महाभारत 15.12 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्रमवासिक पर्व→

←अध्याय 12→

[mh-15-12] • 23 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। संधिविग्रहम् अप्य् अत्र पश्येथा राजसत्तम। द्वियोनिं त्रिविधोपायं बहुकल्पं युधिष्ठिर।

dhṛtarāṣṭra uvāca. saṃdhivigraham apy atra paśyethā rājasattama. dviyoniṃ trividhopāyaṃ bahukalpaṃ yudhiṣṭhira.

राजेन्द्र पर्युपासीथाश् छित्त्वा द्वैविध्यम् आत्मनः। तुष्टपुष्टबलः शत्रुर् आत्मवान् इति च स्मरेत्।

rājendra paryupāsīthāś chittvā dvaividhyam ātmanaḥ. tuṣṭapuṣṭabalaḥ śatrur ātmavān iti ca smaret.

पर्युपासनकाले तु विपरीतं विधीयते। आमर्दकाले राजेन्द्र व्यपसर्पस् ततो वरः।

paryupāsanakāle tu viparītaṃ vidhīyate. āmardakāle rājendra vyapasarpas tato varaḥ.

व्यसनं भेदनं चैव शत्रूणां कारयेत् ततः। कर्शनं भीषणं चैव युद्धे चापि बहुक्षयम्।

vyasanaṃ bhedanaṃ caiva śatrūṇāṃ kārayet tataḥ. karśanaṃ bhīṣaṇaṃ caiva yuddhe cāpi bahukṣayam.

प्रयास्यमानो नृपतिस् त्रिविधं परिचिन्तयेत्। आत्मनश् चैव शत्रोश् च शक्तिं शास्त्रविशारदः।

prayāsyamāno nṛpatis trividhaṃ paricintayet. ātmanaś caiva śatroś ca śaktiṃ śāstraviśāradaḥ.

उत्साहप्रभुशक्तिभ्यां मन्त्रशक्त्या च भारत। उपपन्नो नरो यायाद् विपरीतम् अतो ऽन्यथा।

utsāhaprabhuśaktibhyāṃ mantraśaktyā ca bhārata. upapanno naro yāyād viparītam ato 'nyathā.

आददीत बलं राजा मौलं मित्रबलं तथा। अटवीबलं भृतं चैव तथा श्रेणीबलं च यत्।

ādadīta balaṃ rājā maulaṃ mitrabalaṃ tathā. aṭavībalaṃ bhṛtaṃ caiva tathā śreṇībalaṃ ca yat.

तत्र मित्रबलं राजन् मौलेन न विशिष्यते। श्रेणीबलं भृतं चैव तुल्य एवेति मे मतिः।

tatra mitrabalaṃ rājan maulena na viśiṣyate. śreṇībalaṃ bhṛtaṃ caiva tulya eveti me matiḥ.

तथा चारबलं चैव परस्परसमं नृप। विज्ञेयं बलकालेषु राज्ञा काल उपस्थिते।

tathā cārabalaṃ caiva parasparasamaṃ nṛpa. vijñeyaṃ balakāleṣu rājñā kāla upasthite.

आपदश् चापि बोद्धव्या बहुरूपा नराधिप। भवन्ति राज्ञां कौरव्य यास् ताः पृथग् अतः शृणु।

āpadaś cāpi boddhavyā bahurūpā narādhipa. bhavanti rājñāṃ kauravya yās tāḥ pṛthag ataḥ śṛṇu.

विकल्पा बहवो राजन्न् आपदां पाण्डुनन्दन। सामादिभिर् उपन्यस्य शमयेत् तान् नृपः सदा।

vikalpā bahavo rājann āpadāṃ pāṇḍunandana. sāmādibhir upanyasya śamayet tān nṛpaḥ sadā.

यात्रां यायाद् बलैर् युक्तो राजा षड्भिः परंतप। संयुक्तो देशकालाभ्यां बलैर् आत्मगुणैस् तथा।

yātrāṃ yāyād balair yukto rājā ṣaḍbhiḥ paraṃtapa. saṃyukto deśakālābhyāṃ balair ātmaguṇais tathā.

तुष्टपुष्टबलो यायाद् राजा वृद्ध्युदये रतः। आहूतश् चाप्य् अथो यायाद् अनृताव् अपि पार्थिवः।

tuṣṭapuṣṭabalo yāyād rājā vṛddhyudaye rataḥ. āhūtaś cāpy atho yāyād anṛtāv api pārthivaḥ.

स्थूणाश्मानं वाजिरथप्रधानां; ध्वजद्रुमैः संवृतकूलरोधसम्। पदातिनागैर् बहुकर्दमां नदीं; सपत्ननाशे नृपतिः प्रयायात्।

sthūṇāśmānaṃ vājirathapradhānāṃ; dhvajadrumaiḥ saṃvṛtakūlarodhasam. padātināgair bahukardamāṃ nadīṃ; sapatnanāśe nṛpatiḥ prayāyāt.

अथोपपत्त्या शकटं पद्मं वज्रं च भारत। उशना वेद यच् छास्त्रं तत्रैतद् विहितं विभो।

athopapattyā śakaṭaṃ padmaṃ vajraṃ ca bhārata. uśanā veda yac chāstraṃ tatraitad vihitaṃ vibho.

सादयित्वा परबलं कृत्वा च बलहर्षणम्। स्वभूमौ योजयेद् युद्धं परभूमौ तथैव च।

sādayitvā parabalaṃ kṛtvā ca balaharṣaṇam. svabhūmau yojayed yuddhaṃ parabhūmau tathaiva ca.

लब्धं प्रशमयेद् राजा निक्षिपेद् धनिनो नरान्। ज्ञात्वा स्वविषयं तं च सामादिभिर् उपक्रमेत्।

labdhaṃ praśamayed rājā nikṣiped dhanino narān. jñātvā svaviṣayaṃ taṃ ca sāmādibhir upakramet.

सर्वथैव महाराज शरीरं धारयेद् इह। प्रेत्येह चैव कर्तव्यम् आत्मनिःश्रेयसं परम्।

sarvathaiva mahārāja śarīraṃ dhārayed iha. pretyeha caiva kartavyam ātmaniḥśreyasaṃ param.

एवं कुर्वञ् शुभा वाचो लोके ऽस्मिञ् शृणुते नृपः। प्रेत्य स्वर्गं तथाप्नोति प्रजा धर्मेण पालयन्।

evaṃ kurvañ śubhā vāco loke 'smiñ śṛṇute nṛpaḥ. pretya svargaṃ tathāpnoti prajā dharmeṇa pālayan.

एवं त्वया कुरुश्रेष्ठ वर्तितव्यं प्रजाहितम्। उभयोर् लोकयोस् तात प्राप्तये नित्यम् एव च।

evaṃ tvayā kuruśreṣṭha vartitavyaṃ prajāhitam. ubhayor lokayos tāta prāptaye nityam eva ca.

भीष्मेण पूर्वम् उक्तो ऽसि कृष्णेन विदुरेण च। मयाप्य् अवश्यं वक्तव्यं प्रीत्या ते नृपसत्तम।

bhīṣmeṇa pūrvam ukto 'si kṛṣṇena vidureṇa ca. mayāpy avaśyaṃ vaktavyaṃ prītyā te nṛpasattama.

एतत् सर्वं यथान्यायं कुर्वीथा भूरिदक्षिण। प्रियस् तथा प्रजानां त्वं स्वर्गे सुखम् अवाप्स्यसि।

etat sarvaṃ yathānyāyaṃ kurvīthā bhūridakṣiṇa. priyas tathā prajānāṃ tvaṃ svarge sukham avāpsyasi.

अश्वमेधसहस्रेण यो यजेत् पृथिवीपतिः। पालयेद् वापि धर्मेण प्रजास् तुल्यं फलं लभेत्।

aśvamedhasahasreṇa yo yajet pṛthivīpatiḥ. pālayed vāpi dharmeṇa prajās tulyaṃ phalaṃ labhet.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...