महाभारत 14.73 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 73→

[mh-14-73] • 34 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। त्रिगर्तैर् अभवद् युद्धं कृतवैरैः किरीटिनः। महारथसमाज्ञातैर् हतानां पुत्रनप्तृभिः।

vaiśaṃpāyana uvāca. trigartair abhavad yuddhaṃ kṛtavairaiḥ kirīṭinaḥ. mahārathasamājñātair hatānāṃ putranaptṛbhiḥ.

ते समाज्ञाय संप्राप्तं यज्ञियं तुरगोत्तमम्। विषयान्ते ततो वीरा दंशिताः पर्यवारयन्।

te samājñāya saṃprāptaṃ yajñiyaṃ turagottamam. viṣayānte tato vīrā daṃśitāḥ paryavārayan.

रथिनो बद्धतूणीराः सदश्वैः समलंकृतैः। परिवार्य हयं राजन् ग्रहीतुं संप्रचक्रमुः।

rathino baddhatūṇīrāḥ sadaśvaiḥ samalaṃkṛtaiḥ. parivārya hayaṃ rājan grahītuṃ saṃpracakramuḥ.

ततः किरीटी संचिन्त्य तेषां राज्ञां चिकीर्षितम्। वारयाम् आस तान् वीरान् सान्त्वपूर्वम् अरिंदमः।

tataḥ kirīṭī saṃcintya teṣāṃ rājñāṃ cikīrṣitam. vārayām āsa tān vīrān sāntvapūrvam ariṃdamaḥ.

तम् अनादृत्य ते सर्वे शरैर् अभ्यहनंस् तदा। तमोरजोभ्यां संछन्नांस् तान् किरीटी न्यवारयत्।

tam anādṛtya te sarve śarair abhyahanaṃs tadā. tamorajobhyāṃ saṃchannāṃs tān kirīṭī nyavārayat.

अब्रवीच् च ततो जिष्णुः प्रहसन्न् इव भारत। निवर्तध्वम् अधर्मज्ञाः श्रेयो जीवितम् एव वः।

abravīc ca tato jiṣṇuḥ prahasann iva bhārata. nivartadhvam adharmajñāḥ śreyo jīvitam eva vaḥ.

स हि वीरः प्रयास्यन् वै धर्मराजेन वारितः। हतबान्धवा न ते पार्थ हन्तव्याः पार्थिवा इति।

sa hi vīraḥ prayāsyan vai dharmarājena vāritaḥ. hatabāndhavā na te pārtha hantavyāḥ pārthivā iti.

स तदा तद् वचः श्रुत्वा धर्मराजस्य धीमतः। तान् निवर्तध्वम् इत्य् आह न न्यवर्तन्त चापि ते।

sa tadā tad vacaḥ śrutvā dharmarājasya dhīmataḥ. tān nivartadhvam ity āha na nyavartanta cāpi te.

ततस् त्रिगर्तराजानं सूर्यवर्माणम् आहवे। वितत्य शरजालेन प्रजहास धनंजयः।

tatas trigartarājānaṃ sūryavarmāṇam āhave. vitatya śarajālena prajahāsa dhanaṃjayaḥ.

ततस् ते रथघोषेण खुरनेमिस्वनेन च। पूरयन्तो दिशः सर्वा धनंजयम् उपाद्रवन्।

tatas te rathaghoṣeṇa khuranemisvanena ca. pūrayanto diśaḥ sarvā dhanaṃjayam upādravan.

सूर्यवर्मा ततः पार्थे शराणां नतपर्वणाम्। शतान्य् अमुञ्चद् राजेन्द्र लघ्वस्त्रम् अभिदर्शयन्।

sūryavarmā tataḥ pārthe śarāṇāṃ nataparvaṇām. śatāny amuñcad rājendra laghvastram abhidarśayan.

तथैवान्ये महेष्वासा ये तस्यैवानुयायिनः। मुमुचुः शरवर्षाणि धनंजयवधैषिणः।

tathaivānye maheṣvāsā ye tasyaivānuyāyinaḥ. mumucuḥ śaravarṣāṇi dhanaṃjayavadhaiṣiṇaḥ.

स ताञ् ज्यापुङ्खनिर्मुक्तैर् बहुभिः सुबहूञ् शरान्। चिच्छेद पाण्डवो राजंस् ते भूमौ न्यपतंस् तदा।

sa tāñ jyāpuṅkhanirmuktair bahubhiḥ subahūñ śarān. ciccheda pāṇḍavo rājaṃs te bhūmau nyapataṃs tadā.

केतुवर्मा तु तेजस्वी तस्यैवावरजो युवा। युयुधे भ्रातुर् अर्थाय पाण्डवेन महात्मना।

ketuvarmā tu tejasvī tasyaivāvarajo yuvā. yuyudhe bhrātur arthāya pāṇḍavena mahātmanā.

तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य केतुवर्माणम् आहवे। अभ्यघ्नन् निशितैर् बाणैर् बीभत्सुः परवीरहा।

tam āpatantaṃ saṃprekṣya ketuvarmāṇam āhave. abhyaghnan niśitair bāṇair bībhatsuḥ paravīrahā.

केतुवर्मण्य् अभिहते धृतवर्मा महारथः। रथेनाशु समावृत्य शरैर् जिष्णुम् अवाकिरत्।

ketuvarmaṇy abhihate dhṛtavarmā mahārathaḥ. rathenāśu samāvṛtya śarair jiṣṇum avākirat.

तस्य तां शीघ्रताम् ईक्ष्य तुतोषातीव वीर्यवान्। गुडाकेशो महातेजा बालस्य धृतवर्मणः।

tasya tāṃ śīghratām īkṣya tutoṣātīva vīryavān. guḍākeśo mahātejā bālasya dhṛtavarmaṇaḥ.

न संदधानं ददृशे नाददानं च तं तदा। किरन्तम् एव स शरान् ददृशे पाकशासनिः।

na saṃdadhānaṃ dadṛśe nādadānaṃ ca taṃ tadā. kirantam eva sa śarān dadṛśe pākaśāsaniḥ.

स तु तं पूजयाम् आस धृतवर्माणम् आहवे। मनसा स मुहूर्तं वै रणे समभिहर्षयन्। न विव्याध रणे क्रुद्धः कुन्तीपुत्रो हसन्न् इव। सौभद्रस्येव तत् कर्म दृष्ट्वा बालस्य विस्मितः।

sa tu taṃ pūjayām āsa dhṛtavarmāṇam āhave. manasā sa muhūrtaṃ vai raṇe samabhiharṣayan. na vivyādha raṇe kruddhaḥ kuntīputro hasann iva. saubhadrasyeva tat karma dṛṣṭvā bālasya vismitaḥ.

तं पन्नगम् इव क्रुद्धं कुरुवीरः स्मयन्न् इव। प्रीतिपूर्वं महाराज प्राणैर् न व्यपरोपयत्।

taṃ pannagam iva kruddhaṃ kuruvīraḥ smayann iva. prītipūrvaṃ mahārāja prāṇair na vyaparopayat.

स तथा रक्ष्यमाणो वै पार्थेनामिततेजसा। धृतवर्मा शरं तीक्ष्णं मुमोच विजये तदा।

sa tathā rakṣyamāṇo vai pārthenāmitatejasā. dhṛtavarmā śaraṃ tīkṣṇaṃ mumoca vijaye tadā.

स तेन विजयस् तूर्णम् अस्यन् विद्धः करे भृशम्। मुमोच गाण्डीवं दुःखात् तत् पपाताथ भूतले।

sa tena vijayas tūrṇam asyan viddhaḥ kare bhṛśam. mumoca gāṇḍīvaṃ duḥkhāt tat papātātha bhūtale.

धनुषः पततस् तस्य सव्यसाचिकराद् विभो। इन्द्रस्येवायुधस्यासीद् रूपं भरतसत्तम। बभूव सदृशं रूपं शक्रचापस्य भारत।

dhanuṣaḥ patatas tasya savyasācikarād vibho. indrasyevāyudhasyāsīd rūpaṃ bharatasattama. babhūva sadṛśaṃ rūpaṃ śakracāpasya bhārata.

तस्मिन् निपतिते दिव्ये महाधनुषि पार्थिव। जहास सस्वनं हासं धृतवर्मा महाहवे।

tasmin nipatite divye mahādhanuṣi pārthiva. jahāsa sasvanaṃ hāsaṃ dhṛtavarmā mahāhave.

ततो रोषान्वितो जिष्णुः प्रमृज्य रुधिरं करात्। धनुर् आदत्त तद् दिव्यं शरवर्षं ववर्ष च।

tato roṣānvito jiṣṇuḥ pramṛjya rudhiraṃ karāt. dhanur ādatta tad divyaṃ śaravarṣaṃ vavarṣa ca.

ततो हलहलाशब्दो दिवस्पृग् अभवत् तदा। नानाविधानां भूतानां तत् कर्मातीव शंसताम्।

tato halahalāśabdo divaspṛg abhavat tadā. nānāvidhānāṃ bhūtānāṃ tat karmātīva śaṃsatām.

ततः संप्रेक्ष्य तं क्रुद्धं कालान्तकयमोपमम्। जिष्णुं त्रैगर्तका योधास् त्वरिताः पर्यवारयन्।

tataḥ saṃprekṣya taṃ kruddhaṃ kālāntakayamopamam. jiṣṇuṃ traigartakā yodhās tvaritāḥ paryavārayan.

अभिसृत्य परीप्सार्थं ततस् ते धृतवर्मणः। परिवव्रुर् गुडाकेशं तत्राक्रुध्यद् धनंजयः।

abhisṛtya parīpsārthaṃ tatas te dhṛtavarmaṇaḥ. parivavrur guḍākeśaṃ tatrākrudhyad dhanaṃjayaḥ.

ततो योधाञ् जघानाशु तेषां स दश चाष्ट च। महेन्द्रवज्रप्रतिमैर् आयसैर् निशितैः शरैः।

tato yodhāñ jaghānāśu teṣāṃ sa daśa cāṣṭa ca. mahendravajrapratimair āyasair niśitaiḥ śaraiḥ.

तांस् तु प्रभग्नान् संप्रेक्ष्य त्वरमाणो धनंजयः। शरैर् आशीविषाकारैर् जघान स्वनवद् धसन्।

tāṃs tu prabhagnān saṃprekṣya tvaramāṇo dhanaṃjayaḥ. śarair āśīviṣākārair jaghāna svanavad dhasan.

ते भग्नमनसः सर्वे त्रैगर्तकमहारथाः। दिशो विदुद्रुवुः सर्वा धनंजयशरार्दिताः। हतावशिष्टा हि पुरा पार्थं दृष्टपराक्रमाः।

te bhagnamanasaḥ sarve traigartakamahārathāḥ. diśo vidudruvuḥ sarvā dhanaṃjayaśarārditāḥ. hatāvaśiṣṭā hi purā pārthaṃ dṛṣṭaparākramāḥ.

त ऊचुः पुरुषव्याघ्रं संशप्तकनिषूदनम्। तव स्म किंकराः सर्वे सर्वे च वशगास् तव।

ta ūcuḥ puruṣavyāghraṃ saṃśaptakaniṣūdanam. tava sma kiṃkarāḥ sarve sarve ca vaśagās tava.

आज्ञापयस्व नः पार्थ प्रह्वान् प्रेष्यान् अवस्थितान्। करिष्यामः प्रियं सर्वं तव कौरवनन्दन।

ājñāpayasva naḥ pārtha prahvān preṣyān avasthitān. kariṣyāmaḥ priyaṃ sarvaṃ tava kauravanandana.

एतद् आज्ञाय वचनं सर्वांस् तान् अब्रवीत् तदा। जीवितं रक्षत नृपाः शासनं गृह्यताम् इति। आगच्छध्वं नृपतयः परां चैत्रीम् उपस्थिताम्। युधिष्ठिरस्याश्वमेधो भवद्भिर् अनुभूयताम्।

etad ājñāya vacanaṃ sarvāṃs tān abravīt tadā. jīvitaṃ rakṣata nṛpāḥ śāsanaṃ gṛhyatām iti. āgacchadhvaṃ nṛpatayaḥ parāṃ caitrīm upasthitām. yudhiṣṭhirasyāśvamedho bhavadbhir anubhūyatām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...