महाभारत 14.90 (श्लोक 1)

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 90→

[mh-14-90] • 39 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। स प्रविश्य यथान्यायं पाण्डवानां निवेशनम्। मातृभ्यां सहितो वशी। प्रश्रयावनतः कुन्त्या गान्धार्याश् च यथाविधि। ववन्दे चरणौ तत्र। पितामहीम् अभ्यवदत् साम्ना परमवल्गुना।

vaiśaṃpāyana uvāca. sa praviśya yathānyāyaṃ pāṇḍavānāṃ niveśanam. mātṛbhyāṃ sahito vaśī. praśrayāvanataḥ kuntyā gāndhāryāś ca yathāvidhi. vavande caraṇau tatra. pitāmahīm abhyavadat sāmnā paramavalgunā.

तथा चित्राङ्गदा देवी कौरव्यस्यात्मजापि च। पृथां कृष्णां च सहिते विनयेनाभिजग्मतुः। सुभद्रां च यथान्यायं याश् चान्याः कुरुयोषितः।

tathā citrāṅgadā devī kauravyasyātmajāpi ca. pṛthāṃ kṛṣṇāṃ ca sahite vinayenābhijagmatuḥ. subhadrāṃ ca yathānyāyaṃ yāś cānyāḥ kuruyoṣitaḥ.

ददौ कुन्ती ततस् ताभ्यां रत्नानि विविधानि च। द्रौपदी च सुभद्रा च याश् चाप्य् अन्या ददुः स्त्रियः।

dadau kuntī tatas tābhyāṃ ratnāni vividhāni ca. draupadī ca subhadrā ca yāś cāpy anyā daduḥ striyaḥ.

ऊषतुस् तत्र ते देव्यौ महार्हशयनासने। सुपूजिते स्वयं कुन्त्या पार्थस्य प्रियकाम्यया।

ūṣatus tatra te devyau mahārhaśayanāsane. supūjite svayaṃ kuntyā pārthasya priyakāmyayā.

स च राजा महावीर्यः पूजितो बभ्रुवाहनः। धृतराष्ट्रं महीपालम् उपतस्थे यथाविधि।

sa ca rājā mahāvīryaḥ pūjito babhruvāhanaḥ. dhṛtarāṣṭraṃ mahīpālam upatasthe yathāvidhi.

युधिष्ठिरं च राजानं भीमादींश् चापि पाण्डवान्। उपगम्य महातेजा विनयेनाभ्यवादयत्।

yudhiṣṭhiraṃ ca rājānaṃ bhīmādīṃś cāpi pāṇḍavān. upagamya mahātejā vinayenābhyavādayat.

स तैः प्रेम्णा परिष्वक्तः पूजितश् च यथाविधि। धनं चास्मै ददुर् भूरि प्रीयमाणा महारथाः।

sa taiḥ premṇā pariṣvaktaḥ pūjitaś ca yathāvidhi. dhanaṃ cāsmai dadur bhūri prīyamāṇā mahārathāḥ.

तथैव स महीपालः कृष्णं चक्रगदाधरम्। प्रद्युम्न इव गोविन्दं विनयेनोपतस्थिवान्।

tathaiva sa mahīpālaḥ kṛṣṇaṃ cakragadādharam. pradyumna iva govindaṃ vinayenopatasthivān.

तस्मै कृष्णो ददौ राज्ञे महार्हम् अभिपूजितम्। रथं हेमपरिष्कारं दिव्याश्वयुजम् उत्तमम्।

tasmai kṛṣṇo dadau rājñe mahārham abhipūjitam. rathaṃ hemapariṣkāraṃ divyāśvayujam uttamam.

धर्मराजश् च भीमश् च यमजौ फल्गुनस् तथा। पृथक् पृथग् अतीवैनं मानार्हं समपूजयन्।

dharmarājaś ca bhīmaś ca yamajau phalgunas tathā. pṛthak pṛthag atīvainaṃ mānārhaṃ samapūjayan.

ततस् तृतीये दिवसे सत्यवत्याः सुतो मुनिः। युधिष्ठिरं समभ्येत्य वाग्मी वचनम् अब्रवीत्।

tatas tṛtīye divase satyavatyāḥ suto muniḥ. yudhiṣṭhiraṃ samabhyetya vāgmī vacanam abravīt.

अद्य प्रभृति कौन्तेय यजस्व समयो हि ते। मुहूर्तो यज्ञियः प्राप्तश् चोदयन्ति च याजकाः।

adya prabhṛti kaunteya yajasva samayo hi te. muhūrto yajñiyaḥ prāptaś codayanti ca yājakāḥ.

अहीनो नाम राजेन्द्र क्रतुस् ते ऽयं विकल्पवान्। बहुत्वात् काञ्चनस्यास्य ख्यातो बहुसुवर्णकः।

ahīno nāma rājendra kratus te 'yaṃ vikalpavān. bahutvāt kāñcanasyāsya khyāto bahusuvarṇakaḥ.

एवम् एव महाराज दक्षिणां त्रिगुणां कुरु। त्रित्वं व्रजतु ते राजन् ब्राह्मणा ह्य् अत्र कारणम्।

evam eva mahārāja dakṣiṇāṃ triguṇāṃ kuru. tritvaṃ vrajatu te rājan brāhmaṇā hy atra kāraṇam.

त्रीन् अश्वमेधान् अत्र त्वं संप्राप्य बहुदक्षिणान्। ज्ञातिवध्याकृतं पापं प्रहास्यसि नराधिप।

trīn aśvamedhān atra tvaṃ saṃprāpya bahudakṣiṇān. jñātivadhyākṛtaṃ pāpaṃ prahāsyasi narādhipa.

पवित्रं परमं ह्य् एतत् पावनानां च पावनम्। यद् अश्वमेधावभृथं प्राप्स्यसे कुरुनन्दन।

pavitraṃ paramaṃ hy etat pāvanānāṃ ca pāvanam. yad aśvamedhāvabhṛthaṃ prāpsyase kurunandana.

इत्य् उक्तः स तु तेजस्वी व्यासेनामिततेजसा। दीक्षां विवेश धर्मात्मा वाजिमेधाप्तये तदा। नराधिपः प्रायजत वाजिमेधं महाक्रतुम्। बह्वन्नदक्षिणं राजा सर्वकामगुणान्वितम्।

ity uktaḥ sa tu tejasvī vyāsenāmitatejasā. dīkṣāṃ viveśa dharmātmā vājimedhāptaye tadā. narādhipaḥ prāyajata vājimedhaṃ mahākratum. bahvannadakṣiṇaṃ rājā sarvakāmaguṇānvitam.

तत्र वेदविदो राजंश् चक्रुः कर्माणि याजकाः। परिक्रमन्तः शास्त्रज्ञा विधिवत् साधुशिक्षिताः।

tatra vedavido rājaṃś cakruḥ karmāṇi yājakāḥ. parikramantaḥ śāstrajñā vidhivat sādhuśikṣitāḥ.

न तेषां स्खलितं तत्र नासीद् अपहुतं तथा। क्रमयुक्तं च युक्तं च चक्रुस् तत्र द्विजर्षभाः।

na teṣāṃ skhalitaṃ tatra nāsīd apahutaṃ tathā. kramayuktaṃ ca yuktaṃ ca cakrus tatra dvijarṣabhāḥ.

कृत्वा प्रवर्ग्यं धर्मज्ञा यथावद् द्विजसत्तमाः। चक्रुस् ते विधिवद् राजंस् तथैवाभिषवं द्विजाः।

kṛtvā pravargyaṃ dharmajñā yathāvad dvijasattamāḥ. cakrus te vidhivad rājaṃs tathaivābhiṣavaṃ dvijāḥ.

अभिषूय ततो राजन् सोमं सोमपसत्तमाः। सवनान्य् आनुपूर्व्येण चक्रुः शास्त्रानुसारिणः।

abhiṣūya tato rājan somaṃ somapasattamāḥ. savanāny ānupūrvyeṇa cakruḥ śāstrānusāriṇaḥ.

न तत्र कृपणः कश् चिन् न दरिद्रो बभूव ह। क्षुधितो दुःखितो वापि प्राकृतो वापि मानवः।

na tatra kṛpaṇaḥ kaś cin na daridro babhūva ha. kṣudhito duḥkhito vāpi prākṛto vāpi mānavaḥ.

भोजनं भोजनार्थिभ्यो दापयाम् आस नित्यदा। भीमसेनो महातेजाः सततं राजशासनात्।

bhojanaṃ bhojanārthibhyo dāpayām āsa nityadā. bhīmaseno mahātejāḥ satataṃ rājaśāsanāt.

संस्तरे कुशलाश् चापि सर्वकर्माणि याजकाः। दिवसे दिवसे चक्रुर् यथाशास्त्रार्थचक्षुषः।

saṃstare kuśalāś cāpi sarvakarmāṇi yājakāḥ. divase divase cakrur yathāśāstrārthacakṣuṣaḥ.

नाषडङ्गविद् अत्रासीत् सदस्यस् तस्य धीमतः। नाव्रतो नानुपाध्यायो न च वादाक्षमो द्विजः।

nāṣaḍaṅgavid atrāsīt sadasyas tasya dhīmataḥ. nāvrato nānupādhyāyo na ca vādākṣamo dvijaḥ.

ततो यूपोच्छ्रये प्राप्ते षड् बैल्वान् भरतर्षभ। खादिरान् बिल्वसमितांस् तावतः सर्ववर्णिनः।

tato yūpocchraye prāpte ṣaḍ bailvān bharatarṣabha. khādirān bilvasamitāṃs tāvataḥ sarvavarṇinaḥ.

देवदारुमयौ द्वौ तु यूपौ कुरुपतेः क्रतौ। श्लेष्मातकमयं चैकं याजकाः समकारयन्। सर्वान् एतान् यथाशास्त्रं याजकाः समयोजयन्।

devadārumayau dvau tu yūpau kurupateḥ kratau. śleṣmātakamayaṃ caikaṃ yājakāḥ samakārayan. sarvān etān yathāśāstraṃ yājakāḥ samayojayan.

शोभार्थं चापरान् यूपान् काञ्चनान् पुरुषर्षभ। स भीमः कारयाम् आस धर्मराजस्य शासनात्।

śobhārthaṃ cāparān yūpān kāñcanān puruṣarṣabha. sa bhīmaḥ kārayām āsa dharmarājasya śāsanāt.

ते व्यराजन्त राजर्षे वासोभिर् उपशोभिताः। नरेन्द्राभिगता देवान् यथा सप्तर्षयो दिवि।

te vyarājanta rājarṣe vāsobhir upaśobhitāḥ. narendrābhigatā devān yathā saptarṣayo divi.

इष्टकाः काञ्चनीश् चात्र चयनार्थं कृताभवन्। शुशुभे चयनं तत्र दक्षस्येव प्रजापतेः।

iṣṭakāḥ kāñcanīś cātra cayanārthaṃ kṛtābhavan. śuśubhe cayanaṃ tatra dakṣasyeva prajāpateḥ.

चतुश्चित्यः स तस्यासीद् अष्टादशकरात्मकः। स रुक्मपक्षो निचितस् त्रिगुणो गरुडाकृतिः।

catuścityaḥ sa tasyāsīd aṣṭādaśakarātmakaḥ. sa rukmapakṣo nicitas triguṇo garuḍākṛtiḥ.

ततो नियुक्ताः पशवो यथाशास्त्रं मनीषिभिः। तं तं देवं समुद्दिश्य पक्षिणः पशवश् च ये।

tato niyuktāḥ paśavo yathāśāstraṃ manīṣibhiḥ. taṃ taṃ devaṃ samuddiśya pakṣiṇaḥ paśavaś ca ye.

ऋषभाः शास्त्रपठितास् तथा जलचराश् च ये। सर्वांस् तान् अभ्ययुञ्जंस् ते तत्राग्निचयकर्मणि।

ṛṣabhāḥ śāstrapaṭhitās tathā jalacarāś ca ye. sarvāṃs tān abhyayuñjaṃs te tatrāgnicayakarmaṇi.

यूपेषु नियतं चासीत् पशूनां त्रिशतं तथा। अश्वरत्नोत्तरं राज्ञः कौन्तेयस्य महात्मनः।

yūpeṣu niyataṃ cāsīt paśūnāṃ triśataṃ tathā. aśvaratnottaraṃ rājñaḥ kaunteyasya mahātmanaḥ.

स यज्ञः शुशुभे तस्य साक्षाद् देवर्षिसंकुलः। गन्धर्वगणसंकीर्णः शोभितो ऽप्सरसां गणैः।

sa yajñaḥ śuśubhe tasya sākṣād devarṣisaṃkulaḥ. gandharvagaṇasaṃkīrṇaḥ śobhito 'psarasāṃ gaṇaiḥ.

स किंपुरुषगीतैश् च किंनरैर् उपशोभितः। सिद्धविप्रनिवासैश् च समन्ताद् अभिसंवृतः।

sa kiṃpuruṣagītaiś ca kiṃnarair upaśobhitaḥ. siddhavipranivāsaiś ca samantād abhisaṃvṛtaḥ.

तस्मिन् सदसि नित्यास् तु व्यासशिष्या द्विजोत्तमाः। सर्वशास्त्रप्रणेतारः कुशला यज्ञकर्मसु।

tasmin sadasi nityās tu vyāsaśiṣyā dvijottamāḥ. sarvaśāstrapraṇetāraḥ kuśalā yajñakarmasu.

नारदश् च बभूवात्र तुम्बुरुश् च महाद्युतिः। विश्वावसुश् चित्रसेनस् तथान्ये गीतकोविदाः।

nāradaś ca babhūvātra tumburuś ca mahādyutiḥ. viśvāvasuś citrasenas tathānye gītakovidāḥ.

गन्धर्वा गीतकुशला नृत्तेषु च विशारदाः। रमयन्ति स्म तान् विप्रान् यज्ञकर्मान्तरेष्व् अथ।

gandharvā gītakuśalā nṛtteṣu ca viśāradāḥ. ramayanti sma tān viprān yajñakarmāntareṣv atha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents