महाभारत 14.55 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 55→

[mh-14-55] • 35 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। उत्तङ्कः केन तपसा संयुक्तः सुमहातपाः। यः शापं दातुकामो ऽभूद् विष्णवे प्रभविष्णवे।

janamejaya uvāca. uttaṅkaḥ kena tapasā saṃyuktaḥ sumahātapāḥ. yaḥ śāpaṃ dātukāmo 'bhūd viṣṇave prabhaviṣṇave.

वैशंपायन उवाच। उत्तङ्को महता युक्तस् तपसा जनमेजय। गुरुभक्तः स तेजस्वी नान्यं कं चिद् अपूजयत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. uttaṅko mahatā yuktas tapasā janamejaya. gurubhaktaḥ sa tejasvī nānyaṃ kaṃ cid apūjayat.

सर्वेषाम् ऋषिपुत्राणाम् एष चासीन् मनोरथः। औत्तङ्कीं गुरुवृत्तिं वै प्राप्नुयाम् इति भारत।

sarveṣām ṛṣiputrāṇām eṣa cāsīn manorathaḥ. auttaṅkīṃ guruvṛttiṃ vai prāpnuyām iti bhārata.

गौतमस्य तु शिष्याणां बहूनां जनमेजय। उत्तङ्के ऽभ्यधिका प्रीतिः स्नेहश् चैवाभवत् तदा।

gautamasya tu śiṣyāṇāṃ bahūnāṃ janamejaya. uttaṅke 'bhyadhikā prītiḥ snehaś caivābhavat tadā.

स तस्य दमशौचाभ्यां विक्रान्तेन च कर्मणा। सम्यक् चैवोपचारेण गौतमः प्रीतिमान् अभूत्।

sa tasya damaśaucābhyāṃ vikrāntena ca karmaṇā. samyak caivopacāreṇa gautamaḥ prītimān abhūt.

अथ शिष्यसहस्राणि समनुज्ञाय गौतमः। उत्तङ्कं परया प्रीत्या नाभ्यनुज्ञातुम् ऐच्छत।

atha śiṣyasahasrāṇi samanujñāya gautamaḥ. uttaṅkaṃ parayā prītyā nābhyanujñātum aicchata.

तं क्रमेण जरा तात प्रतिपेदे महामुनिम्। न चान्वबुध्यत तदा स मुनिर् गुरुवत्सलः।

taṃ krameṇa jarā tāta pratipede mahāmunim. na cānvabudhyata tadā sa munir guruvatsalaḥ.

ततः कदा चिद् राजेन्द्र काष्ठान्य् आनयितुं ययौ। उत्तङ्कः काष्ठभारं च महान्तं समुपानयत्।

tataḥ kadā cid rājendra kāṣṭhāny ānayituṃ yayau. uttaṅkaḥ kāṣṭhabhāraṃ ca mahāntaṃ samupānayat.

स तु भाराभिभूतात्मा काष्ठभारम् अरिंदम। निष्पिपेष क्षितौ राजन् परिश्रान्तो बुभुक्षितः।

sa tu bhārābhibhūtātmā kāṣṭhabhāram ariṃdama. niṣpipeṣa kṣitau rājan pariśrānto bubhukṣitaḥ.

तस्य काष्ठे विलग्नाभूज् जटा रूप्यसमप्रभा। ततः काष्ठैः सह तदा पपात धरणीतले।

tasya kāṣṭhe vilagnābhūj jaṭā rūpyasamaprabhā. tataḥ kāṣṭhaiḥ saha tadā papāta dharaṇītale.

ततः स भारनिष्पिष्टः क्षुधाविष्टश् च भार्गवः। दृष्ट्वा तां वयसो ऽवस्थां रुरोदार्तस्वरं तदा।

tataḥ sa bhāraniṣpiṣṭaḥ kṣudhāviṣṭaś ca bhārgavaḥ. dṛṣṭvā tāṃ vayaso 'vasthāṃ rurodārtasvaraṃ tadā.

ततो गुरुसुता तस्य पद्मपत्रनिभेक्षणा। जग्राहाश्रूणि सुश्रोणी करेण पृथुलोचना। पितुर् नियोगाद् धर्मज्ञा शिरसावनता तदा।

tato gurusutā tasya padmapatranibhekṣaṇā. jagrāhāśrūṇi suśroṇī kareṇa pṛthulocanā. pitur niyogād dharmajñā śirasāvanatā tadā.

तस्या निपेततुर् दग्धौ करौ तैर् अश्रुबिन्दुभिः। न हि तान् अश्रुपातान् वै शक्ता धारयितुं मही।

tasyā nipetatur dagdhau karau tair aśrubindubhiḥ. na hi tān aśrupātān vai śaktā dhārayituṃ mahī.

गौतमस् त्व् अब्रवीद् विप्रम् उत्तङ्कं प्रीतमानसः। कस्मात् तात तवाद्येह शोकोत्तरम् इदं मनः। स स्वैरं ब्रूहि विप्रर्षे श्रोतुम् इच्छामि ते वचः।

gautamas tv abravīd vipram uttaṅkaṃ prītamānasaḥ. kasmāt tāta tavādyeha śokottaram idaṃ manaḥ. sa svairaṃ brūhi viprarṣe śrotum icchāmi te vacaḥ.

उत्तङ्क उवाच। भवद्गतेन मनसा भवत्प्रियचिकीर्षया। भवद्भक्तिगतेनेह भवद्भावानुगेन च।

uttaṅka uvāca. bhavadgatena manasā bhavatpriyacikīrṣayā. bhavadbhaktigateneha bhavadbhāvānugena ca.

जरेयं नावबुद्धा मे नाभिज्ञातं सुखं च मे। शतवर्षोषितं हि त्वं न माम् अभ्यनुजानथाः।

jareyaṃ nāvabuddhā me nābhijñātaṃ sukhaṃ ca me. śatavarṣoṣitaṃ hi tvaṃ na mām abhyanujānathāḥ.

भवता ह्य् अभ्यनुज्ञाताः शिष्याः प्रत्यवरा मया। उपपन्ना द्विजश्रेष्ठ शतशो ऽथ सहस्रशः।

bhavatā hy abhyanujñātāḥ śiṣyāḥ pratyavarā mayā. upapannā dvijaśreṣṭha śataśo 'tha sahasraśaḥ.

गौतम उवाच। त्वत्प्रीतियुक्तेन मया गुरुशुश्रूषया तव। व्यतिक्रामन् महान् कालो नावबुद्धो द्विजर्षभ।

gautama uvāca. tvatprītiyuktena mayā guruśuśrūṣayā tava. vyatikrāman mahān kālo nāvabuddho dvijarṣabha.

किं त्व् अद्य यदि ते श्रद्धा गमनं प्रति भार्गव। अनुज्ञां गृह्य मत्तस् त्वं गृहान् गच्छस्व मा चिरम्।

kiṃ tv adya yadi te śraddhā gamanaṃ prati bhārgava. anujñāṃ gṛhya mattas tvaṃ gṛhān gacchasva mā ciram.

उत्तङ्क उवाच। गुर्वर्थं कं प्रयच्छामि ब्रूहि त्वं द्विजसत्तम। तम् उपाकृत्य गच्छेयम् अनुज्ञातस् त्वया विभो।

uttaṅka uvāca. gurvarthaṃ kaṃ prayacchāmi brūhi tvaṃ dvijasattama. tam upākṛtya gaccheyam anujñātas tvayā vibho.

गौतम उवाच। दक्षिणा परितोषो वै गुरूणां सद्भिर् उच्यते। तव ह्य् आचरतो ब्रह्मंस् तुष्टो ऽहं वै न संशयः।

gautama uvāca. dakṣiṇā paritoṣo vai gurūṇāṃ sadbhir ucyate. tava hy ācarato brahmaṃs tuṣṭo 'haṃ vai na saṃśayaḥ.

इत्थं च परितुष्टं मां विजानीहि भृगूद्वह। युवा षोडशवर्षो हि यद् अद्य भविता भवान्।

itthaṃ ca parituṣṭaṃ māṃ vijānīhi bhṛgūdvaha. yuvā ṣoḍaśavarṣo hi yad adya bhavitā bhavān.

ददामि पत्नीं कन्यां च स्वां ते दुहितरं द्विज। एताम् ऋते हि नान्या वै त्वत्तेजो ऽर्हति सेवितुम्।

dadāmi patnīṃ kanyāṃ ca svāṃ te duhitaraṃ dvija. etām ṛte hi nānyā vai tvattejo 'rhati sevitum.

ततस् तां प्रतिजग्राह युवा भूत्वा यशस्विनीम्। गुरुणा चाभ्यनुज्ञातो गुरुपत्नीम् अथाब्रवीत्।

tatas tāṃ pratijagrāha yuvā bhūtvā yaśasvinīm. guruṇā cābhyanujñāto gurupatnīm athābravīt.

किं भवत्यै प्रयच्छामि गुर्वर्थं विनियुङ्क्ष्व माम्। प्रियं हि तव काङ्क्षामि प्राणैर् अपि धनैर् अपि।

kiṃ bhavatyai prayacchāmi gurvarthaṃ viniyuṅkṣva mām. priyaṃ hi tava kāṅkṣāmi prāṇair api dhanair api.

यद् दुर्लभं हि लोके ऽस्मिन् रत्नम् अत्यद्भुतं भवेत्। तद् आनयेयं तपसा न हि मे ऽत्रास्ति संशयः।

yad durlabhaṃ hi loke 'smin ratnam atyadbhutaṃ bhavet. tad ānayeyaṃ tapasā na hi me 'trāsti saṃśayaḥ.

अहल्योवाच। परितुष्टास्मि ते पुत्र नित्यं भगवता सह। पर्याप्तये तद् भद्रं ते गच्छ तात यथेच्छकम्।

ahalyovāca. parituṣṭāsmi te putra nityaṃ bhagavatā saha. paryāptaye tad bhadraṃ te gaccha tāta yathecchakam.

वैशंपायन उवाच। उत्तङ्कस् तु महाराज पुनर् एवाब्रवीद् वचः। आज्ञापयस्व मां मातः कर्तव्यं हि प्रियं तव।

vaiśaṃpāyana uvāca. uttaṅkas tu mahārāja punar evābravīd vacaḥ. ājñāpayasva māṃ mātaḥ kartavyaṃ hi priyaṃ tava.

अहल्योवाच। सौदासपत्न्या विदिते दिव्ये वै मणिकुण्डले। ते समानय भद्रं ते गुर्वर्थः सुकृतो भवेत्।

ahalyovāca. saudāsapatnyā vidite divye vai maṇikuṇḍale. te samānaya bhadraṃ te gurvarthaḥ sukṛto bhavet.

स तथेति प्रतिश्रुत्य जगाम जनमेजय। गुरुपत्नीप्रियार्थं वै ते समानयितुं तदा।

sa tatheti pratiśrutya jagāma janamejaya. gurupatnīpriyārthaṃ vai te samānayituṃ tadā.

स जगाम ततः शीघ्रम् उत्तङ्को ब्राह्मणर्षभः। सौदासं पुरुषादं वै भिक्षितुं मणिकुण्डले।

sa jagāma tataḥ śīghram uttaṅko brāhmaṇarṣabhaḥ. saudāsaṃ puruṣādaṃ vai bhikṣituṃ maṇikuṇḍale.

गौतमस् त्व् अब्रवीत् पत्नीम् उत्तङ्को नाद्य दृश्यते। इति पृष्टा तम् आचष्ट कुण्डलार्थं गतं तु वै।

gautamas tv abravīt patnīm uttaṅko nādya dṛśyate. iti pṛṣṭā tam ācaṣṭa kuṇḍalārthaṃ gataṃ tu vai.

ततः प्रोवाच पत्नीं स न ते सम्यग् इदं कृतम्। शप्तः स पार्थिवो नूनं ब्राह्मणं तं वधिष्यति।

tataḥ provāca patnīṃ sa na te samyag idaṃ kṛtam. śaptaḥ sa pārthivo nūnaṃ brāhmaṇaṃ taṃ vadhiṣyati.

अहल्योवाच। अजानन्त्या नियुक्तः स भगवन् ब्राह्मणो ऽद्य मे। भवत्प्रसादान् न भयं किं चित् तस्य भविष्यति।

ahalyovāca. ajānantyā niyuktaḥ sa bhagavan brāhmaṇo 'dya me. bhavatprasādān na bhayaṃ kiṃ cit tasya bhaviṣyati.

इत्य् उक्तः प्राह तां पत्नीम् एवम् अस्त्व् इति गौतमः। उत्तङ्को ऽपि वने शून्ये राजानं तं ददर्श ह।

ity uktaḥ prāha tāṃ patnīm evam astv iti gautamaḥ. uttaṅko 'pi vane śūnye rājānaṃ taṃ dadarśa ha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...