महाभारत 14.6 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 6→

[mh-14-6] • 33 श्लोकाः

व्यास उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। बृहस्पतेश् च संवादं मरुत्तस्य च भारत।

vyāsa uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. bṛhaspateś ca saṃvādaṃ maruttasya ca bhārata.

देवराजस्य समयं कृतम् आङ्गिरसेन ह। श्रुत्वा मरुत्तो नृपतिर् मन्युम् आहारयत् तदा।

devarājasya samayaṃ kṛtam āṅgirasena ha. śrutvā marutto nṛpatir manyum āhārayat tadā.

संकल्प्य मनसा यज्ञं करंधमसुतात्मजः। बृहस्पतिम् उपागम्य वाग्मी वचनम् अब्रवीत्।

saṃkalpya manasā yajñaṃ karaṃdhamasutātmajaḥ. bṛhaspatim upāgamya vāgmī vacanam abravīt.

भगवन् यन् मया पूर्वम् अभिगम्य तपोधन। कृतो ऽभिसंधिर् यज्ञाय भवतो वचनाद् गुरो।

bhagavan yan mayā pūrvam abhigamya tapodhana. kṛto 'bhisaṃdhir yajñāya bhavato vacanād guro.

तम् अहं यष्टुम् इच्छामि संभाराः संभृताश् च मे। याज्यो ऽस्मि भवतः साधो तत् प्राप्नुहि विधत्स्व च।

tam ahaṃ yaṣṭum icchāmi saṃbhārāḥ saṃbhṛtāś ca me. yājyo 'smi bhavataḥ sādho tat prāpnuhi vidhatsva ca.

बृहस्पतिर् उवाच। न कामये याजयितुं त्वाम् अहं पृथिवीपते। वृतो ऽस्मि देवराजेन प्रतिज्ञातं च तस्य मे।

bṛhaspatir uvāca. na kāmaye yājayituṃ tvām ahaṃ pṛthivīpate. vṛto 'smi devarājena pratijñātaṃ ca tasya me.

मरुत्त उवाच। पित्र्यम् अस्मि तव क्षेत्रं बहु मन्ये च ते भृशम्। न चास्म्य् अयाज्यतां प्राप्तो भजमानं भजस्व माम्।

marutta uvāca. pitryam asmi tava kṣetraṃ bahu manye ca te bhṛśam. na cāsmy ayājyatāṃ prāpto bhajamānaṃ bhajasva mām.

बृहस्पतिर् उवाच। अमर्त्यं याजयित्वाहं याजयिष्ये न मानुषम्। मरुत्त गच्छ वा मा वा निवृत्तो ऽस्म्य् अद्य याजनात्।

bṛhaspatir uvāca. amartyaṃ yājayitvāhaṃ yājayiṣye na mānuṣam. marutta gaccha vā mā vā nivṛtto 'smy adya yājanāt.

न त्वां याजयितास्म्य् अद्य वृणु त्वं यम् इहेच्छसि। उपाध्यायं महाबाहो यस् ते यज्ञं करिष्यति।

na tvāṃ yājayitāsmy adya vṛṇu tvaṃ yam ihecchasi. upādhyāyaṃ mahābāho yas te yajñaṃ kariṣyati.

व्यास उवाच। एवम् उक्तस् तु नृपतिर् मरुत्तो व्रीडितो ऽभवत्। प्रत्यागच्छच् च संविग्नो ददर्श पथि नारदम्।

vyāsa uvāca. evam uktas tu nṛpatir marutto vrīḍito 'bhavat. pratyāgacchac ca saṃvigno dadarśa pathi nāradam.

देवर्षिणा समागम्य नारदेन स पार्थिवः। विधिवत् प्राञ्जलिस् तस्थाव् अथैनं नारदो ऽब्रवीत्।

devarṣiṇā samāgamya nāradena sa pārthivaḥ. vidhivat prāñjalis tasthāv athainaṃ nārado 'bravīt.

राजर्षे नातिहृष्टो ऽसि कच्चित् क्षेमं तवानघ। क्व गतो ऽसि कुतो वेदम् अप्रीतिस्थानम् आगतम्।

rājarṣe nātihṛṣṭo 'si kaccit kṣemaṃ tavānagha. kva gato 'si kuto vedam aprītisthānam āgatam.

श्रोतव्यं चेन् मया राजन् ब्रूहि मे पार्थिवर्षभ। व्यपनेष्यामि ते मन्युं सर्वयत्नैर् नराधिप।

śrotavyaṃ cen mayā rājan brūhi me pārthivarṣabha. vyapaneṣyāmi te manyuṃ sarvayatnair narādhipa.

एवम् उक्तो मरुत्तस् तु नारदेन महर्षिणा। विप्रलम्भम् उपाध्यायात् सर्वम् एव न्यवेदयत्।

evam ukto maruttas tu nāradena maharṣiṇā. vipralambham upādhyāyāt sarvam eva nyavedayat.

गतो ऽस्म्य् अङ्गिरसः पुत्रं देवाचार्यं बृहस्पतिम्। यज्ञार्थम् ऋत्विजं द्रष्टुं स च मां नाभ्यनन्दत।

gato 'smy aṅgirasaḥ putraṃ devācāryaṃ bṛhaspatim. yajñārtham ṛtvijaṃ draṣṭuṃ sa ca māṃ nābhyanandata.

प्रत्याख्यातश् च तेनाहं जीवितुं नाद्य कामये। परित्यक्तश् च गुरुणा दूषितश् चास्मि नारद।

pratyākhyātaś ca tenāhaṃ jīvituṃ nādya kāmaye. parityaktaś ca guruṇā dūṣitaś cāsmi nārada.

एवम् उक्तस् तु राज्ञा स नारदः प्रत्युवाच ह। आविक्षितं महाराज वाचा संजीवयन्न् इव।

evam uktas tu rājñā sa nāradaḥ pratyuvāca ha. āvikṣitaṃ mahārāja vācā saṃjīvayann iva.

राजन्न् अङ्गिरसः पुत्रः संवर्तो नाम धार्मिकः। चङ्क्रमीति दिशः सर्वा दिग्वासा मोहयन् प्रजाः।

rājann aṅgirasaḥ putraḥ saṃvarto nāma dhārmikaḥ. caṅkramīti diśaḥ sarvā digvāsā mohayan prajāḥ.

तं गच्छ यदि याज्यं त्वां न वाञ्छति बृहस्पतिः। प्रसन्नस् त्वां महाराज संवर्तो याजयिष्यति।

taṃ gaccha yadi yājyaṃ tvāṃ na vāñchati bṛhaspatiḥ. prasannas tvāṃ mahārāja saṃvarto yājayiṣyati.

मरुत्त उवाच। संजीवितो ऽहं भवता वाक्येनानेन नारद। पश्येयं क्व नु संवर्तं शंस मे वदतां वर।

marutta uvāca. saṃjīvito 'haṃ bhavatā vākyenānena nārada. paśyeyaṃ kva nu saṃvartaṃ śaṃsa me vadatāṃ vara.

कथं च तस्मै वर्तेयं कथं मां न परित्यजेत्। प्रत्याख्यातश् च तेनापि नाहं जीवितुम् उत्सहे।

kathaṃ ca tasmai varteyaṃ kathaṃ māṃ na parityajet. pratyākhyātaś ca tenāpi nāhaṃ jīvitum utsahe.

नारद उवाच। उन्मत्तवेषं बिभ्रत् स चङ्क्रमीति यथासुखम्। वाराणसीं तु नगरीम् अभीक्ष्णम् उपसेवते। यत्र साक्षान् महादेवो देहान्ते परमेश्वरः। व्याचष्टे तारकज्ञानं जन्तूनाम् अपवर्गदम्।

nārada uvāca. unmattaveṣaṃ bibhrat sa caṅkramīti yathāsukham. vārāṇasīṃ tu nagarīm abhīkṣṇam upasevate. yatra sākṣān mahādevo dehānte parameśvaraḥ. vyācaṣṭe tārakajñānaṃ jantūnām apavargadam.

तस्या द्वारं समासाद्य न्यसेथाः कुणपं क्व चित्। तं दृष्ट्वा यो निवर्तेत स संवर्तो महीपते।

tasyā dvāraṃ samāsādya nyasethāḥ kuṇapaṃ kva cit. taṃ dṛṣṭvā yo nivarteta sa saṃvarto mahīpate.

तं पृष्ठतो ऽनुगच्छेथा यत्र गच्छेत् स वीर्यवान्। तम् एकान्ते समासाद्य प्राञ्जलिः शरणं व्रजेः।

taṃ pṛṣṭhato 'nugacchethā yatra gacchet sa vīryavān. tam ekānte samāsādya prāñjaliḥ śaraṇaṃ vrajeḥ.

पृच्छेत् त्वां यदि केनाहं तवाख्यात इति स्म ह। ब्रूयास् त्वं नारदेनेति संतप्त इव शत्रुहन्।

pṛcchet tvāṃ yadi kenāhaṃ tavākhyāta iti sma ha. brūyās tvaṃ nāradeneti saṃtapta iva śatruhan.

स चेत् त्वाम् अनुयुञ्जीत ममाभिगमनेप्सया। शंसेथा वह्निम् आरूढं माम् अपि त्वम् अशङ्कया।

sa cet tvām anuyuñjīta mamābhigamanepsayā. śaṃsethā vahnim ārūḍhaṃ mām api tvam aśaṅkayā.

व्यास उवाच। स तथेति प्रतिश्रुत्य पूजयित्वा च नारदम्। अभ्यनुज्ञाय राजर्षिर् ययौ वाराणसीं पुरीम्।

vyāsa uvāca. sa tatheti pratiśrutya pūjayitvā ca nāradam. abhyanujñāya rājarṣir yayau vārāṇasīṃ purīm.

तत्र गत्वा यथोक्तं स पुर्या द्वारे महायशाः। कुणपं स्थापयाम् आस नारदस्य वचः स्मरन्।

tatra gatvā yathoktaṃ sa puryā dvāre mahāyaśāḥ. kuṇapaṃ sthāpayām āsa nāradasya vacaḥ smaran.

यौगपद्येन विप्रश् च स पुरीद्वारम् आविशत्। ततः स कुणपं दृष्ट्वा सहसा स न्यवर्तत।

yaugapadyena vipraś ca sa purīdvāram āviśat. tataḥ sa kuṇapaṃ dṛṣṭvā sahasā sa nyavartata.

स तं निवृत्तम् आलक्ष्य प्राञ्जलिः पृष्ठतो ऽन्वगात्। आविक्षितो महीपालः संवर्तम् उपशिक्षितुम्।

sa taṃ nivṛttam ālakṣya prāñjaliḥ pṛṣṭhato 'nvagāt. āvikṣito mahīpālaḥ saṃvartam upaśikṣitum.

स एनं विजने दृष्ट्वा पांसुभिः कर्दमेन च। श्लेष्मणा चापि राजानं ष्ठीवनैश् च समाकिरत्।

sa enaṃ vijane dṛṣṭvā pāṃsubhiḥ kardamena ca. śleṣmaṇā cāpi rājānaṃ ṣṭhīvanaiś ca samākirat.

स तथा बाध्यमानो ऽपि संवर्तेन महीपतिः। अन्वगाद् एव तम् ऋषिं प्राञ्जलिः संप्रसादयन्।

sa tathā bādhyamāno 'pi saṃvartena mahīpatiḥ. anvagād eva tam ṛṣiṃ prāñjaliḥ saṃprasādayan.

ततो निवृत्य संवर्तः परिश्रान्त उपाविशत्। शीतलच्छायम् आसाद्य न्यग्रोधं बहुशाखिनम्।

tato nivṛtya saṃvartaḥ pariśrānta upāviśat. śītalacchāyam āsādya nyagrodhaṃ bahuśākhinam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...