महाभारत 14.60 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 60→

[mh-14-60] • 41 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। कथयन्न् एव तु तदा वासुदेवः प्रतापवान्। महाभारतयुद्धं तत् कथान्ते पितुर् अग्रतः।

vaiśaṃpāyana uvāca. kathayann eva tu tadā vāsudevaḥ pratāpavān. mahābhāratayuddhaṃ tat kathānte pitur agrataḥ.

अभिमन्योर् वधं वीरः सो ऽत्यक्रामत भारत। अप्रियं वसुदेवस्य मा भूद् इति महामनाः।

abhimanyor vadhaṃ vīraḥ so 'tyakrāmata bhārata. apriyaṃ vasudevasya mā bhūd iti mahāmanāḥ.

मा दौहित्रवधं श्रुत्वा वसुदेवो महात्ययम्। दुःखशोकाभिसंतप्तो भवेद् इति महामतिः।

mā dauhitravadhaṃ śrutvā vasudevo mahātyayam. duḥkhaśokābhisaṃtapto bhaved iti mahāmatiḥ.

सुभद्रा तु तम् उत्क्रान्तम् आत्मजस्य वधं रणे। आचक्ष्व कृष्ण सौभद्रवधम् इत्य् अपतद् भुवि। आख्यापयन् महत् तत्र ह्य् अभिमन्योर् वधं रणे।

subhadrā tu tam utkrāntam ātmajasya vadhaṃ raṇe. ācakṣva kṛṣṇa saubhadravadham ity apatad bhuvi. ākhyāpayan mahat tatra hy abhimanyor vadhaṃ raṇe.

ताम् अपश्यन् निपतितां वसुदेवः क्षितौ तदा। दृष्ट्वैव च पपातोर्व्यां सो ऽपि दुःखेन मूर्छितः।

tām apaśyan nipatitāṃ vasudevaḥ kṣitau tadā. dṛṣṭvaiva ca papātorvyāṃ so 'pi duḥkhena mūrchitaḥ.

ततः स दौहित्रवधाद् दुःखशोकसमन्वितः। वसुदेवो महाराज कृष्णं वाक्यम् अथाब्रवीत्।

tataḥ sa dauhitravadhād duḥkhaśokasamanvitaḥ. vasudevo mahārāja kṛṣṇaṃ vākyam athābravīt.

ननु त्वं पुण्डरीकाक्ष सत्यवाग् भुवि विश्रुतः। यद् दौहित्रवधं मे ऽद्य न ख्यापयसि शत्रुहन्।

nanu tvaṃ puṇḍarīkākṣa satyavāg bhuvi viśrutaḥ. yad dauhitravadhaṃ me 'dya na khyāpayasi śatruhan.

तद् भागिनेयनिधनं तत्त्वेनाचक्ष्व मे विभो। सदृशाक्षस् तव कथं शत्रुभिर् निहतो रणे।

tad bhāgineyanidhanaṃ tattvenācakṣva me vibho. sadṛśākṣas tava kathaṃ śatrubhir nihato raṇe.

दुर्मरं बत वार्ष्णेय काले ऽप्राप्ते नृभिः सदा। यत्र मे हृदयं दुःखाच् छतधा न विदीर्यते।

durmaraṃ bata vārṣṇeya kāle 'prāpte nṛbhiḥ sadā. yatra me hṛdayaṃ duḥkhāc chatadhā na vidīryate.

किम् अब्रवीत् त्वा संग्रामे सुभद्रां मातरं प्रति। मां चापि पुण्डरीकाक्ष चपलाक्षः प्रियो मम।

kim abravīt tvā saṃgrāme subhadrāṃ mātaraṃ prati. māṃ cāpi puṇḍarīkākṣa capalākṣaḥ priyo mama.

आहवं पृष्ठतः कृत्वा कच्चिन् न निहतः परैः। कच्चिन् मुखं न गोविन्द तेनाजौ विकृतं कृतम्।

āhavaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā kaccin na nihataḥ paraiḥ. kaccin mukhaṃ na govinda tenājau vikṛtaṃ kṛtam.

स हि कृष्ण महातेजाः श्लाघन्न् इव ममाग्रतः। बालभावेन विजयम् आत्मनो ऽकथयत् प्रभुः।

sa hi kṛṣṇa mahātejāḥ ślāghann iva mamāgrataḥ. bālabhāvena vijayam ātmano 'kathayat prabhuḥ.

कच्चिन् न विकृतो बालो द्रोणकर्णकृपादिभिः। धरण्यां निहतः शेते तन् ममाचक्ष्व केशव।

kaccin na vikṛto bālo droṇakarṇakṛpādibhiḥ. dharaṇyāṃ nihataḥ śete tan mamācakṣva keśava.

स हि द्रोणं च भीष्मं च कर्णं च रथिनां वरम्। स्पर्धते स्म रणे नित्यं दुहितुः पुत्रको मम।

sa hi droṇaṃ ca bhīṣmaṃ ca karṇaṃ ca rathināṃ varam. spardhate sma raṇe nityaṃ duhituḥ putrako mama.

एवंविधं बहु तदा विलपन्तं सुदुःखितम्। पितरं दुःखिततरो गोविन्दो वाक्यम् अब्रवीत्।

evaṃvidhaṃ bahu tadā vilapantaṃ suduḥkhitam. pitaraṃ duḥkhitataro govindo vākyam abravīt.

न तेन विकृतं वक्त्रं कृतं संग्राममूर्धनि। न पृष्ठतः कृतश् चापि संग्रामस् तेन दुस्तरः।

na tena vikṛtaṃ vaktraṃ kṛtaṃ saṃgrāmamūrdhani. na pṛṣṭhataḥ kṛtaś cāpi saṃgrāmas tena dustaraḥ.

निहत्य पृथिवीपालान् सहस्रशतसंघशः। खेदितो द्रोणकर्णाभ्यां दौःशासनिवशं गतः।

nihatya pṛthivīpālān sahasraśatasaṃghaśaḥ. khedito droṇakarṇābhyāṃ dauḥśāsanivaśaṃ gataḥ.

एको ह्य् एकेन सततं युध्यमानो यदि प्रभो। न स शक्येत संग्रामे निहन्तुम् अपि वज्रिणा।

eko hy ekena satataṃ yudhyamāno yadi prabho. na sa śakyeta saṃgrāme nihantum api vajriṇā.

समाहूते तु संग्रामे पार्थे संशप्तकैस् तदा। पर्यवार्यत संक्रुद्धैः स द्रोणादिभिर् आहवे।

samāhūte tu saṃgrāme pārthe saṃśaptakais tadā. paryavāryata saṃkruddhaiḥ sa droṇādibhir āhave.

ततः शत्रुक्षयं कृत्वा सुमहान्तं रणे पितुः। दौहित्रस् तव वार्ष्णेय दौःशासनिवशं गतः।

tataḥ śatrukṣayaṃ kṛtvā sumahāntaṃ raṇe pituḥ. dauhitras tava vārṣṇeya dauḥśāsanivaśaṃ gataḥ.

नूनं च स गतः स्वर्गं जहि शोकं महामते। न हि व्यसनम् आसाद्य सीदन्ते सन्नराः क्व चित्।

nūnaṃ ca sa gataḥ svargaṃ jahi śokaṃ mahāmate. na hi vyasanam āsādya sīdante sannarāḥ kva cit.

द्रोणकर्णप्रभृतयो येन प्रतिसमासिताः। रणे महेन्द्रप्रतिमाः स कथं नाप्नुयाद् दिवम्।

droṇakarṇaprabhṛtayo yena pratisamāsitāḥ. raṇe mahendrapratimāḥ sa kathaṃ nāpnuyād divam.

स शोकं जहि दुर्धर्ष मा च मन्युवशं गमः। शस्त्रपूतां हि स गतिं गतः परपुरंजयः।

sa śokaṃ jahi durdharṣa mā ca manyuvaśaṃ gamaḥ. śastrapūtāṃ hi sa gatiṃ gataḥ parapuraṃjayaḥ.

तस्मिंस् तु निहते वीरे सुभद्रेयं स्वसा मम। दुःखार्ताथो पृथां प्राप्य कुररीव ननाद ह।

tasmiṃs tu nihate vīre subhadreyaṃ svasā mama. duḥkhārtātho pṛthāṃ prāpya kurarīva nanāda ha.

द्रौपदीं च समासाद्य पर्यपृच्छत दुःखिता। आर्ये क्व दारकाः सर्वे द्रष्टुम् इच्छामि तान् अहम्।

draupadīṃ ca samāsādya paryapṛcchata duḥkhitā. ārye kva dārakāḥ sarve draṣṭum icchāmi tān aham.

अस्यास् तु वचनं श्रुत्वा सर्वास् ताः कुरुयोषितः। भुजाभ्यां परिगृह्यैनां चुक्रुशुः परमार्तवत्।

asyās tu vacanaṃ śrutvā sarvās tāḥ kuruyoṣitaḥ. bhujābhyāṃ parigṛhyaināṃ cukruśuḥ paramārtavat.

उत्तरां चाब्रवीद् भद्रा भद्रे भर्ता क्व ते गतः। क्षिप्रम् आगमनं मह्यं तस्मै त्वं वेदयस्व ह।

uttarāṃ cābravīd bhadrā bhadre bhartā kva te gataḥ. kṣipram āgamanaṃ mahyaṃ tasmai tvaṃ vedayasva ha.

ननु नाम स वैराटि श्रुत्वा मम गिरं पुरा। भवनान् निष्पतत्य् आशु कस्मान् नाभ्येति ते पतिः।

nanu nāma sa vairāṭi śrutvā mama giraṃ purā. bhavanān niṣpataty āśu kasmān nābhyeti te patiḥ.

अभिमन्यो कुशलिनो मातुलास् ते महारथाः। कुशलं चाब्रुवन् सर्वे त्वां युयुत्सुम् इहागतम्।

abhimanyo kuśalino mātulās te mahārathāḥ. kuśalaṃ cābruvan sarve tvāṃ yuyutsum ihāgatam.

आचक्ष्व मे ऽद्य संग्रामं यथापूर्वम् अरिंदम। कस्माद् एव विलपतीं नाद्येह प्रतिभाषसे।

ācakṣva me 'dya saṃgrāmaṃ yathāpūrvam ariṃdama. kasmād eva vilapatīṃ nādyeha pratibhāṣase.

एवमादि तु वार्ष्णेय्यास् तद् अस्याः परिदेवितम्। श्रुत्वा पृथा सुदुःखार्ता शनैर् वाक्यम् अथाब्रवीत्।

evamādi tu vārṣṇeyyās tad asyāḥ paridevitam. śrutvā pṛthā suduḥkhārtā śanair vākyam athābravīt.

सुभद्रे वासुदेवेन तथा सात्यकिना रणे। एवं विलपतीं तां तु सात्यकिस् तु तदाब्रवीत्। पित्रा च पालितो बालः स हतः कालधर्मणा।

subhadre vāsudevena tathā sātyakinā raṇe. evaṃ vilapatīṃ tāṃ tu sātyakis tu tadābravīt. pitrā ca pālito bālaḥ sa hataḥ kāladharmaṇā.

ईदृशो मर्त्यधर्मो ऽयं मा शुचो यदुनन्दिनि। पुत्रो हि तव दुर्धर्षः संप्राप्तः परमां गतिम्।

īdṛśo martyadharmo 'yaṃ mā śuco yadunandini. putro hi tava durdharṣaḥ saṃprāptaḥ paramāṃ gatim.

कुले महति जातासि क्षत्रियाणां महात्मनाम्। मा शुचश् चपलाक्षं त्वं पुण्डरीकनिभेक्षणे।

kule mahati jātāsi kṣatriyāṇāṃ mahātmanām. mā śucaś capalākṣaṃ tvaṃ puṇḍarīkanibhekṣaṇe.

उत्तरां त्वम् अवेक्षस्व गर्भिणीं मा शुचः शुभे। पुत्रम् एषा हि तस्याशु जनयिष्यति भामिनी।

uttarāṃ tvam avekṣasva garbhiṇīṃ mā śucaḥ śubhe. putram eṣā hi tasyāśu janayiṣyati bhāminī.

एवम् आश्वासयित्वैनां कुन्ती यदुकुलोद्वह। विहाय शोकं दुर्धर्षं श्राद्धम् अस्य ह्य् अकल्पयत्।

evam āśvāsayitvaināṃ kuntī yadukulodvaha. vihāya śokaṃ durdharṣaṃ śrāddham asya hy akalpayat.

समनुज्ञाप्य धर्मज्ञा राजानं भीमम् एव च। यमौ यमोपमौ चैव ददौ दानान्य् अनेकशः।

samanujñāpya dharmajñā rājānaṃ bhīmam eva ca. yamau yamopamau caiva dadau dānāny anekaśaḥ.

ततः प्रदाय बह्वीर् गा ब्राह्मणेभ्यो यदूद्वह। समहृष्यत वार्ष्णेयी वैराटीं चाब्रवीद् इदम्।

tataḥ pradāya bahvīr gā brāhmaṇebhyo yadūdvaha. samahṛṣyata vārṣṇeyī vairāṭīṃ cābravīd idam.

वैराटि नेह संतापस् त्वया कार्यो यशस्विनि। भर्तारं प्रति सुश्रोणि गर्भस्थं रक्ष मे शिशुम्।

vairāṭi neha saṃtāpas tvayā kāryo yaśasvini. bhartāraṃ prati suśroṇi garbhasthaṃ rakṣa me śiśum.

एवम् उक्त्वा ततः कुन्ती विरराम महाद्युते। ताम् अनुज्ञाप्य चैवेमां सुभद्रां समुपानयम्।

evam uktvā tataḥ kuntī virarāma mahādyute. tām anujñāpya caivemāṃ subhadrāṃ samupānayam.

एवं स निधनं प्राप्तो दौहित्रस् तव माधव। संतापं जहि दुर्धर्ष मा च शोके मनः कृथाः।

evaṃ sa nidhanaṃ prāpto dauhitras tava mādhava. saṃtāpaṃ jahi durdharṣa mā ca śoke manaḥ kṛthāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...