महाभारत 14.54 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 54→

[mh-14-54] • 35 श्लोकाः

उत्तङ्क उवाच। अभिजानामि जगतः कर्तारं त्वां जनार्दन। नूनं भवत्प्रसादो ऽयम् इति मे नास्ति संशयः।

uttaṅka uvāca. abhijānāmi jagataḥ kartāraṃ tvāṃ janārdana. nūnaṃ bhavatprasādo 'yam iti me nāsti saṃśayaḥ.

चित्तं च सुप्रसन्नं मे त्वद्भावगतम् अच्युत। विनिवृत्तश् च मे कोप इति विद्धि परंतप।

cittaṃ ca suprasannaṃ me tvadbhāvagatam acyuta. vinivṛttaś ca me kopa iti viddhi paraṃtapa.

यदि त्व् अनुग्रहं कं चित् त्वत्तो ऽर्हो ऽहं जनार्दन। द्रष्टुम् इच्छामि ते रूपम् ऐश्वरं तन् निदर्शय।

yadi tv anugrahaṃ kaṃ cit tvatto 'rho 'haṃ janārdana. draṣṭum icchāmi te rūpam aiśvaraṃ tan nidarśaya.

वैशंपायन उवाच। ततः स तस्मै प्रीतात्मा दर्शयाम् आस तद् वपुः। शाश्वतं वैष्णवं धीमान् ददृशे यद् धनंजयः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ sa tasmai prītātmā darśayām āsa tad vapuḥ. śāśvataṃ vaiṣṇavaṃ dhīmān dadṛśe yad dhanaṃjayaḥ.

स ददर्श महात्मानं विश्वरूपं महाभुजम्। वैष्णवं रूपम् उत्तमम्। सुमहत् तेजसा युक्तं। सहस्रसूर्यप्रतिमं दीप्तिमत् पावकोपमम्। सर्वम् आकाशम् आवृत्य तिष्ठन्तं विश्वतोमुखम्। तद् दृष्ट्वा परमं रूपं विष्णोर् वैष्णवम् अद्भुतम्। विस्मयं च ययौ विप्रस् तद् दृष्ट्वा रूपम् ऐश्वरम्।

sa dadarśa mahātmānaṃ viśvarūpaṃ mahābhujam. vaiṣṇavaṃ rūpam uttamam. sumahat tejasā yuktaṃ. sahasrasūryapratimaṃ dīptimat pāvakopamam. sarvam ākāśam āvṛtya tiṣṭhantaṃ viśvatomukham. tad dṛṣṭvā paramaṃ rūpaṃ viṣṇor vaiṣṇavam adbhutam. vismayaṃ ca yayau vipras tad dṛṣṭvā rūpam aiśvaram.

उत्तङ्क उवाच। नमो नमस् ते सर्वात्मन् नारायण परात्पर। परमात्मन् पद्मनाभ पुण्डरीकाक्ष माधव। हिरण्यगर्भरूपाय संसारोत्तारणाय च। पुरुषाय पुराणाय चान्तर्यामाय ते नमः। अविद्यातिमिरादित्यं भवव्याधिमहौषधम्। संसारार्णवपारं त्वां प्रणमामि गतिर् भव। सर्ववेदैकवेद्याय सर्वदेवमयाय च। वासुदेवाय नित्याय नमो भक्तिप्रियाय ते। दयया दुःखमोहान् मां समुद्धर्तुम् इहार्हसि। कर्मभिर् बहुभिः पापैर् बद्धं पाहि जनार्दन। विश्वकर्मन् नमस् ते ऽस्तु यस्य ते रूपम् ईदृशम्। पद्भ्यां ते पृथिवी व्याप्ता शिरसा चावृतं नभः।

uttaṅka uvāca. namo namas te sarvātman nārāyaṇa parātpara. paramātman padmanābha puṇḍarīkākṣa mādhava. hiraṇyagarbharūpāya saṃsārottāraṇāya ca. puruṣāya purāṇāya cāntaryāmāya te namaḥ. avidyātimirādityaṃ bhavavyādhimahauṣadham. saṃsārārṇavapāraṃ tvāṃ praṇamāmi gatir bhava. sarvavedaikavedyāya sarvadevamayāya ca. vāsudevāya nityāya namo bhaktipriyāya te. dayayā duḥkhamohān māṃ samuddhartum ihārhasi. karmabhir bahubhiḥ pāpair baddhaṃ pāhi janārdana. viśvakarman namas te 'stu yasya te rūpam īdṛśam. padbhyāṃ te pṛthivī vyāptā śirasā cāvṛtaṃ nabhaḥ.

द्यावापृथिव्योर् यन् मध्यं जठरेण तद् आवृतम्। भुजाभ्याम् आवृताश् चाशास् त्वम् इदं सर्वम् अच्युत।

dyāvāpṛthivyor yan madhyaṃ jaṭhareṇa tad āvṛtam. bhujābhyām āvṛtāś cāśās tvam idaṃ sarvam acyuta.

संहरस्व पुनर् देव रूपम् अक्षय्यम् उत्तमम्। पुनस् त्वां स्वेन रूपेण द्रष्टुम् इच्छामि शाश्वतम्।

saṃharasva punar deva rūpam akṣayyam uttamam. punas tvāṃ svena rūpeṇa draṣṭum icchāmi śāśvatam.

वैशंपायन उवाच। मुनिं वित्रस्तमनसं दृष्ट्वा कृष्णो महामनाः। मनसा सुप्रसन्नेन प्रीयमाणो जनार्दनः। तम् उवाच प्रसन्नात्मा गोविन्दो जनमेजय। वरं वृणीष्वेति तदा तम् उत्तङ्को ऽब्रवीद् इदम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. muniṃ vitrastamanasaṃ dṛṣṭvā kṛṣṇo mahāmanāḥ. manasā suprasannena prīyamāṇo janārdanaḥ. tam uvāca prasannātmā govindo janamejaya. varaṃ vṛṇīṣveti tadā tam uttaṅko 'bravīd idam.

पर्याप्त एष एवाद्य वरस् त्वत्तो महाद्युते। यत् ते रूपम् इदं कृष्ण पश्यामि प्रभवाप्ययम्।

paryāpta eṣa evādya varas tvatto mahādyute. yat te rūpam idaṃ kṛṣṇa paśyāmi prabhavāpyayam.

तम् अब्रवीत् पुनः कृष्णो मा त्वम् अत्र विचारय। अवश्यम् एतत् कर्तव्यम् अमोघं दर्शनं मम।

tam abravīt punaḥ kṛṣṇo mā tvam atra vicāraya. avaśyam etat kartavyam amoghaṃ darśanaṃ mama.

उत्तङ्क उवाच। अवश्यकरणीयं वै यद्य् एतन् मन्यसे विभो। तोयम् इच्छामि यत्रेष्टं मरुष्व् एतद् धि दुर्लभम्।

uttaṅka uvāca. avaśyakaraṇīyaṃ vai yady etan manyase vibho. toyam icchāmi yatreṣṭaṃ maruṣv etad dhi durlabham.

वैशंपायन उवाच। ततः संहृत्य तत् तेजः प्रोवाचोत्तङ्कम् ईश्वरः। एष्टव्ये सति चिन्त्यो ऽहम् इत्य् उक्त्वा द्वारकां ययौ।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ saṃhṛtya tat tejaḥ provācottaṅkam īśvaraḥ. eṣṭavye sati cintyo 'ham ity uktvā dvārakāṃ yayau.

ततः कदा चिद् भगवान् उत्तङ्कस् तोयकाङ्क्षया। तृषितः परिचक्राम मरौ सस्मार चाच्युतम्।

tataḥ kadā cid bhagavān uttaṅkas toyakāṅkṣayā. tṛṣitaḥ paricakrāma marau sasmāra cācyutam.

ततो दिग्वाससं धीमान् मातङ्गं मलपङ्किनम्। अपश्यत मरौ तस्मिञ् श्वयूथपरिवारितम्।

tato digvāsasaṃ dhīmān mātaṅgaṃ malapaṅkinam. apaśyata marau tasmiñ śvayūthaparivāritam.

भीषणं बद्धनिस्त्रिंशं बाणकार्मुकधारिणम्। तस्याधः स्रोतसो ऽपश्यद् वारि भूरि द्विजोत्तमः।

bhīṣaṇaṃ baddhanistriṃśaṃ bāṇakārmukadhāriṇam. tasyādhaḥ srotaso 'paśyad vāri bhūri dvijottamaḥ.

स्मरन्न् एव च तं प्राह मातङ्गः प्रहसन्न् इव। एह्य् उत्तङ्क प्रतीच्छस्व मत्तो वारि भृगूद्वह। कृपा हि मे सुमहती त्वां दृष्ट्वा तृट्समाहतम्।

smarann eva ca taṃ prāha mātaṅgaḥ prahasann iva. ehy uttaṅka pratīcchasva matto vāri bhṛgūdvaha. kṛpā hi me sumahatī tvāṃ dṛṣṭvā tṛṭsamāhatam.

इत्य् उक्तस् तेन स मुनिस् तत् तोयं नाभ्यनन्दत। चिक्षेप च स तं धीमान् वाग्भिर् उग्राभिर् अच्युतम्।

ity uktas tena sa munis tat toyaṃ nābhyanandata. cikṣepa ca sa taṃ dhīmān vāgbhir ugrābhir acyutam.

पुनः पुनश् च मातङ्गः पिबस्वेति तम् अब्रवीत्। न चापिबत् स सक्रोधः क्षुभितेनान्तरात्मना।

punaḥ punaś ca mātaṅgaḥ pibasveti tam abravīt. na cāpibat sa sakrodhaḥ kṣubhitenāntarātmanā.

स तथा निश्चयात् तेन प्रत्याख्यातो महात्मना। श्वभिः सह महाराज तत्रैवान्तरधीयत।

sa tathā niścayāt tena pratyākhyāto mahātmanā. śvabhiḥ saha mahārāja tatraivāntaradhīyata.

उत्तङ्कस् तं तथा दृष्ट्वा ततो व्रीडितमानसः। मेने प्रलब्धम् आत्मानं कृष्णेनामित्रघातिना।

uttaṅkas taṃ tathā dṛṣṭvā tato vrīḍitamānasaḥ. mene pralabdham ātmānaṃ kṛṣṇenāmitraghātinā.

अथ तेनैव मार्गेण शङ्खचक्रगदाधरः। आजगाम महाबाहुर् उत्तङ्कश् चैनम् अब्रवीत्।

atha tenaiva mārgeṇa śaṅkhacakragadādharaḥ. ājagāma mahābāhur uttaṅkaś cainam abravīt.

न युक्तं तादृशं दातुं त्वया पुरुषसत्तम। सलिलं विप्रमुख्येभ्यो मातङ्गस्रोतसा विभो।

na yuktaṃ tādṛśaṃ dātuṃ tvayā puruṣasattama. salilaṃ vipramukhyebhyo mātaṅgasrotasā vibho.

इत्य् उक्तवचनं धीमान् महाबुद्धिर् जनार्दनः। उत्तङ्कं श्लक्ष्णया वाचा सान्त्वयन्न् इदम् अब्रवीत्।

ity uktavacanaṃ dhīmān mahābuddhir janārdanaḥ. uttaṅkaṃ ślakṣṇayā vācā sāntvayann idam abravīt.

यादृशेनेह रूपेण योग्यं दातुं वृतेन वै। तादृशं खलु मे दत्तं त्वं तु तन् नावबुध्यसे।

yādṛśeneha rūpeṇa yogyaṃ dātuṃ vṛtena vai. tādṛśaṃ khalu me dattaṃ tvaṃ tu tan nāvabudhyase.

मया त्वदर्थम् उक्तो हि वज्रपाणिः पुरंदरः। उत्तङ्कायामृतं देहि तोयरूपम् इति प्रभुः।

mayā tvadartham ukto hi vajrapāṇiḥ puraṃdaraḥ. uttaṅkāyāmṛtaṃ dehi toyarūpam iti prabhuḥ.

स माम् उवाच देवेन्द्रो न मर्त्यो ऽमर्त्यतां व्रजेत्। अन्यम् अस्मै वरं देहीत्य् असकृद् भृगुनन्दन।

sa mām uvāca devendro na martyo 'martyatāṃ vrajet. anyam asmai varaṃ dehīty asakṛd bhṛgunandana.

अमृतं देयम् इत्य् एव मयोक्तः स शचीपतिः। स मां प्रसाद्य देवेन्द्रः पुनर् एवेदम् अब्रवीत्।

amṛtaṃ deyam ity eva mayoktaḥ sa śacīpatiḥ. sa māṃ prasādya devendraḥ punar evedam abravīt.

यदि देयम् अवश्यं वै मातङ्गो ऽहं महाद्युते। भूत्वामृतं प्रदास्यामि भार्गवाय महात्मने।

yadi deyam avaśyaṃ vai mātaṅgo 'haṃ mahādyute. bhūtvāmṛtaṃ pradāsyāmi bhārgavāya mahātmane.

यद्य् एवं प्रतिगृह्णाति भार्गवो ऽमृतम् अद्य वै। प्रदातुम् एष गच्छामि भार्गवायामृतं प्रभो। प्रत्याख्यातस् त्व् अहं तेन न दद्याम् इति भार्गव।

yady evaṃ pratigṛhṇāti bhārgavo 'mṛtam adya vai. pradātum eṣa gacchāmi bhārgavāyāmṛtaṃ prabho. pratyākhyātas tv ahaṃ tena na dadyām iti bhārgava.

स तथा समयं कृत्वा तेन रूपेण वासवः। स तथा तेन रूपेण वासवस् त्वाम् उपागतः। उपस्थितस् त्वया चापि प्रत्याख्यातो ऽमृतं ददत्। चण्डालरूपी भगवान् सुमहांस् ते व्यतिक्रमः।

sa tathā samayaṃ kṛtvā tena rūpeṇa vāsavaḥ. sa tathā tena rūpeṇa vāsavas tvām upāgataḥ. upasthitas tvayā cāpi pratyākhyāto 'mṛtaṃ dadat. caṇḍālarūpī bhagavān sumahāṃs te vyatikramaḥ.

यत् तु शक्यं मया कर्तुं भूय एव तवेप्सितम्। तोयेप्सां तव दुर्धर्ष करिष्ये सफलाम् अहम्।

yat tu śakyaṃ mayā kartuṃ bhūya eva tavepsitam. toyepsāṃ tava durdharṣa kariṣye saphalām aham.

येष्व् अहःसु तव ब्रह्मन् सलिलेच्छा भविष्यति। तदा मरौ भविष्यन्ति जलपूर्णाः पयोधराः।

yeṣv ahaḥsu tava brahman salilecchā bhaviṣyati. tadā marau bhaviṣyanti jalapūrṇāḥ payodharāḥ.

रसवच् च प्रदास्यन्ति ते तोयं भृगुनन्दन। उत्तङ्कमेघा इत्य् उक्ताः ख्यातिं यास्यन्ति चापि ते।

rasavac ca pradāsyanti te toyaṃ bhṛgunandana. uttaṅkameghā ity uktāḥ khyātiṃ yāsyanti cāpi te.

इत्य् उक्तः प्रीतिमान् विप्रः कृष्णेन स बभूव ह। अद्याप्य् उत्तङ्कमेघाश् च मरौ वर्षन्ति भारत।

ity uktaḥ prītimān vipraḥ kṛṣṇena sa babhūva ha. adyāpy uttaṅkameghāś ca marau varṣanti bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...