महाभारत 14.91 (श्लोक 1)

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 91→

[mh-14-91] • 41 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। शमयित्वा पशून् अन्यान् विधिवद् द्विजसत्तमाः। तुरगं तं यथाशास्त्रम् आलभन्त द्विजातयः।

vaiśaṃpāyana uvāca. śamayitvā paśūn anyān vidhivad dvijasattamāḥ. turagaṃ taṃ yathāśāstram ālabhanta dvijātayaḥ.

ततः संज्ञाप्य तुरगं विधिवद् याजकर्षभाः। उपसंवेशयन् राजंस् ततस् तां द्रुपदात्मजाम्। सर्वशास्त्रप्रणेतारः कुशला यज्ञकर्मसु। कलाभिस् तिसृभी राजन् यथाविधि मनस्विनीम्।

tataḥ saṃjñāpya turagaṃ vidhivad yājakarṣabhāḥ. upasaṃveśayan rājaṃs tatas tāṃ drupadātmajām. sarvaśāstrapraṇetāraḥ kuśalā yajñakarmasu. kalābhis tisṛbhī rājan yathāvidhi manasvinīm.

उद्धृत्य तु वपां तस्य यथाशास्त्रं द्विजर्षभाः। श्रपयाम् आसुर् अव्यग्राः शास्त्रवद् भरतर्षभ।

uddhṛtya tu vapāṃ tasya yathāśāstraṃ dvijarṣabhāḥ. śrapayām āsur avyagrāḥ śāstravad bharatarṣabha.

तं वपाधूमगन्धं तु धर्मराजः सहानुजः। उपाजिघ्रद् यथान्यायं सर्वपाप्मापहं तदा।

taṃ vapādhūmagandhaṃ tu dharmarājaḥ sahānujaḥ. upājighrad yathānyāyaṃ sarvapāpmāpahaṃ tadā.

शिष्टान्य् अङ्गानि यान्य् आसंस् तस्याश्वस्य नराधिप। तान्य् अग्नौ जुहुवुर् धीराः समस्ताः षोडशर्त्विजः।

śiṣṭāny aṅgāni yāny āsaṃs tasyāśvasya narādhipa. tāny agnau juhuvur dhīrāḥ samastāḥ ṣoḍaśartvijaḥ.

संस्थाप्यैवं तस्य राज्ञस् तं क्रतुं शक्रतेजसः। व्यासः सशिष्यो भगवान् वर्धयाम् आस तं नृपम्।

saṃsthāpyaivaṃ tasya rājñas taṃ kratuṃ śakratejasaḥ. vyāsaḥ saśiṣyo bhagavān vardhayām āsa taṃ nṛpam.

ततो युधिष्ठिरः प्रादात् सदस्येभ्यो यथाविधि। कोटीसहस्रं निष्काणां व्यासाय तु वसुंधराम्।

tato yudhiṣṭhiraḥ prādāt sadasyebhyo yathāvidhi. koṭīsahasraṃ niṣkāṇāṃ vyāsāya tu vasuṃdharām.

प्रतिगृह्य धरां राजन् व्यासः सत्यवतीसुतः। अब्रवीद् भरतश्रेष्ठं धर्मात्मानं युधिष्ठिरम्।

pratigṛhya dharāṃ rājan vyāsaḥ satyavatīsutaḥ. abravīd bharataśreṣṭhaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram.

पृथिवी भवतस् त्व् एषा संन्यस्ता राजसत्तम। निष्क्रयो दीयतां मह्यं ब्राह्मणा हि धनार्थिनः।

pṛthivī bhavatas tv eṣā saṃnyastā rājasattama. niṣkrayo dīyatāṃ mahyaṃ brāhmaṇā hi dhanārthinaḥ.

युधिष्ठिरस् तु तान् विप्रान् प्रत्युवाच महामनाः। भ्रातृभिः सहितो धीमान् मध्ये राज्ञां महात्मनाम्।

yudhiṣṭhiras tu tān viprān pratyuvāca mahāmanāḥ. bhrātṛbhiḥ sahito dhīmān madhye rājñāṃ mahātmanām.

अश्वमेधे महायज्ञे पृथिवी दक्षिणा स्मृता। अर्जुनेन जिता सेयम् ऋत्विग्भ्यः प्रापिता मया।

aśvamedhe mahāyajñe pṛthivī dakṣiṇā smṛtā. arjunena jitā seyam ṛtvigbhyaḥ prāpitā mayā.

वनं प्रवेक्ष्ये विप्रेन्द्रा विभजध्वं महीम् इमाम्। चतुर्धा पृथिवीं कृत्वा चातुर्होत्रप्रमाणतः।

vanaṃ pravekṣye viprendrā vibhajadhvaṃ mahīm imām. caturdhā pṛthivīṃ kṛtvā cāturhotrapramāṇataḥ.

नाहम् आदातुम् इच्छामि ब्रह्मस्वं मुनिसत्तमाः। इदं हि मे मतं नित्यं भ्रातॄणां च ममानघाः।

nāham ādātum icchāmi brahmasvaṃ munisattamāḥ. idaṃ hi me mataṃ nityaṃ bhrātṝṇāṃ ca mamānaghāḥ.

इत्य् उक्तवति तस्मिंस् ते भ्रातरो द्रौपदी च सा। एवम् एतद् इति प्राहुस् तद् अभूद् रोमहर्षणम्।

ity uktavati tasmiṃs te bhrātaro draupadī ca sā. evam etad iti prāhus tad abhūd romaharṣaṇam.

ततो ऽन्तरिक्षे वाग् आसीत् साधु साध्व् इति भारत। तथैव द्विजसंघानां शंसतां विबभौ स्वनः।

tato 'ntarikṣe vāg āsīt sādhu sādhv iti bhārata. tathaiva dvijasaṃghānāṃ śaṃsatāṃ vibabhau svanaḥ.

द्वैपायनस् तथोक्तस् तु पुनर् एव युधिष्ठिरम्। उवाच मध्ये विप्राणाम् इदं संपूजयन् मुनिः।

dvaipāyanas tathoktas tu punar eva yudhiṣṭhiram. uvāca madhye viprāṇām idaṃ saṃpūjayan muniḥ.

दत्तैषा भवता मह्यं तां ते प्रतिददाम्य् अहम्। हिरण्यं दीयताम् एभ्यो द्विजातिभ्यो धरास् तु ते।

dattaiṣā bhavatā mahyaṃ tāṃ te pratidadāmy aham. hiraṇyaṃ dīyatām ebhyo dvijātibhyo dharās tu te.

ततो ऽब्रवीद् वासुदेवो धर्मराजं युधिष्ठिरम्। यथाह भगवान् व्यासस् तथा तत् कर्तुम् अर्हसि।

tato 'bravīd vāsudevo dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram. yathāha bhagavān vyāsas tathā tat kartum arhasi.

इत्य् उक्तः स कुरुश्रेष्ठः प्रीतात्मा भ्रातृभिः सह। कोटिकोटिकृतां प्रादाद् दक्षिणां त्रिगुणां क्रतोः।

ity uktaḥ sa kuruśreṣṭhaḥ prītātmā bhrātṛbhiḥ saha. koṭikoṭikṛtāṃ prādād dakṣiṇāṃ triguṇāṃ kratoḥ.

न करिष्यति तल् लोके कश् चिद् अन्यो नराधिपः। यत् कृतं कुरुसिंहेन मरुत्तस्यानुकुर्वता।

na kariṣyati tal loke kaś cid anyo narādhipaḥ. yat kṛtaṃ kurusiṃhena maruttasyānukurvatā.

प्रतिगृह्य तु तद् द्रव्यं कृष्णद्वैपायनः प्रभुः। ऋत्विग्भ्यः प्रददौ विद्वांश् चतुर्धा व्यभजंश् च ते।

pratigṛhya tu tad dravyaṃ kṛṣṇadvaipāyanaḥ prabhuḥ. ṛtvigbhyaḥ pradadau vidvāṃś caturdhā vyabhajaṃś ca te.

पृथिव्या निष्क्रयं दत्त्वा तद् धिरण्यं युधिष्ठिरः। धूतपाप्मा जितस्वर्गो मुमुदे भ्रातृभिः सह।

pṛthivyā niṣkrayaṃ dattvā tad dhiraṇyaṃ yudhiṣṭhiraḥ. dhūtapāpmā jitasvargo mumude bhrātṛbhiḥ saha.

ऋत्विजस् तम् अपर्यन्तं सुवर्णनिचयं तदा। व्यभजन्त द्विजातिभ्यो यथोत्साहं यथाबलम्।

ṛtvijas tam aparyantaṃ suvarṇanicayaṃ tadā. vyabhajanta dvijātibhyo yathotsāhaṃ yathābalam.

यज्ञवाटे तु यत् किं चिद् धिरण्यम् अपि भूषणम्। तोरणानि च यूपांश् च घटाः पात्रीस् तथेष्टकाः। युधिष्ठिराभ्यनुज्ञाताः सर्वं तद् व्यभजन् द्विजाः।

yajñavāṭe tu yat kiṃ cid dhiraṇyam api bhūṣaṇam. toraṇāni ca yūpāṃś ca ghaṭāḥ pātrīs tatheṣṭakāḥ. yudhiṣṭhirābhyanujñātāḥ sarvaṃ tad vyabhajan dvijāḥ.

अनन्तरं ब्राह्मणेभ्यः क्षत्रिया जह्रिरे वसु। तथा विट्शूद्रसंघाश् च तथान्ये म्लेच्छजातयः। कालेन महता जह्रुस् तत् सुवर्णं ततस् ततः।

anantaraṃ brāhmaṇebhyaḥ kṣatriyā jahrire vasu. tathā viṭśūdrasaṃghāś ca tathānye mlecchajātayaḥ. kālena mahatā jahrus tat suvarṇaṃ tatas tataḥ.

ततस् ते ब्राह्मणाः सर्वे मुदिता जग्मुर् आलयान्। तर्पिता वसुना तेन धर्मराज्ञा महात्मना।

tatas te brāhmaṇāḥ sarve muditā jagmur ālayān. tarpitā vasunā tena dharmarājñā mahātmanā.

स्वम् अंशं भगवान् व्यासः कुन्त्यै पादाभिवादनात्। प्रददौ तस्य महतो हिरण्यस्य महाद्युतिः।

svam aṃśaṃ bhagavān vyāsaḥ kuntyai pādābhivādanāt. pradadau tasya mahato hiraṇyasya mahādyutiḥ.

श्वशुरात् प्रीतिदायं तं प्राप्य सा प्रीतमानसा। चकार पुण्यं लोके तु सुमहान्तं पृथा तदा।

śvaśurāt prītidāyaṃ taṃ prāpya sā prītamānasā. cakāra puṇyaṃ loke tu sumahāntaṃ pṛthā tadā.

गत्वा त्व् अवभृथं राजा विपाप्मा भ्रातृभिः सह। सभाज्यमानः शुशुभे महेन्द्रो दैवतैर् इव।

gatvā tv avabhṛthaṃ rājā vipāpmā bhrātṛbhiḥ saha. sabhājyamānaḥ śuśubhe mahendro daivatair iva.

पाण्डवाश् च महीपालैः समेतैः संवृतास् तदा। अशोभन्त महाराज ग्रहास् तारागणैर् इव।

pāṇḍavāś ca mahīpālaiḥ sametaiḥ saṃvṛtās tadā. aśobhanta mahārāja grahās tārāgaṇair iva.

राजभ्यो ऽपि ततः प्रादाद् रत्नानि विविधानि च। गजान् अश्वान् अलंकारान् स्त्रियो वस्त्राणि काञ्चनम्।

rājabhyo 'pi tataḥ prādād ratnāni vividhāni ca. gajān aśvān alaṃkārān striyo vastrāṇi kāñcanam.

तद् धनौघम् अपर्यन्तं पार्थः पार्थिवमण्डले। विसृजञ् शुशुभे राजा यथा वैश्रवणस् तथा।

tad dhanaugham aparyantaṃ pārthaḥ pārthivamaṇḍale. visṛjañ śuśubhe rājā yathā vaiśravaṇas tathā.

आनाय्य च तथा वीरं राजानं बभ्रुवाहनम्। प्रदाय विपुलं वित्तं गृहान् प्रास्थापयत् तदा।

ānāyya ca tathā vīraṃ rājānaṃ babhruvāhanam. pradāya vipulaṃ vittaṃ gṛhān prāsthāpayat tadā.

दुःशलायाश् च तं पौत्रं बालकं पार्थिवर्षभ। स्वराज्ये पितृभिर् गुप्ते प्रीत्या समभिषेचयत्।

duḥśalāyāś ca taṃ pautraṃ bālakaṃ pārthivarṣabha. svarājye pitṛbhir gupte prītyā samabhiṣecayat.

राज्ञश् चैवापि तान् सर्वान् सुविभक्तान् सुपूजितान्। प्रस्थापयाम् आस वशी कुरुराजो युधिष्ठिरः। गोविन्दं च महात्मानं बलदेवं महाबलम्। तथान्यान् वृष्णिवीरांश् च प्रद्युम्नादीन् सहस्रशः। पूजयित्वा महाराज यथाविधि महाद्युतिः। भ्रातृभिः सहितो राजा प्रास्थापयद् अरिंदमः।

rājñaś caivāpi tān sarvān suvibhaktān supūjitān. prasthāpayām āsa vaśī kururājo yudhiṣṭhiraḥ. govindaṃ ca mahātmānaṃ baladevaṃ mahābalam. tathānyān vṛṣṇivīrāṃś ca pradyumnādīn sahasraśaḥ. pūjayitvā mahārāja yathāvidhi mahādyutiḥ. bhrātṛbhiḥ sahito rājā prāsthāpayad ariṃdamaḥ.

एवं बभूव यज्ञः स धर्मराजस्य धीमतः। बह्वन्नधनरत्नौघः सुरामैरेयसागरः।

evaṃ babhūva yajñaḥ sa dharmarājasya dhīmataḥ. bahvannadhanaratnaughaḥ surāmaireyasāgaraḥ.

सर्पिःपङ्का ह्रदा यत्र बहवश् चान्नपर्वताः। रसालाकर्दमाः कुल्या बभूवुर् भरतर्षभ।

sarpiḥpaṅkā hradā yatra bahavaś cānnaparvatāḥ. rasālākardamāḥ kulyā babhūvur bharatarṣabha.

भक्ष्यषाण्डवरागाणां क्रियतां भुज्यताम् इति। पशूनां वध्यतां चापि नान्तस् तत्र स्म दृश्यते।

bhakṣyaṣāṇḍavarāgāṇāṃ kriyatāṃ bhujyatām iti. paśūnāṃ vadhyatāṃ cāpi nāntas tatra sma dṛśyate.

मत्तोन्मत्तप्रमुदितं प्रगीतयुवतीजनम्। मृदङ्गशङ्खशब्दैश् च मनोरमम् अभूत् तदा।

mattonmattapramuditaṃ pragītayuvatījanam. mṛdaṅgaśaṅkhaśabdaiś ca manoramam abhūt tadā.

दीयतां भुज्यतां चेति दिवारात्रम् अवारितम्। तत्र शब्दो महान् अभूत्। पीयतां दीयतां चेति। तं महोत्सवसंकाशम् अतिहृष्टजनाकुलम्। कथयन्ति स्म पुरुषा नानादेशनिवासिनः।

dīyatāṃ bhujyatāṃ ceti divārātram avāritam. tatra śabdo mahān abhūt. pīyatāṃ dīyatāṃ ceti. taṃ mahotsavasaṃkāśam atihṛṣṭajanākulam. kathayanti sma puruṣā nānādeśanivāsinaḥ.

वर्षित्वा धनधाराभिः कामै रत्नैर् धनैस् तथा। विपाप्मा भरतश्रेष्ठः कृतार्थः प्राविशत् पुरम्।

varṣitvā dhanadhārābhiḥ kāmai ratnair dhanais tathā. vipāpmā bharataśreṣṭhaḥ kṛtārthaḥ prāviśat puram.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents