिष्ठम् आकृतीमात्रसूचितम्। अभिजज्ञे महाबुद्धिं महाबुद्धिर् युधिष्ठिरः।

taṃ rājā kṣīṇabhūyiṣṭham ākṛtīmātrasūcitam. abhijajñe mahābuddhiṃ mahābuddhir yudhiṣṭhiraḥ.

युधिष्ठिरो ऽहम् अस्मीति वाक्यम् उक्त्वाग्रतः स्थितः। विदुरस्याश्रवे राजा स च प्रत्याह संज्ञया।

yudhiṣṭhiro 'ham asmīti vākyam uktvāgrataḥ sthitaḥ. vidurasyāśrave rājā sa ca pratyāha saṃjñayā.

ततः सो ऽनिमिषो भूत्वा राजानं समुदैक्षत। संयोज्य विदुरस् तस्मिन् दृष्टिं दृष्ट्या समाहितः।

tataḥ so 'nimiṣo bhūtvā rājānaṃ samudaikṣata. saṃyojya viduras tasmin dṛṣṭiṃ dṛṣṭyā samāhitaḥ.

विवेश विदुरो धीमान् गात्रैर् गात्राणि चैव ह। प्राणान् प्राणेषु च दधद् इन्द्रियाणीन्द्रियेषु च।

viveśa viduro dhīmān gātrair gātrāṇi caiva ha. prāṇān prāṇeṣu ca dadhad indriyāṇīndriyeṣu ca.

स योगबलम् आस्थाय विवेश नृपतेस् तनुम्। विदुरो धर्मराजस्य तेजसा प्रज्वलन्न् इव।

sa yogabalam āsthāya viveśa nṛpates tanum. viduro dharmarājasya tejasā prajvalann iva.

विदुरस्य शरीरं तत् तथैव स्तब्धलोचनम्। वृक्षाश्रितं तदा राजा ददर्श गतचेतनम्।

vidurasya śarīraṃ tat tathaiva stabdhalocanam. vṛkṣāśritaṃ tadā rājā dadarśa gatacetanam.

बलवन्तं तथात्मानं मेने बहुगुणं तदा। धर्मराजो महातेजास् तच् च सस्मार पाण्डवः।

balavantaṃ tathātmānaṃ mene bahuguṇaṃ tadā. dharmarājo mahātejās tac ca sasmāra pāṇḍavaḥ.

पौराणम् आत्मनः सर्वं विद्यावान् स विशां पते। योगधर्मं महातेजा व्यासेन कथितं यथा।

paurāṇam ātmanaḥ sarvaṃ vidyāvān sa viśāṃ pate. yogadharmaṃ mahātejā vyāsena kathitaṃ yathā.

धर्मराजस् तु तत्रैनं संचस्कारयिषुस् तदा। दग्धुकामो ऽभवद् विद्वान् अथ वै वाग् अभाषत।

dharmarājas tu tatrainaṃ saṃcaskārayiṣus tadā. dagdhukāmo 'bhavad vidvān atha vai vāg abhāṣata.

भो भो राजन् न दग्धव्यम् एतद् विदुरसंज्ञकम्। कलेवरम् इहैतत् ते धर्म एष सनातनः। न दग्धव्यो न दग्धव्य एष राजन् महातपाः। ज्ञानदग्धस्य देहस्य पुनर्दाहो न विद्यते।

bho bho rājan na dagdhavyam etad vidurasaṃjñakam. kalevaram ihaitat te dharma eṣa sanātanaḥ. na dagdhavyo na dagdhavya eṣa rājan mahātapāḥ. jñānadagdhasya dehasya punardāho na vidyate.

लोकाः संतानका नाम भविष्यन्त्य् अस्य पार्थिव। यतिधर्मम् अवाप्तो ऽसौ नैव शोच्यः परंतप।

lokāḥ saṃtānakā nāma bhaviṣyanty asya pārthiva. yatidharmam avāpto 'sau naiva śocyaḥ paraṃtapa.

इत्य् उक्तो धर्मराजः स विनिवृत्य ततः पुनः। राज्ञो वैचित्रवीर्यस्य तत् सर्वं प्रत्यवेदयत्।

ity ukto dharmarājaḥ sa vinivṛtya tataḥ punaḥ. rājño vaicitravīryasya tat sarvaṃ pratyavedayat.

ततः स राजा द्युतिमान् स च सर्वो जनस् तदा। भीमसेनादयश् चैव परं विस्मयम् आगताः।

tataḥ sa rājā dyutimān sa ca sarvo janas tadā. bhīmasenādayaś caiva paraṃ vismayam āgatāḥ.

तच् छ्रुत्वा प्रीतिमान् राजा भूत्वा धर्मजम् अब्रवीत्। अथ राजाब्रवीद् वृद्धः कुरुराजो युधिष्ठिरम्। आपो मूलं फलं चैव ममेदं प्रतिगृह्यताम्।

tac chrutvā prītimān rājā bhūtvā dharmajam abravīt. atha rājābravīd vṛddhaḥ kururājo yudhiṣṭhiram. āpo mūlaṃ phalaṃ caiva mamedaṃ pratigṛhyatām.

यदन्नो हि नरो राजंस् तदन्नो ऽस्यातिथिः स्मृतः। इत्य् उक्तः स तथेत्य् एव प्राह धर्मात्मजो नृपम्। फलं मूलं च बुभुजे राज्ञा दत्तं सहानुजः।

yadanno hi naro rājaṃs tadanno 'syātithiḥ smṛtaḥ. ity uktaḥ sa tathety eva prāha dharmātmajo nṛpam. phalaṃ mūlaṃ ca bubhuje rājñā dattaṃ sahānujaḥ.

ततस् ते वृक्षमूलेषु कृतवासपरिग्रहाः। तां रात्रिं न्यवसन् सर्वे फलमूलजलाशनाः।

tatas te vṛkṣamūleṣu kṛtavāsaparigrahāḥ. tāṃ rātriṃ nyavasan sarve phalamūlajalāśanāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents