महाभारत 14.78 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 78→

[mh-14-78] • 39 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। श्रुत्वा तु नृपतिर् वीरं पितरं बभ्रुवाहनः। निर्ययौ विनयेनार्यो ब्राह्मणार्घ्यपुरःसरः।

vaiśaṃpāyana uvāca. śrutvā tu nṛpatir vīraṃ pitaraṃ babhruvāhanaḥ. niryayau vinayenāryo brāhmaṇārghyapuraḥsaraḥ.

मणिपूरेश्वरं त्व् एवम् उपयातं धनंजयः। नाभ्यनन्दत मेधावी क्षत्रधर्मम् अनुस्मरन्।

maṇipūreśvaraṃ tv evam upayātaṃ dhanaṃjayaḥ. nābhyanandata medhāvī kṣatradharmam anusmaran.

उवाच चैनं धर्मात्मा समन्युः फल्गुनस् तदा। प्रक्रियेयं न ते युक्ता बहिस् त्वं क्षत्रधर्मतः।

uvāca cainaṃ dharmātmā samanyuḥ phalgunas tadā. prakriyeyaṃ na te yuktā bahis tvaṃ kṣatradharmataḥ.

संरक्ष्यमाणं तुरगं यौधिष्ठिरम् उपागतम्। यज्ञियं विषयान्ते मां नायोत्सीः किं नु पुत्रक।

saṃrakṣyamāṇaṃ turagaṃ yaudhiṣṭhiram upāgatam. yajñiyaṃ viṣayānte māṃ nāyotsīḥ kiṃ nu putraka.

धिक् त्वाम् अस्तु सुदुर्बुद्धिं क्षत्रधर्माविशारदम्। यो मां युद्धाय संप्राप्तं साम्नैवाथो त्वम् अग्रहीः।

dhik tvām astu sudurbuddhiṃ kṣatradharmāviśāradam. yo māṃ yuddhāya saṃprāptaṃ sāmnaivātho tvam agrahīḥ.

न त्वया पुरुषार्थश् च कश् चिद् अस्तीह जीवता। यस् त्वं स्त्रीवद् युधा प्राप्तं साम्ना मां प्रत्यगृह्णथाः।

na tvayā puruṣārthaś ca kaś cid astīha jīvatā. yas tvaṃ strīvad yudhā prāptaṃ sāmnā māṃ pratyagṛhṇathāḥ.

यद्य् अहं न्यस्तशस्त्रस् त्वाम् आगच्छेयं सुदुर्मते। प्रक्रियेयं ततो युक्ता भवेत् तव नराधम।

yady ahaṃ nyastaśastras tvām āgaccheyaṃ sudurmate. prakriyeyaṃ tato yuktā bhavet tava narādhama.

तम् एवम् उक्तं भर्त्रा तु विदित्वा पन्नगात्मजा। अमृष्यमाणा भित्त्वोर्वीम् उलूपी तम् उपागमत्।

tam evam uktaṃ bhartrā tu viditvā pannagātmajā. amṛṣyamāṇā bhittvorvīm ulūpī tam upāgamat.

सा ददर्श ततः पुत्रं विमृशन्तम् अधोमुखम्। संतर्ज्यमानम् असकृद् भर्त्रा युद्धार्थिना विभो।

sā dadarśa tataḥ putraṃ vimṛśantam adhomukham. saṃtarjyamānam asakṛd bhartrā yuddhārthinā vibho.

ततः सा चारुसर्वाङ्गी तम् उपेत्योरगात्मजा। उलूपी प्राह वचनं क्षत्रधर्मविशारदा।

tataḥ sā cārusarvāṅgī tam upetyoragātmajā. ulūpī prāha vacanaṃ kṣatradharmaviśāradā.

उलूपीं मां निबोध त्वं मातरं पन्नगात्मजाम्। कुरुष्व वचनं पुत्र धर्मस् ते भविता परः।

ulūpīṃ māṃ nibodha tvaṃ mātaraṃ pannagātmajām. kuruṣva vacanaṃ putra dharmas te bhavitā paraḥ.

युध्यस्वैनं कुरुश्रेष्ठं धनंजयम् अरिंदम। एवम् एष हि ते प्रीतो भविष्यति न संशयः।

yudhyasvainaṃ kuruśreṣṭhaṃ dhanaṃjayam ariṃdama. evam eṣa hi te prīto bhaviṣyati na saṃśayaḥ.

एवम् उद्धर्षितो मात्रा स राजा बभ्रुवाहनः। मनश् चक्रे महातेजा युद्धाय भरतर्षभ।

evam uddharṣito mātrā sa rājā babhruvāhanaḥ. manaś cakre mahātejā yuddhāya bharatarṣabha.

संनह्य काञ्चनं वर्म शिरस्त्राणं च भानुमत्। तूणीरशतसंबाधम् आरुरोह महारथम्।

saṃnahya kāñcanaṃ varma śirastrāṇaṃ ca bhānumat. tūṇīraśatasaṃbādham āruroha mahāratham.

सर्वोपकरणैर् युक्तं युक्तम् अश्वैर् मनोजवैः। सुचक्रोपस्करं धीमान् हेमभाण्डपरिष्कृतम्।

sarvopakaraṇair yuktaṃ yuktam aśvair manojavaiḥ. sucakropaskaraṃ dhīmān hemabhāṇḍapariṣkṛtam.

परमार्चितम् उच्छ्रित्य ध्वजं सिंहं हिरण्मयम्। प्रययौ पार्थम् उद्दिश्य स राजा बभ्रुवाहनः।

paramārcitam ucchritya dhvajaṃ siṃhaṃ hiraṇmayam. prayayau pārtham uddiśya sa rājā babhruvāhanaḥ.

ततो ऽभ्येत्य हयं वीरो यज्ञियं पार्थरक्षितम्। ग्राहयाम् आस पुरुषैर् हयशिक्षाविशारदैः।

tato 'bhyetya hayaṃ vīro yajñiyaṃ pārtharakṣitam. grāhayām āsa puruṣair hayaśikṣāviśāradaiḥ.

गृहीतं वाजिनं दृष्ट्वा प्रीतात्मा स धनंजयः। पुत्रं रथस्थं भूमिष्ठः संन्यवारयद् आहवे।

gṛhītaṃ vājinaṃ dṛṣṭvā prītātmā sa dhanaṃjayaḥ. putraṃ rathasthaṃ bhūmiṣṭhaḥ saṃnyavārayad āhave.

ततः स राजा तं वीरं शरव्रातैः सहस्रशः। अर्दयाम् आस निशितैर् आशीविषविषोपमैः।

tataḥ sa rājā taṃ vīraṃ śaravrātaiḥ sahasraśaḥ. ardayām āsa niśitair āśīviṣaviṣopamaiḥ.

तयोः समभवद् युद्धं पितुः पुत्रस्य चातुलम्। देवासुररणप्रख्यम् उभयोः प्रीयमाणयोः।

tayoḥ samabhavad yuddhaṃ pituḥ putrasya cātulam. devāsuraraṇaprakhyam ubhayoḥ prīyamāṇayoḥ.

किरीटिनं तु विव्याध शरेण नतपर्वणा। जत्रुदेशे नरव्याघ्रः प्रहसन् बभ्रुवाहनः।

kirīṭinaṃ tu vivyādha śareṇa nataparvaṇā. jatrudeśe naravyāghraḥ prahasan babhruvāhanaḥ.

सो ऽभ्यगात् सह पुङ्खेन वल्मीकम् इव पन्नगः। विनिर्भिद्य च कौन्तेयं महीतलम् अथाविशत्।

so 'bhyagāt saha puṅkhena valmīkam iva pannagaḥ. vinirbhidya ca kaunteyaṃ mahītalam athāviśat.

स गाढवेदनो धीमान् आलम्ब्य धनुर् उत्तमम्। दिव्यं तेजः समाविश्य प्रमीत इव संबभौ।

sa gāḍhavedano dhīmān ālambya dhanur uttamam. divyaṃ tejaḥ samāviśya pramīta iva saṃbabhau.

स संज्ञाम् उपलभ्याथ प्रशस्य पुरुषर्षभः। पुत्रं शक्रात्मजो वाक्यम् इदम् आह महीपते।

sa saṃjñām upalabhyātha praśasya puruṣarṣabhaḥ. putraṃ śakrātmajo vākyam idam āha mahīpate.

साधु साधु महाबाहो वत्स चित्राङ्गदात्मज। सदृशं कर्म ते दृष्ट्वा प्रीतिमान् अस्मि पुत्रक।

sādhu sādhu mahābāho vatsa citrāṅgadātmaja. sadṛśaṃ karma te dṛṣṭvā prītimān asmi putraka.

विमुञ्चाम्य् एष बाणांस् ते पुत्र युद्धे स्थिरो भव। इत्य् एवम् उक्त्वा नाराचैर् अभ्यवर्षद् अमित्रहा। सुतीक्ष्णैर् आत्मजं वीरं प्रहसन् पाण्डवर्षभ।

vimuñcāmy eṣa bāṇāṃs te putra yuddhe sthiro bhava. ity evam uktvā nārācair abhyavarṣad amitrahā. sutīkṣṇair ātmajaṃ vīraṃ prahasan pāṇḍavarṣabha.

तान् स गाण्डीवनिर्मुक्तान् वज्राशनिसमप्रभान्। नाराचैर् अच्छिनद् राजा सर्वान् एव त्रिधा त्रिधा।

tān sa gāṇḍīvanirmuktān vajrāśanisamaprabhān. nārācair acchinad rājā sarvān eva tridhā tridhā.

तस्य पार्थः शरैर् दिव्यैर् ध्वजं हेमपरिष्कृतम्। सुवर्णतालप्रतिमं क्षुरेणापाहरद् रथात्।

tasya pārthaḥ śarair divyair dhvajaṃ hemapariṣkṛtam. suvarṇatālapratimaṃ kṣureṇāpāharad rathāt.

हयांश् चास्य महाकायान् महावेगपराक्रमान्। चकार राज्ञो निर्जीवान् प्रहसन् पाण्डवर्षभः।

hayāṃś cāsya mahākāyān mahāvegaparākramān. cakāra rājño nirjīvān prahasan pāṇḍavarṣabhaḥ.

स रथाद् अवतीर्याशु राजा परमकोपनः। पदातिः पितरं कोपाद् योधयाम् आस पाण्डवम्।

sa rathād avatīryāśu rājā paramakopanaḥ. padātiḥ pitaraṃ kopād yodhayām āsa pāṇḍavam.

संप्रीयमाणः पाण्डूनाम् ऋषभः पुत्रविक्रमात्। नात्यर्थं पीडयाम् आस पुत्रं वज्रधरात्मजः।

saṃprīyamāṇaḥ pāṇḍūnām ṛṣabhaḥ putravikramāt. nātyarthaṃ pīḍayām āsa putraṃ vajradharātmajaḥ.

स हन्यमानो विमुखं पितरं बभ्रुवाहनः। हृदि विव्याध बाणेन दृढेन जगतीपतिः। शरैर् आशीविषाकारैः पुनर् एवार्दयद् बली।

sa hanyamāno vimukhaṃ pitaraṃ babhruvāhanaḥ. hṛdi vivyādha bāṇena dṛḍhena jagatīpatiḥ. śarair āśīviṣākāraiḥ punar evārdayad balī.

ततः स बाल्यात् पितरं विव्याध हृदि पत्रिणा। निशितेन सुपुङ्खेन बलवद् बभ्रुवाहनः।

tataḥ sa bālyāt pitaraṃ vivyādha hṛdi patriṇā. niśitena supuṅkhena balavad babhruvāhanaḥ.

स बाणस् तेजसा दीप्तो ज्वलन्न् इव हुताशनः। विवेश पाण्डवं राजन् मर्म भित्त्वातिदुःखकृत्।

sa bāṇas tejasā dīpto jvalann iva hutāśanaḥ. viveśa pāṇḍavaṃ rājan marma bhittvātiduḥkhakṛt.

स तेनातिभृशं विद्धः पुत्रेण कुरुनन्दनः। महीं जगाम मोहार्तस् ततो राजन् धनंजयः।

sa tenātibhṛśaṃ viddhaḥ putreṇa kurunandanaḥ. mahīṃ jagāma mohārtas tato rājan dhanaṃjayaḥ.

तस्मिन् निपतिते वीरे कौरवाणां धुरंधरे। सो ऽपि मोहं जगामाशु ततश् चित्राङ्गदासुतः।

tasmin nipatite vīre kauravāṇāṃ dhuraṃdhare. so 'pi mohaṃ jagāmāśu tataś citrāṅgadāsutaḥ.

व्यायम्य संयुगे राजा दृष्ट्वा च पितरं हतम्। पूर्वम् एव च बाणौघैर् गाढविद्धो ऽर्जुनेन सः। पपात सो ऽपि धरणीम् आलिङ्ग्य रणमूर्धनि।

vyāyamya saṃyuge rājā dṛṣṭvā ca pitaraṃ hatam. pūrvam eva ca bāṇaughair gāḍhaviddho 'rjunena saḥ. papāta so 'pi dharaṇīm āliṅgya raṇamūrdhani.

भर्तारं निहतं दृष्ट्वा पुत्रं च पतितं भुवि। चित्राङ्गदा परित्रस्ता प्रविवेश रणाजिरम्।

bhartāraṃ nihataṃ dṛṣṭvā putraṃ ca patitaṃ bhuvi. citrāṅgadā paritrastā praviveśa raṇājiram.

शोकसंतप्तहृदया रुदती सा ततः शुभा। मणिपूरपतेर् माता ददर्श निहतं पतिम्।

śokasaṃtaptahṛdayā rudatī sā tataḥ śubhā. maṇipūrapater mātā dadarśa nihataṃ patim.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...