महाभारत 14.59 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 59→

[mh-14-59] • 36 श्लोकाः

वसुदेव उवाच। श्रुतवान् अस्मि वार्ष्णेय संग्रामं परमाद्भुतम्। नराणां वदतां पुत्र कथोद्घातेषु नित्यशः।

vasudeva uvāca. śrutavān asmi vārṣṇeya saṃgrāmaṃ paramādbhutam. narāṇāṃ vadatāṃ putra kathodghāteṣu nityaśaḥ.

त्वं तु प्रत्यक्षदर्शी च कार्यज्ञश् च महाभुज। तस्मात् प्रब्रूहि संग्रामं याथातथ्येन मे ऽनघ।

tvaṃ tu pratyakṣadarśī ca kāryajñaś ca mahābhuja. tasmāt prabrūhi saṃgrāmaṃ yāthātathyena me 'nagha.

यथा तद् अभवद् युद्धं पाण्डवानां महात्मनाम्। भीष्मकर्णकृपद्रोणशल्यादिभिर् अनुत्तमम्।

yathā tad abhavad yuddhaṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām. bhīṣmakarṇakṛpadroṇaśalyādibhir anuttamam.

अन्येषां क्षत्रियाणां च कृतास्त्राणाम् अनेकशः। नानावेषाकृतिमतां नानादेशनिवासिनाम्।

anyeṣāṃ kṣatriyāṇāṃ ca kṛtāstrāṇām anekaśaḥ. nānāveṣākṛtimatāṃ nānādeśanivāsinām.

इत्य् उक्तः पुण्डरीकाक्षः पित्रा मातुस् तदन्तिके। शशंस कुरुवीराणां संग्रामे निधनं यथा।

ity uktaḥ puṇḍarīkākṣaḥ pitrā mātus tadantike. śaśaṃsa kuruvīrāṇāṃ saṃgrāme nidhanaṃ yathā.

वासुदेव उवाच। अत्यद्भुतानि कर्माणि क्षत्रियाणां महात्मनाम्। बहुलत्वान् न संख्यातुं शक्यान्य् अब्दशतैर् अपि।

vāsudeva uvāca. atyadbhutāni karmāṇi kṣatriyāṇāṃ mahātmanām. bahulatvān na saṃkhyātuṃ śakyāny abdaśatair api.

प्राधान्यतस् तु गदतः समासेनैव मे शृणु। कर्माणि पृथिवीशानां यथावद् अमरद्युते।

prādhānyatas tu gadataḥ samāsenaiva me śṛṇu. karmāṇi pṛthivīśānāṃ yathāvad amaradyute.

भीष्मः सेनापतिर् अभूद् एकादशचमूपतिः। कौरव्यः कौरवेयाणां देवानाम् इव वासवः।

bhīṣmaḥ senāpatir abhūd ekādaśacamūpatiḥ. kauravyaḥ kauraveyāṇāṃ devānām iva vāsavaḥ.

शिखण्डी पाण्डुपुत्राणां नेता सप्तचमूपतिः। बभूव रक्षितो धीमान् धीमता सव्यसाचिना।

śikhaṇḍī pāṇḍuputrāṇāṃ netā saptacamūpatiḥ. babhūva rakṣito dhīmān dhīmatā savyasācinā.

तेषां तद् अभवद् युद्धं दशाहानि महात्मनाम्। कुरूणां पाण्डवानां च सुमहद् रोमहर्षणम्।

teṣāṃ tad abhavad yuddhaṃ daśāhāni mahātmanām. kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca sumahad romaharṣaṇam.

ततः शिखण्डी गाङ्गेयम् अयुध्यन्तं महाहवे। अयुध्यमानं गाङ्गेयं शिखण्डी तं महाद्युतिम्। जघान बहुभिर् बाणैः सह गाण्डीवधन्वना।

tataḥ śikhaṇḍī gāṅgeyam ayudhyantaṃ mahāhave. ayudhyamānaṃ gāṅgeyaṃ śikhaṇḍī taṃ mahādyutim. jaghāna bahubhir bāṇaiḥ saha gāṇḍīvadhanvanā.

अकरोत् स ततः कालं शरतल्पगतो मुनिः। अयनं दक्षिणं हित्वा संप्राप्ते चोत्तरायणे।

akarot sa tataḥ kālaṃ śaratalpagato muniḥ. ayanaṃ dakṣiṇaṃ hitvā saṃprāpte cottarāyaṇe.

ततः सेनापतिर् अभूद् द्रोणो ऽस्त्रविदुषां वरः। प्रवीरः कौरवेन्द्रस्य काव्यो दैत्यपतेर् इव।

tataḥ senāpatir abhūd droṇo 'straviduṣāṃ varaḥ. pravīraḥ kauravendrasya kāvyo daityapater iva.

अक्षौहिणीभिः शिष्टाभिर् नवभिर् द्विजसत्तमः। संवृतः समरश्लाघी गुप्तः कृपवृषादिभिः। कृत्वा व्यूहं महायुद्धे पातयित्वा महारथान्। अन्तकप्रतिमश् चोग्रो रात्रियुद्धे दहन् प्रजाः।

akṣauhiṇībhiḥ śiṣṭābhir navabhir dvijasattamaḥ. saṃvṛtaḥ samaraślāghī guptaḥ kṛpavṛṣādibhiḥ. kṛtvā vyūhaṃ mahāyuddhe pātayitvā mahārathān. antakapratimaś cogro rātriyuddhe dahan prajāḥ.

धृष्टद्युम्नस् त्व् अभून् नेता पाण्डवानां महास्त्रवित्। गुप्तो भीमेन तेजस्वी मित्रेण वरुणो यथा।

dhṛṣṭadyumnas tv abhūn netā pāṇḍavānāṃ mahāstravit. gupto bhīmena tejasvī mitreṇa varuṇo yathā.

पञ्चसेनापरिवृतो द्रोणप्रेप्सुर् महामनाः। पितुर् निकारान् संस्मृत्य रणे कर्माकरोन् महत्।

pañcasenāparivṛto droṇaprepsur mahāmanāḥ. pitur nikārān saṃsmṛtya raṇe karmākaron mahat.

तस्मिंस् ते पृथिवीपाला द्रोणपार्षतसंगरे। नानादिगागता वीराः प्रायशो निधनं गताः।

tasmiṃs te pṛthivīpālā droṇapārṣatasaṃgare. nānādigāgatā vīrāḥ prāyaśo nidhanaṃ gatāḥ.

दिनानि पञ्च तद् युद्धम् अभूत् परमदारुणम्। ततो द्रोणः परिश्रान्तो धृष्टद्युम्नवशं गतः।

dināni pañca tad yuddham abhūt paramadāruṇam. tato droṇaḥ pariśrānto dhṛṣṭadyumnavaśaṃ gataḥ.

ततः सेनापतिर् अभूत् कर्णो दौर्योधने बले। अक्षौहिणीभिः शिष्टाभिर् वृतः पञ्चभिर् आहवे।

tataḥ senāpatir abhūt karṇo dauryodhane bale. akṣauhiṇībhiḥ śiṣṭābhir vṛtaḥ pañcabhir āhave.

तिस्रस् तु पाण्डुपुत्राणां चम्वो बीभत्सुपालिताः। हतप्रवीरभूयिष्ठा बभूवुः समवस्थिताः।

tisras tu pāṇḍuputrāṇāṃ camvo bībhatsupālitāḥ. hatapravīrabhūyiṣṭhā babhūvuḥ samavasthitāḥ.

ततः पार्थं समासाद्य पतंग इव पावकम्। पञ्चत्वम् अगमत् सौतिर् द्वितीये ऽहनि दारुणे। द्वितीये ऽहनि स तदा फल्गुनेन निपातितः। प्रताप्य पाण्डवान् सर्वान् पाञ्चालान् अस्त्रतेजसा। सपुत्रः समरे कर्णः संशान्तः पार्थतेजसा।

tataḥ pārthaṃ samāsādya pataṃga iva pāvakam. pañcatvam agamat sautir dvitīye 'hani dāruṇe. dvitīye 'hani sa tadā phalgunena nipātitaḥ. pratāpya pāṇḍavān sarvān pāñcālān astratejasā. saputraḥ samare karṇaḥ saṃśāntaḥ pārthatejasā.

हते कर्णे तु कौरव्या निरुत्साहा हतौजसः। अक्षौहिणीभिस् तिसृभिर् मद्रेशं पर्यवारयन्।

hate karṇe tu kauravyā nirutsāhā hataujasaḥ. akṣauhiṇībhis tisṛbhir madreśaṃ paryavārayan.

हतवाहनभूयिष्ठाः पाण्डवास् तु युधिष्ठिरम्। अक्षौहिण्या निरुत्साहाः शिष्टया पर्यवारयन्।

hatavāhanabhūyiṣṭhāḥ pāṇḍavās tu yudhiṣṭhiram. akṣauhiṇyā nirutsāhāḥ śiṣṭayā paryavārayan.

अवधीन् मद्रराजानं कुरुराजो युधिष्ठिरः। तस्मिंस् तथार्धदिवसे कर्म कृत्वा सुदुष्करम्।

avadhīn madrarājānaṃ kururājo yudhiṣṭhiraḥ. tasmiṃs tathārdhadivase karma kṛtvā suduṣkaram.

हते शल्ये तु शकुनिं सहदेवो महामनाः। आहर्तारं कलेस् तस्य जघानामितविक्रमः।

hate śalye tu śakuniṃ sahadevo mahāmanāḥ. āhartāraṃ kales tasya jaghānāmitavikramaḥ.

निहते शकुनौ राजा धार्तराष्ट्रः सुदुर्मनाः। अपाक्रामद् गदापाणिर् हतभूयिष्ठसैनिकः।

nihate śakunau rājā dhārtarāṣṭraḥ sudurmanāḥ. apākrāmad gadāpāṇir hatabhūyiṣṭhasainikaḥ.

तम् अन्वधावत् संक्रुद्धो भीमसेनः प्रतापवान्। ह्रदे द्वैपायने चापि सलिलस्थं ददर्श तम्।

tam anvadhāvat saṃkruddho bhīmasenaḥ pratāpavān. hrade dvaipāyane cāpi salilasthaṃ dadarśa tam.

ततः शिष्टेन सैन्येन समन्तात् परिवार्य तम्। उपोपविविशुर् हृष्टा ह्रदस्थं पञ्च पाण्डवाः।

tataḥ śiṣṭena sainyena samantāt parivārya tam. upopaviviśur hṛṣṭā hradasthaṃ pañca pāṇḍavāḥ.

विगाह्य सलिलं त्व् आशु वाग्बाणैर् भृशविक्षतः। उत्थाय स गदापाणिर् युद्धाय समुपस्थितः।

vigāhya salilaṃ tv āśu vāgbāṇair bhṛśavikṣataḥ. utthāya sa gadāpāṇir yuddhāya samupasthitaḥ.

ततः स निहतो राजा धार्तराष्ट्रो महामृधे। भीमसेनेन विक्रम्य पश्यतां पृथिवीक्षिताम्।

tataḥ sa nihato rājā dhārtarāṣṭro mahāmṛdhe. bhīmasenena vikramya paśyatāṃ pṛthivīkṣitām.

ततस् तत् पाण्डवं सैन्यं संसुप्तं शिबिरे निशि। निहतं द्रोणपुत्रेण पितुर् वधम् अमृष्यता।

tatas tat pāṇḍavaṃ sainyaṃ saṃsuptaṃ śibire niśi. nihataṃ droṇaputreṇa pitur vadham amṛṣyatā.

हतपुत्रा हतबला हतमित्रा मया सह। युयुधानद्वितीयेन पञ्च शिष्टाः स्म पाण्डवाः।

hataputrā hatabalā hatamitrā mayā saha. yuyudhānadvitīyena pañca śiṣṭāḥ sma pāṇḍavāḥ.

सहैव कृपभोजाभ्यां द्रौणिर् युद्धाद् अमुच्यत। युयुत्सुश् चापि कौरव्यो मुक्तः पाण्डवसंश्रयात्।

sahaiva kṛpabhojābhyāṃ drauṇir yuddhād amucyata. yuyutsuś cāpi kauravyo muktaḥ pāṇḍavasaṃśrayāt.

निहते कौरवेन्द्रे च सानुबन्धे सुयोधने। विदुरः संजयश् चैव धर्मराजम् उपस्थितौ।

nihate kauravendre ca sānubandhe suyodhane. viduraḥ saṃjayaś caiva dharmarājam upasthitau.

एवं तद् अभवद् युद्धम् अहान्य् अष्टादश प्रभो। यत्र ते पृथिवीपाला निहताः स्वर्गम् आवसन्।

evaṃ tad abhavad yuddham ahāny aṣṭādaśa prabho. yatra te pṛthivīpālā nihatāḥ svargam āvasan.

वैशंपायन उवाच। शृण्वतां तु महाराज कथां तां रोमहर्षणीम्। दुःखहर्षपरिक्लेशा वृष्णीनाम् अभवंस् तदा।

vaiśaṃpāyana uvāca. śṛṇvatāṃ tu mahārāja kathāṃ tāṃ romaharṣaṇīm. duḥkhaharṣaparikleśā vṛṣṇīnām abhavaṃs tadā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...