महाभारत 14.94 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 94→

[mh-14-94] • 34 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। यज्ञे सक्ता नृपतयस् तपःसक्ता महर्षयः। शान्तिव्यवसिता विप्राः शमो दम इति प्रभो।

janamejaya uvāca. yajñe saktā nṛpatayas tapaḥsaktā maharṣayaḥ. śāntivyavasitā viprāḥ śamo dama iti prabho.

तस्माद् यज्ञफलैस् तुल्यं न किं चिद् इह विद्यते। इति मे वर्तते बुद्धिस् तथा चैतद् असंशयम्।

tasmād yajñaphalais tulyaṃ na kiṃ cid iha vidyate. iti me vartate buddhis tathā caitad asaṃśayam.

यज्ञैर् इष्ट्वा हि बहवो राजानो द्विजसत्तम। इह कीर्तिं परां प्राप्य प्रेत्य स्वर्गम् इतो गताः।

yajñair iṣṭvā hi bahavo rājāno dvijasattama. iha kīrtiṃ parāṃ prāpya pretya svargam ito gatāḥ.

देवराजः सहस्राक्षः क्रतुभिर् भूरिदक्षिणैः। देवराज्यं महातेजाः प्राप्तवान् अखिलं विभुः। यज्ञैस् तपोभिर् विपुलै राजानो द्विजसत्तमाः। इह लोके परां कीर्तिं विमुच्य दिवि संस्थिताः।

devarājaḥ sahasrākṣaḥ kratubhir bhūridakṣiṇaiḥ. devarājyaṃ mahātejāḥ prāptavān akhilaṃ vibhuḥ. yajñais tapobhir vipulai rājāno dvijasattamāḥ. iha loke parāṃ kīrtiṃ vimucya divi saṃsthitāḥ.

यथा युधिष्ठिरो राजा भीमार्जुनपुरःसरः। सदृशो देवराजेन समृद्ध्या विक्रमेण च।

yathā yudhiṣṭhiro rājā bhīmārjunapuraḥsaraḥ. sadṛśo devarājena samṛddhyā vikrameṇa ca.

अथ कस्मात् स नकुलो गर्हयाम् आस तं क्रतुम्। अश्वमेधं महायज्ञं राज्ञस् तस्य महात्मनः। इति हेतोर् महाराज नकुलो ऽगर्हयच् च तत्। कर्म राज्ञो महाबुद्धे धर्मः सूक्ष्मो महीपते।

atha kasmāt sa nakulo garhayām āsa taṃ kratum. aśvamedhaṃ mahāyajñaṃ rājñas tasya mahātmanaḥ. iti hetor mahārāja nakulo 'garhayac ca tat. karma rājño mahābuddhe dharmaḥ sūkṣmo mahīpate.

वैशंपायन उवाच। यज्ञस्य विधिम् अग्र्यं वै फलं चैव नरर्षभ। गदतः शृणु मे राजन् यथावद् इह भारत।

vaiśaṃpāyana uvāca. yajñasya vidhim agryaṃ vai phalaṃ caiva nararṣabha. gadataḥ śṛṇu me rājan yathāvad iha bhārata.

पुरा शक्रस्य यजतः सर्व ऊचुर् महर्षयः। ऋत्विक्षु कर्मव्यग्रेषु वितते यज्ञकर्मणि।

purā śakrasya yajataḥ sarva ūcur maharṣayaḥ. ṛtvikṣu karmavyagreṣu vitate yajñakarmaṇi.

हूयमाने तथा वह्नौ होत्रे बहुगुणान्विते। देवेष्व् आहूयमानेषु स्थितेषु परमर्षिषु।

hūyamāne tathā vahnau hotre bahuguṇānvite. deveṣv āhūyamāneṣu sthiteṣu paramarṣiṣu.

सुप्रतीतैस् तदा विप्रैः स्वागमैः सुस्वनैर् नृप। अश्रान्तैश् चापि लघुभिर् अध्वर्युवृषभैस् तथा।

supratītais tadā vipraiḥ svāgamaiḥ susvanair nṛpa. aśrāntaiś cāpi laghubhir adhvaryuvṛṣabhais tathā.

आलम्भसमये तस्मिन् गृहीतेषु पशुष्व् अथ। महर्षयो महाराज संबभूवुः कृपान्विताः।

ālambhasamaye tasmin gṛhīteṣu paśuṣv atha. maharṣayo mahārāja saṃbabhūvuḥ kṛpānvitāḥ.

ततो दीनान् पशून् दृष्ट्वा ऋषयस् ते तपोधनाः। ऊचुः शक्रं समागम्य नायं यज्ञविधिः शुभः।

tato dīnān paśūn dṛṣṭvā ṛṣayas te tapodhanāḥ. ūcuḥ śakraṃ samāgamya nāyaṃ yajñavidhiḥ śubhaḥ.

अपविज्ञानम् एतत् ते महान्तं धर्मम् इच्छतः। न हि यज्ञे पशुगणा विधिदृष्टाः पुरंदर।

apavijñānam etat te mahāntaṃ dharmam icchataḥ. na hi yajñe paśugaṇā vidhidṛṣṭāḥ puraṃdara.

धर्मोपघातकस् त्व् एष समारम्भस् तव प्रभो। नायं धर्मकृतो धर्मो न हिंसा धर्म उच्यते।

dharmopaghātakas tv eṣa samārambhas tava prabho. nāyaṃ dharmakṛto dharmo na hiṃsā dharma ucyate.

आगमेनैव ते यज्ञं कुर्वन्तु यदि हेच्छसि। विधिदृष्टेन यज्ञेन धर्मस् ते सुमहान् भवेत्।

āgamenaiva te yajñaṃ kurvantu yadi hecchasi. vidhidṛṣṭena yajñena dharmas te sumahān bhavet.

यज बीजैः सहस्राक्ष त्रिवर्षपरमोषितैः। एष धर्मो महाञ् शक्र चिन्त्यमानो ऽधिगम्यते।

yaja bījaiḥ sahasrākṣa trivarṣaparamoṣitaiḥ. eṣa dharmo mahāñ śakra cintyamāno 'dhigamyate.

शतक्रतुस् तु तद् वाक्यम् ऋषिभिस् तत्त्वदर्शिभिः। उक्तं न प्रतिजग्राह मानमोहवशानुगः।

śatakratus tu tad vākyam ṛṣibhis tattvadarśibhiḥ. uktaṃ na pratijagrāha mānamohavaśānugaḥ.

तेषां विवादः सुमहाञ् जज्ञे शक्रमहर्षिणाम्। जङ्गमैः स्थावरैर् वापि यष्टव्यम् इति भारत।

teṣāṃ vivādaḥ sumahāñ jajñe śakramaharṣiṇām. jaṅgamaiḥ sthāvarair vāpi yaṣṭavyam iti bhārata.

ते तु खिन्ना विवादेन ऋषयस् तत्त्वदर्शिनः। ततः संधाय शक्रेण पप्रच्छुर् नृपतिं वसुम्। धर्मसंशयम् आपन्नान् सत्यं ब्रूहि महामते।

te tu khinnā vivādena ṛṣayas tattvadarśinaḥ. tataḥ saṃdhāya śakreṇa papracchur nṛpatiṃ vasum. dharmasaṃśayam āpannān satyaṃ brūhi mahāmate.

महाभाग कथं यज्ञेष्व् आगमो नृपते स्मृतः। यष्टव्यं पशुभिर् मेध्यैर् अथो बीजैर् अजैर् अपि।

mahābhāga kathaṃ yajñeṣv āgamo nṛpate smṛtaḥ. yaṣṭavyaṃ paśubhir medhyair atho bījair ajair api.

तच् छ्रुत्वा तु वचस् तेषाम् अविचार्य बलाबलम्। यथोपनीतैर् यष्टव्यम् इति प्रोवाच पार्थिवः।

tac chrutvā tu vacas teṣām avicārya balābalam. yathopanītair yaṣṭavyam iti provāca pārthivaḥ.

एवम् उक्त्वा स नृपतिः प्रविवेश रसातलम्। उक्त्वेह वितथं राजंश् चेदीनाम् ईश्वरः प्रभुः। तस्मान् न वाच्यं ह्य् एकेन बहुज्ञेनापि संशये। प्रजापतिम् अपाहाय स्वयंभुवम् ऋते प्रभुम्।

evam uktvā sa nṛpatiḥ praviveśa rasātalam. uktveha vitathaṃ rājaṃś cedīnām īśvaraḥ prabhuḥ. tasmān na vācyaṃ hy ekena bahujñenāpi saṃśaye. prajāpatim apāhāya svayaṃbhuvam ṛte prabhum.

अन्यायोपगतं द्रव्यम् अतीतं यो ह्य् अपण्डितः। धर्माभिकाङ्क्षी यजते न धर्मफलम् अश्नुते।

anyāyopagataṃ dravyam atītaṃ yo hy apaṇḍitaḥ. dharmābhikāṅkṣī yajate na dharmaphalam aśnute.

धर्मवैतंसिको यस् तु पापात्मा पुरुषस् तथा। ददाति दानं विप्रेभ्यो लोकविश्वासकारकम्।

dharmavaitaṃsiko yas tu pāpātmā puruṣas tathā. dadāti dānaṃ viprebhyo lokaviśvāsakārakam.

पापेन कर्मणा विप्रो धनं लब्ध्वा निरङ्कुशः। रागमोहान्वितः सो ऽन्ते कलुषां गतिम् आप्नुते।

pāpena karmaṇā vipro dhanaṃ labdhvā niraṅkuśaḥ. rāgamohānvitaḥ so 'nte kaluṣāṃ gatim āpnute.

तेन दत्तानि दानानि पापेन हतबुद्धिना। तानि सत्त्वम् अनासाद्य नश्यन्ति विपुलान्य् अपि।

tena dattāni dānāni pāpena hatabuddhinā. tāni sattvam anāsādya naśyanti vipulāny api.

तस्याधर्मप्रवृत्तस्य हिंसकस्य दुरात्मनः। दाने न कीर्तिर् भवति प्रेत्य चेह च दुर्मतेः।

tasyādharmapravṛttasya hiṃsakasya durātmanaḥ. dāne na kīrtir bhavati pretya ceha ca durmateḥ.

अपि संचयबुद्धिर् हि लोभमोहवशंगतः। उद्वेजयति भूतानि हिंसया पापचेतनः।

api saṃcayabuddhir hi lobhamohavaśaṃgataḥ. udvejayati bhūtāni hiṃsayā pāpacetanaḥ.

एवं लब्ध्वा धनं लोभाद् यजते यो ददाति च। स कृत्वा कर्मणा तेन न सिध्यति दुरागमात्। यो हि दद्याद् यजेत वा। न तस्य स फलं प्रेत्य भुङ्क्ते पापधनागमात्।

evaṃ labdhvā dhanaṃ lobhād yajate yo dadāti ca. sa kṛtvā karmaṇā tena na sidhyati durāgamāt. yo hi dadyād yajeta vā. na tasya sa phalaṃ pretya bhuṅkte pāpadhanāgamāt.

उञ्छं मूलं फलं शाकम् उदपात्रं तपोधनाः। दानं विभवतो दत्त्वा नराः स्वर् यान्ति धर्मिणः।

uñchaṃ mūlaṃ phalaṃ śākam udapātraṃ tapodhanāḥ. dānaṃ vibhavato dattvā narāḥ svar yānti dharmiṇaḥ.

एष धर्मो महांस् त्यागो दानं भूतदया तथा। ब्रह्मचर्यं तथा सत्यम् अनुक्रोशो धृतिः क्षमा। सनातनस्य धर्मस्य मूलम् एतत् सनातनम्।

eṣa dharmo mahāṃs tyāgo dānaṃ bhūtadayā tathā. brahmacaryaṃ tathā satyam anukrośo dhṛtiḥ kṣamā. sanātanasya dharmasya mūlam etat sanātanam.

श्रूयन्ते हि पुरा विप्रा विश्वामित्रादयो नृपाः। विश्वामित्रो ऽसितश् चैव जनकश् च महीपतिः। कक्षसेनार्ष्टिषेणौ च सिन्धुद्वीपश् च पार्थिवः।

śrūyante hi purā viprā viśvāmitrādayo nṛpāḥ. viśvāmitro 'sitaś caiva janakaś ca mahīpatiḥ. kakṣasenārṣṭiṣeṇau ca sindhudvīpaś ca pārthivaḥ.

एते चान्ये च बहवः सिद्धिं परमिकां गताः। नृपाः सत्यैश् च दानैश् च न्यायलब्धैस् तपोधनाः।

ete cānye ca bahavaḥ siddhiṃ paramikāṃ gatāḥ. nṛpāḥ satyaiś ca dānaiś ca nyāyalabdhais tapodhanāḥ.

ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्रा ये चाश्रितास् तपः। दानधर्माग्निना शुद्धास् ते स्वर्गं यान्ति भारत।

brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrā ye cāśritās tapaḥ. dānadharmāgninā śuddhās te svargaṃ yānti bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...