महाभारत 14.77 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 77→

[mh-14-77] • 46 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततो गाण्डीवभृच् छूरो युद्धाय समवस्थितः। विबभौ युधि दुर्धर्षो हिमवान् अचलो यथा।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato gāṇḍīvabhṛc chūro yuddhāya samavasthitaḥ. vibabhau yudhi durdharṣo himavān acalo yathā.

ततः सैन्धवयोधास् ते पुनर् एव व्यवस्थिताः। विमुञ्चन्तः सुसंरब्धाः शरवर्षाणि भारत।

tataḥ saindhavayodhās te punar eva vyavasthitāḥ. vimuñcantaḥ susaṃrabdhāḥ śaravarṣāṇi bhārata.

तान् प्रसह्य महावीर्यः पुनर् एव व्यवस्थितान्। ततः प्रोवाच कौन्तेयो मुमूर्षूञ् श्लक्ष्णया गिरा।

tān prasahya mahāvīryaḥ punar eva vyavasthitān. tataḥ provāca kaunteyo mumūrṣūñ ślakṣṇayā girā.

युध्यध्वं परया शक्त्या यतध्वं च वधे मम। कुरुध्वं सर्वकार्याणि महद् वो भयम् आगतम्।

yudhyadhvaṃ parayā śaktyā yatadhvaṃ ca vadhe mama. kurudhvaṃ sarvakāryāṇi mahad vo bhayam āgatam.

एष योत्स्यामि वः सर्वान् निवार्य शरवागुराम्। तिष्ठध्वं युद्धमनसो दर्पं विनयितास्मि वः।

eṣa yotsyāmi vaḥ sarvān nivārya śaravāgurām. tiṣṭhadhvaṃ yuddhamanaso darpaṃ vinayitāsmi vaḥ.

एतावद् उक्त्वा कौरव्यो रुषा गाण्डीवभृत् तदा। ततो ऽथ वचनं स्मृत्वा भ्रातुर् ज्येष्ठस्य भारत।

etāvad uktvā kauravyo ruṣā gāṇḍīvabhṛt tadā. tato 'tha vacanaṃ smṛtvā bhrātur jyeṣṭhasya bhārata.

न हन्तव्या रणे तात क्षत्रिया विजिगीषवः। जेतव्याश् चेति यत् प्रोक्तं धर्मराज्ञा महात्मना। चिन्तयाम् आस च तदा फल्गुनः पुरुषर्षभः।

na hantavyā raṇe tāta kṣatriyā vijigīṣavaḥ. jetavyāś ceti yat proktaṃ dharmarājñā mahātmanā. cintayām āsa ca tadā phalgunaḥ puruṣarṣabhaḥ.

इत्य् उक्तो ऽहं नरेन्द्रेण न हन्तव्या नृपा इति। कथं तन् न मृषेह स्याद् धर्मराजवचः शुभम्।

ity ukto 'haṃ narendreṇa na hantavyā nṛpā iti. kathaṃ tan na mṛṣeha syād dharmarājavacaḥ śubham.

न हन्येरंश् च राजानो राज्ञश् चाज्ञा कृता भवेत्। इति संचिन्त्य स तदा भ्रातुः प्रियहिते रतः। प्रोवाच वाक्यं धर्मज्ञः सैन्धवान् युद्धदुर्मदान्।

na hanyeraṃś ca rājāno rājñaś cājñā kṛtā bhavet. iti saṃcintya sa tadā bhrātuḥ priyahite rataḥ. provāca vākyaṃ dharmajñaḥ saindhavān yuddhadurmadān.

बालान् स्त्रियो वा युष्माकं न हनिष्ये व्यवस्थितान्। यश् च वक्ष्यति संग्रामे तवास्मीति पराजितः।

bālān striyo vā yuṣmākaṃ na haniṣye vyavasthitān. yaś ca vakṣyati saṃgrāme tavāsmīti parājitaḥ.

एतच् छ्रुत्वा वचो मह्यं कुरुध्वं हितम् आत्मनः। अतो ऽन्यथा कृच्छ्रगता भविष्यथ मयार्दिताः।

etac chrutvā vaco mahyaṃ kurudhvaṃ hitam ātmanaḥ. ato 'nyathā kṛcchragatā bhaviṣyatha mayārditāḥ.

एवम् उक्त्वा तु तान् वीरान् युयुधे कुरुपुंगवः। अत्वरावान् असंरब्धः संरब्धैर् विजिगीषुभिः।

evam uktvā tu tān vīrān yuyudhe kurupuṃgavaḥ. atvarāvān asaṃrabdhaḥ saṃrabdhair vijigīṣubhiḥ.

ततः शतसहस्राणि शराणां नतपर्वणाम्। मुमुचुः सैन्धवा राजंस् तदा गाण्डीवधन्वनि।

tataḥ śatasahasrāṇi śarāṇāṃ nataparvaṇām. mumucuḥ saindhavā rājaṃs tadā gāṇḍīvadhanvani.

स तान् आपततः क्रूरान् आशीविषविषोपमान्। चिच्छेद निशितैर् बाणैर् अन्तरैव धनंजयः।

sa tān āpatataḥ krūrān āśīviṣaviṣopamān. ciccheda niśitair bāṇair antaraiva dhanaṃjayaḥ.

छित्त्वा तु तान् आशुगमान् कङ्कपत्राञ् शिलाशितान्। एकैकम् एष दशभिर् बिभेद समरे शरैः।

chittvā tu tān āśugamān kaṅkapatrāñ śilāśitān. ekaikam eṣa daśabhir bibheda samare śaraiḥ.

ततः प्रासांश् च शक्तीश् च पुनर् एव धनंजये। जयद्रथं हतं स्मृत्वा चिक्षिपुः सैन्धवा नृपाः।

tataḥ prāsāṃś ca śaktīś ca punar eva dhanaṃjaye. jayadrathaṃ hataṃ smṛtvā cikṣipuḥ saindhavā nṛpāḥ.

तेषां किरीटी संकल्पं मोघं चक्रे महामनाः। सर्वांस् तान् अन्तरा छित्त्वा मुदा चुक्रोश पाण्डवः।

teṣāṃ kirīṭī saṃkalpaṃ moghaṃ cakre mahāmanāḥ. sarvāṃs tān antarā chittvā mudā cukrośa pāṇḍavaḥ.

तथैवापततां तेषां योधानां जयगृद्धिनाम्। शिरांसि पातयाम् आस भल्लैः संनतपर्वभिः।

tathaivāpatatāṃ teṣāṃ yodhānāṃ jayagṛddhinām. śirāṃsi pātayām āsa bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ.

तेषां प्रद्रवतां चैव पुनर् एव च धावताम्। निवर्ततां च शब्दो ऽभूत् पूर्णस्येव महोदधेः।

teṣāṃ pradravatāṃ caiva punar eva ca dhāvatām. nivartatāṃ ca śabdo 'bhūt pūrṇasyeva mahodadheḥ.

ते वध्यमानास् तु तदा पार्थेनामिततेजसा। यथाप्राणं यथोत्साहं योधयाम् आसुर् अर्जुनम्।

te vadhyamānās tu tadā pārthenāmitatejasā. yathāprāṇaṃ yathotsāhaṃ yodhayām āsur arjunam.

ततस् ते फल्गुनेनाजौ शरैः संनतपर्वभिः। कृता विसंज्ञा भूयिष्ठाः क्लान्तवाहनसैनिकाः।

tatas te phalgunenājau śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. kṛtā visaṃjñā bhūyiṣṭhāḥ klāntavāhanasainikāḥ.

तांस् तु सर्वान् परिग्लानान् विदित्वा धृतराष्ट्रजा। दुःशला बालम् आदाय नप्तारं प्रययौ तदा। सुरथस्य सुतं वीरं रथेनानागसं तदा।

tāṃs tu sarvān pariglānān viditvā dhṛtarāṣṭrajā. duḥśalā bālam ādāya naptāraṃ prayayau tadā. surathasya sutaṃ vīraṃ rathenānāgasaṃ tadā.

शान्त्यर्थं सर्वयोधानाम् अभ्यगच्छत पाण्डवम्। सा धनंजयम् आसाद्य मुमोचार्तस्वरं तदा। धनंजयो ऽपि तां दृष्ट्वा धनुर् विससृजे प्रभुः।

śāntyarthaṃ sarvayodhānām abhyagacchata pāṇḍavam. sā dhanaṃjayam āsādya mumocārtasvaraṃ tadā. dhanaṃjayo 'pi tāṃ dṛṣṭvā dhanur visasṛje prabhuḥ.

समुत्सृष्टधनुः पार्थो विधिवद् भगिनीं तदा। प्राह किं करवाणीति सा च तं वाक्यम् अब्रवीत्।

samutsṛṣṭadhanuḥ pārtho vidhivad bhaginīṃ tadā. prāha kiṃ karavāṇīti sā ca taṃ vākyam abravīt.

एष ते भरतश्रेष्ठ स्वस्रीयस्यात्मजः शिशुः। अभिवादयते वीर तं पश्य पुरुषर्षभ।

eṣa te bharataśreṣṭha svasrīyasyātmajaḥ śiśuḥ. abhivādayate vīra taṃ paśya puruṣarṣabha.

इत्य् उक्तस् तस्य पितरं स पप्रच्छार्जुनस् तदा। क्वासाव् इति ततो राजन् दुःशला वाक्यम् अब्रवीत्।

ity uktas tasya pitaraṃ sa papracchārjunas tadā. kvāsāv iti tato rājan duḥśalā vākyam abravīt.

पितृशोकाभिसंतप्तो विषादार्तो ऽस्य वै पिता। पञ्चत्वम् अगमद् वीर यथा तन् मे निबोध ह।

pitṛśokābhisaṃtapto viṣādārto 'sya vai pitā. pañcatvam agamad vīra yathā tan me nibodha ha.

स पूर्वं पितरं श्रुत्वा हतं युद्धे त्वयानघ। त्वाम् आगतं च संश्रुत्य युद्धाय हयसारिणम्। पितुश् च मृत्युदुःखार्तो ऽजहात् प्राणान् धनंजय।

sa pūrvaṃ pitaraṃ śrutvā hataṃ yuddhe tvayānagha. tvām āgataṃ ca saṃśrutya yuddhāya hayasāriṇam. pituś ca mṛtyuduḥkhārto 'jahāt prāṇān dhanaṃjaya.

प्राप्तो बीभत्सुर् इत्य् एव नाम श्रुत्वैव ते ऽनघ। विषादार्तः पपातोर्व्यां ममार च ममात्मजः।

prāpto bībhatsur ity eva nāma śrutvaiva te 'nagha. viṣādārtaḥ papātorvyāṃ mamāra ca mamātmajaḥ.

तं तु दृष्ट्वा निपतितं ततस् तस्यात्मजं विभो। गृहीत्वा समनुप्राप्ता त्वाम् अद्य शरणैषिणी।

taṃ tu dṛṣṭvā nipatitaṃ tatas tasyātmajaṃ vibho. gṛhītvā samanuprāptā tvām adya śaraṇaiṣiṇī.

इत्य् उक्त्वार्तस्वरं सा तु मुमोच धृतराष्ट्रजा। दीना दीनं स्थितं पार्थम् अब्रवीच् चाप्य् अधोमुखम्।

ity uktvārtasvaraṃ sā tu mumoca dhṛtarāṣṭrajā. dīnā dīnaṃ sthitaṃ pārtham abravīc cāpy adhomukham.

स्वसारं माम् अवेक्षस्व स्वस्रीयात्मजम् एव च। कर्तुम् अर्हसि धर्मज्ञ दयां मयि कुरूद्वह। विस्मृत्य कुरुराजानं तं च मन्दं जयद्रथम्।

svasāraṃ mām avekṣasva svasrīyātmajam eva ca. kartum arhasi dharmajña dayāṃ mayi kurūdvaha. vismṛtya kururājānaṃ taṃ ca mandaṃ jayadratham.

अभिमन्योर् यथा जातः परिक्षित् परवीरहा। तथायं सुरथाज् जातो मम पौत्रो महाभुज।

abhimanyor yathā jātaḥ parikṣit paravīrahā. tathāyaṃ surathāj jāto mama pautro mahābhuja.

तम् आदाय नरव्याघ्र संप्राप्तास्मि तवान्तिकम्। शमार्थं सर्वयोधानां शृणु चेदं वचो मम।

tam ādāya naravyāghra saṃprāptāsmi tavāntikam. śamārthaṃ sarvayodhānāṃ śṛṇu cedaṃ vaco mama.

आगतो ऽयं महाबाहो तस्य मन्दस्य पौत्रकः। प्रसादम् अस्य बालस्य तस्मात् त्वं कर्तुम् अर्हसि।

āgato 'yaṃ mahābāho tasya mandasya pautrakaḥ. prasādam asya bālasya tasmāt tvaṃ kartum arhasi.

एष प्रसाद्य शिरसा मया सार्धम् अरिंदम। याचते त्वां महाबाहो शमं गच्छ धनंजय।

eṣa prasādya śirasā mayā sārdham ariṃdama. yācate tvāṃ mahābāho śamaṃ gaccha dhanaṃjaya.

बालस्य हतबन्धोश् च पार्थ किं चिद् अजानतः। प्रसादं कुरु धर्मज्ञ मा मन्युवशम् अन्वगाः।

bālasya hatabandhoś ca pārtha kiṃ cid ajānataḥ. prasādaṃ kuru dharmajña mā manyuvaśam anvagāḥ.

तम् अनार्यं नृशंसं च विस्मृत्यास्य पितामहम्। आगस्कारिणम् अत्यर्थं प्रसादं कर्तुम् अर्हसि।

tam anāryaṃ nṛśaṃsaṃ ca vismṛtyāsya pitāmaham. āgaskāriṇam atyarthaṃ prasādaṃ kartum arhasi.

एवं ब्रुवत्यां करुणं दुःशलायां धनंजयः। संस्मृत्य देवीं गान्धारीं धृतराष्ट्रं च पार्थिवम्। प्रोवाच दुःखशोकार्तः क्षत्रधर्मं विगर्हयन्।

evaṃ bruvatyāṃ karuṇaṃ duḥśalāyāṃ dhanaṃjayaḥ. saṃsmṛtya devīṃ gāndhārīṃ dhṛtarāṣṭraṃ ca pārthivam. provāca duḥkhaśokārtaḥ kṣatradharmaṃ vigarhayan.

धिक् तं दुर्योधनं क्षुद्रं राज्यलुब्धं च मानिनम्। यत्कृते बान्धवाः सर्वे मया नीता यमक्षयम्।

dhik taṃ duryodhanaṃ kṣudraṃ rājyalubdhaṃ ca māninam. yatkṛte bāndhavāḥ sarve mayā nītā yamakṣayam.

इत्य् उक्त्वा बहु सान्त्वादि प्रसादम् अकरोज् जयः। परिष्वज्य च तां प्रीतो विससर्ज गृहान् प्रति।

ity uktvā bahu sāntvādi prasādam akaroj jayaḥ. pariṣvajya ca tāṃ prīto visasarja gṛhān prati.

दुःशला चापि तान् योधान् निवार्य महतो रणात्। संपूज्य पार्थं प्रययौ गृहान् प्रति शुभानना।

duḥśalā cāpi tān yodhān nivārya mahato raṇāt. saṃpūjya pārthaṃ prayayau gṛhān prati śubhānanā.

ततः सैन्धवकान् योधान् विनिर्जित्य नरर्षभः। एवं निर्जित्य तान् वीरान् सैन्धवान् स धनंजयः। पुनर् एवान्वधावत् स तं हयं कामचारिणम्।

tataḥ saindhavakān yodhān vinirjitya nararṣabhaḥ. evaṃ nirjitya tān vīrān saindhavān sa dhanaṃjayaḥ. punar evānvadhāvat sa taṃ hayaṃ kāmacāriṇam.

ससार यज्ञियं वीरो विधिवत् स विशां पते। तारामृगम् इवाकाशे देवदेवः पिनाकधृक्।

sasāra yajñiyaṃ vīro vidhivat sa viśāṃ pate. tārāmṛgam ivākāśe devadevaḥ pinākadhṛk.

स च वाजी यथेष्टेन तांस् तान् देशान् यथासुखम्। विचचार यथाकामं कर्म पार्थस्य वर्धयन्।

sa ca vājī yatheṣṭena tāṃs tān deśān yathāsukham. vicacāra yathākāmaṃ karma pārthasya vardhayan.

क्रमेण स हयस् त्व् एवं विचरन् भरतर्षभ। मणिपूरपतेर् देशम् उपायात् सहपाण्डवः।

krameṇa sa hayas tv evaṃ vicaran bharatarṣabha. maṇipūrapater deśam upāyāt sahapāṇḍavaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...