महाभारत 14.51 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 51→

[mh-14-51] • 56 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततो ऽभ्यचोदयत् कृष्णो युज्यताम् इति दारुकम्। मुहूर्ताद् इव चाचष्ट युक्तम् इत्य् एव दारुकः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato 'bhyacodayat kṛṣṇo yujyatām iti dārukam. muhūrtād iva cācaṣṭa yuktam ity eva dārukaḥ.

तथैव चानुयात्राणि चोदयाम् आस पाण्डवः। सज्जयध्वं प्रयास्यामो नगरं गजसाह्वयम्।

tathaiva cānuyātrāṇi codayām āsa pāṇḍavaḥ. sajjayadhvaṃ prayāsyāmo nagaraṃ gajasāhvayam.

इत्य् उक्ताः सैनिकास् ते तु सज्जीभूता विशां पते। आचख्युः सज्जम् इत्य् एव पार्थायामिततेजसे।

ity uktāḥ sainikās te tu sajjībhūtā viśāṃ pate. ācakhyuḥ sajjam ity eva pārthāyāmitatejase.

ततस् तौ रथम् आस्थाय प्रयातौ कृष्णपाण्डवौ। विकुर्वाणौ कथाश् चित्राः प्रीयमाणौ विशां पते।

tatas tau ratham āsthāya prayātau kṛṣṇapāṇḍavau. vikurvāṇau kathāś citrāḥ prīyamāṇau viśāṃ pate.

रथस्थं तु महातेजा वासुदेवं धनंजयः। पुनर् एवाब्रवीद् वाक्यम् इदं भरतसत्तम।

rathasthaṃ tu mahātejā vāsudevaṃ dhanaṃjayaḥ. punar evābravīd vākyam idaṃ bharatasattama.

त्वत्प्रसादाज् जयः प्राप्तो राज्ञा वृष्णिकुलोद्वह। निहताः शत्रवश् चापि प्राप्तं राज्यम् अकण्टकम्।

tvatprasādāj jayaḥ prāpto rājñā vṛṣṇikulodvaha. nihatāḥ śatravaś cāpi prāptaṃ rājyam akaṇṭakam.

नाथवन्तश् च भवता पाण्डवा मधुसूदन। भवन्तं प्लवम् आसाद्य तीर्णाः स्म कुरुसागरम्। भक्तांस् त्वम् आश्रितान् अस्मान् पालयामुत्र चेह च।

nāthavantaś ca bhavatā pāṇḍavā madhusūdana. bhavantaṃ plavam āsādya tīrṇāḥ sma kurusāgaram. bhaktāṃs tvam āśritān asmān pālayāmutra ceha ca.

विश्वकर्मन् नमस् ते ऽस्तु विश्वात्मन् विश्वसंभव। यथाहं त्वा विजानामि यथा चाहं भवन्मनाः। भवामि सततं कृष्ण तथा कुरु महामते।

viśvakarman namas te 'stu viśvātman viśvasaṃbhava. yathāhaṃ tvā vijānāmi yathā cāhaṃ bhavanmanāḥ. bhavāmi satataṃ kṛṣṇa tathā kuru mahāmate.

त्वत्तेजःसंभवो नित्यं हुताशो मधुसूदन। रतिः क्रीडामयी तुभ्यं माया ते रोदसी विभो।

tvattejaḥsaṃbhavo nityaṃ hutāśo madhusūdana. ratiḥ krīḍāmayī tubhyaṃ māyā te rodasī vibho.

त्वयि सर्वम् इदं विश्वं यद् इदं स्थाणुजङ्गमम्। त्वं हि सर्वं विकुरुषे भूतग्रामं सनातनम्।

tvayi sarvam idaṃ viśvaṃ yad idaṃ sthāṇujaṅgamam. tvaṃ hi sarvaṃ vikuruṣe bhūtagrāmaṃ sanātanam.

पृथिवीं चान्तरिक्षं च तथा स्थावरजङ्गमम्। हसितं ते ऽमला ज्योत्स्ना ऋतवश् चेन्द्रियान्वयाः।

pṛthivīṃ cāntarikṣaṃ ca tathā sthāvarajaṅgamam. hasitaṃ te 'malā jyotsnā ṛtavaś cendriyānvayāḥ.

प्राणो वायुः सततगः क्रोधो मृत्युः सनातनः। प्रसादे चापि पद्मा श्रीर् नित्यं त्वयि महामते।

prāṇo vāyuḥ satatagaḥ krodho mṛtyuḥ sanātanaḥ. prasāde cāpi padmā śrīr nityaṃ tvayi mahāmate.

रतिस् तुष्टिर् धृतिः क्षान्तिस् त्वयि चेदं चराचरम्। त्वम् एवेह युगान्तेषु निधनं प्रोच्यसे ऽनघ।

ratis tuṣṭir dhṛtiḥ kṣāntis tvayi cedaṃ carācaram. tvam eveha yugānteṣu nidhanaṃ procyase 'nagha.

सुदीर्घेणापि कालेन न ते शक्या गुणा मया। आत्मा च परमो वक्तुं नमस् ते नलिनेक्षण।

sudīrgheṇāpi kālena na te śakyā guṇā mayā. ātmā ca paramo vaktuṃ namas te nalinekṣaṇa.

विदितो मे ऽसि दुर्धर्ष नारदाद् देवलात् तथा। कृष्णद्वैपायनाच् चैव तथा कुरुपितामहात्।

vidito me 'si durdharṣa nāradād devalāt tathā. kṛṣṇadvaipāyanāc caiva tathā kurupitāmahāt.

त्वयि सर्वं समासक्तं त्वम् एवैको जनेश्वरः। यच् चानुग्रहसंयुक्तम् एतद् उक्तं त्वयानघ।

tvayi sarvaṃ samāsaktaṃ tvam evaiko janeśvaraḥ. yac cānugrahasaṃyuktam etad uktaṃ tvayānagha.

एतत् सर्वम् अहं सम्यग् आचरिष्ये जनार्दन। इदं चाद्भुतम् अत्यर्थं कृतम् अस्मत्प्रियेप्सया।

etat sarvam ahaṃ samyag ācariṣye janārdana. idaṃ cādbhutam atyarthaṃ kṛtam asmatpriyepsayā.

यत् पापो निहतः संख्ये कौरव्यो धृतराष्ट्रजः। त्वया दग्धं हि तत् सैन्यं मया विजितम् आहवे।

yat pāpo nihataḥ saṃkhye kauravyo dhṛtarāṣṭrajaḥ. tvayā dagdhaṃ hi tat sainyaṃ mayā vijitam āhave.

भवता तत् कृतं कर्म येनावाप्तो जयो मया। दुर्योधनस्य संग्रामे तव बुद्धिपराक्रमैः।

bhavatā tat kṛtaṃ karma yenāvāpto jayo mayā. duryodhanasya saṃgrāme tava buddhiparākramaiḥ.

कर्णस्य च वधोपायो यथावत् संप्रदर्शितः। सैन्धवस्य च पापस्य भूरिश्रवस एव च। तस्मात् त्वम् एव संचिन्त्य हितं कुरु यथा तथा।

karṇasya ca vadhopāyo yathāvat saṃpradarśitaḥ. saindhavasya ca pāpasya bhūriśravasa eva ca. tasmāt tvam eva saṃcintya hitaṃ kuru yathā tathā.

अहं च प्रीयमाणेन त्वया देवकिनन्दन। यद् उक्तस् तत् करिष्यामि न हि मे ऽत्र विचारणा।

ahaṃ ca prīyamāṇena tvayā devakinandana. yad uktas tat kariṣyāmi na hi me 'tra vicāraṇā.

राजानं च समासाद्य धर्मात्मानं युधिष्ठिरम्। चोदयिष्यामि धर्मज्ञ गमनार्थं तवानघ।

rājānaṃ ca samāsādya dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram. codayiṣyāmi dharmajña gamanārthaṃ tavānagha.

रुचितं हि ममैतत् ते द्वारकागमनं प्रभो। अचिराच् चैव दृष्टा त्वं मातुलं मधुसूदन। बलदेवं च दुर्धर्षं तथान्यान् वृष्णिपुंगवान्।

rucitaṃ hi mamaitat te dvārakāgamanaṃ prabho. acirāc caiva dṛṣṭā tvaṃ mātulaṃ madhusūdana. baladevaṃ ca durdharṣaṃ tathānyān vṛṣṇipuṃgavān.

एवं संभाषमाणौ तौ प्राप्तौ वारणसाह्वयम्। तथा विविशतुश् चोभौ संप्रहृष्टनराकुलम्।

evaṃ saṃbhāṣamāṇau tau prāptau vāraṇasāhvayam. tathā viviśatuś cobhau saṃprahṛṣṭanarākulam.

तौ गत्वा धृतराष्ट्रस्य गृहं शक्रगृहोपमम्। ददृशाते महाराज धृतराष्ट्रं जनेश्वरम्।

tau gatvā dhṛtarāṣṭrasya gṛhaṃ śakragṛhopamam. dadṛśāte mahārāja dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram.

विदुरं च महाबुद्धिं राजानं च युधिष्ठिरम्। भीमसेनं च दुर्धर्षं माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ। धृतराष्ट्रम् उपासीनं युयुत्सुं चापराजितम्।

viduraṃ ca mahābuddhiṃ rājānaṃ ca yudhiṣṭhiram. bhīmasenaṃ ca durdharṣaṃ mādrīputrau ca pāṇḍavau. dhṛtarāṣṭram upāsīnaṃ yuyutsuṃ cāparājitam.

गान्धारीं च महाप्राज्ञां पृथां कृष्णां च भामिनीम्। सुभद्राद्याश् च ताः सर्वा भरतानां स्त्रियस् तथा। ददृशाते स्थिताः सर्वा गान्धारीं परिवार्य वै।

gāndhārīṃ ca mahāprājñāṃ pṛthāṃ kṛṣṇāṃ ca bhāminīm. subhadrādyāś ca tāḥ sarvā bharatānāṃ striyas tathā. dadṛśāte sthitāḥ sarvā gāndhārīṃ parivārya vai.

ततः समेत्य राजानं धृतराष्ट्रम् अरिंदमौ। निवेद्य नामधेये स्वे तस्य पादाव् अगृह्णताम्।

tataḥ sametya rājānaṃ dhṛtarāṣṭram ariṃdamau. nivedya nāmadheye sve tasya pādāv agṛhṇatām.

गान्धार्याश् च पृथायाश् च धर्मराज्ञस् तथैव च। भीमस्य च महात्मानौ तथा पादाव् अगृह्णताम्। भीमस्य च ववन्दाते तथा पादौ महात्मनः। महात्मानौ तथा पादौ ववन्दतुर् अरिंदमौ। महात्मानौ महावीर्यौ तथा पादौ ववन्दतुः।

gāndhāryāś ca pṛthāyāś ca dharmarājñas tathaiva ca. bhīmasya ca mahātmānau tathā pādāv agṛhṇatām. bhīmasya ca vavandāte tathā pādau mahātmanaḥ. mahātmānau tathā pādau vavandatur ariṃdamau. mahātmānau mahāvīryau tathā pādau vavandatuḥ.

क्षत्तारं चापि संपूज्य पृष्ट्वा कुशलम् अव्ययम्। परिष्वज्य महात्मानं वैश्यापुत्रं महारथम्। तैः सार्धं नृपतिं वृद्धं ततस् तं पर्युपासताम्।

kṣattāraṃ cāpi saṃpūjya pṛṣṭvā kuśalam avyayam. pariṣvajya mahātmānaṃ vaiśyāputraṃ mahāratham. taiḥ sārdhaṃ nṛpatiṃ vṛddhaṃ tatas taṃ paryupāsatām.

ततो निशि महाराज धृतराष्ट्रः कुरूद्वहान्। जनार्दनं च मेधावी व्यसर्जयत वै गृहान्।

tato niśi mahārāja dhṛtarāṣṭraḥ kurūdvahān. janārdanaṃ ca medhāvī vyasarjayata vai gṛhān.

ते ऽनुज्ञाता नृपतिना ययुः स्वं स्वं निवेशनम्। धनंजयगृहान् एव ययौ कृष्णस् तु वीर्यवान्।

te 'nujñātā nṛpatinā yayuḥ svaṃ svaṃ niveśanam. dhanaṃjayagṛhān eva yayau kṛṣṇas tu vīryavān.

तत्रार्चितो यथान्यायं सर्वकामैर् उपस्थितः। कृष्णः सुष्वाप मेधावी धनंजयसहायवान्।

tatrārcito yathānyāyaṃ sarvakāmair upasthitaḥ. kṛṣṇaḥ suṣvāpa medhāvī dhanaṃjayasahāyavān.

प्रभातायां तु शर्वर्यां कृतपूर्वाह्णिकक्रियौ। धर्मराजस्य भवनं जग्मतुः परमार्चितौ। यत्रास्ते स सहामात्यो धर्मराजो महामनाः।

prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ kṛtapūrvāhṇikakriyau. dharmarājasya bhavanaṃ jagmatuḥ paramārcitau. yatrāste sa sahāmātyo dharmarājo mahāmanāḥ.

ततस् तौ तत् प्रविश्याथ ददृशाते महाबलौ। धर्मराजानम् आसीनं देवराजम् इवाश्विनौ।

tatas tau tat praviśyātha dadṛśāte mahābalau. dharmarājānam āsīnaṃ devarājam ivāśvinau.

तौ समासाद्य राजानं वार्ष्णेयकुरुपुंगवौ। निषीदतुर् अनुज्ञातौ प्रीयमाणेन तेन वै।

tau samāsādya rājānaṃ vārṣṇeyakurupuṃgavau. niṣīdatur anujñātau prīyamāṇena tena vai.

ततः स राजा मेधावी विवक्षू प्रेक्ष्य ताव् उभौ। प्रोवाच वदतां श्रेष्ठो वचनं राजसत्तमः।

tataḥ sa rājā medhāvī vivakṣū prekṣya tāv ubhau. provāca vadatāṃ śreṣṭho vacanaṃ rājasattamaḥ.

विवक्षू हि युवां मन्ये वीरौ यदुकुरूद्वहौ। ब्रूत कर्तास्मि सर्वं वां न चिरान् मा विचार्यताम्।

vivakṣū hi yuvāṃ manye vīrau yadukurūdvahau. brūta kartāsmi sarvaṃ vāṃ na cirān mā vicāryatām.

इत्य् उक्ते फल्गुनस् तत्र धर्मराजानम् अब्रवीत्। इत्य् उक्ते धर्मराजेन फल्गुनः प्रत्यभाषत। विनीतवद् उपागम्य वाक्यं वाक्यविशारदः।

ity ukte phalgunas tatra dharmarājānam abravīt. ity ukte dharmarājena phalgunaḥ pratyabhāṣata. vinītavad upāgamya vākyaṃ vākyaviśāradaḥ.

अयं चिरोषितो राजन् वासुदेवः प्रतापवान्। भवन्तं समनुज्ञाप्य पितरं द्रष्टुम् इच्छति।

ayaṃ ciroṣito rājan vāsudevaḥ pratāpavān. bhavantaṃ samanujñāpya pitaraṃ draṣṭum icchati.

स गच्छेद् अभ्यनुज्ञातो भवता यदि मन्यसे। आनर्तनगरीं वीरस् तद् अनुज्ञातुम् अर्हसि।

sa gacched abhyanujñāto bhavatā yadi manyase. ānartanagarīṃ vīras tad anujñātum arhasi.

युधिष्ठिर उवाच। पुण्डरीकाक्ष भद्रं ते गच्छ त्वं मधुसूदन। पुरीं द्वारवतीम् अद्य द्रष्टुं शूरसुतं प्रभुम्।

yudhiṣṭhira uvāca. puṇḍarīkākṣa bhadraṃ te gaccha tvaṃ madhusūdana. purīṃ dvāravatīm adya draṣṭuṃ śūrasutaṃ prabhum.

रोचते मे महाबाहो गमनं तव केशव। मातुलश् चिरदृष्टो मे त्वया देवी च देवकी।

rocate me mahābāho gamanaṃ tava keśava. mātulaś ciradṛṣṭo me tvayā devī ca devakī.

मातुलं वसुदेवं त्वं बलदेवं च माधव। पूजयेथा महाप्राज्ञ मद्वाक्येन यथार्हतः।

mātulaṃ vasudevaṃ tvaṃ baladevaṃ ca mādhava. pūjayethā mahāprājña madvākyena yathārhataḥ.

स्मरेथाश् चापि मां नित्यं भीमं च बलिनां वरम्। फल्गुनं नकुलं चैव सहदेवं च माधव।

smarethāś cāpi māṃ nityaṃ bhīmaṃ ca balināṃ varam. phalgunaṃ nakulaṃ caiva sahadevaṃ ca mādhava.

आनर्तान् अवलोक्य त्वं पितरं च महाभुज। वृष्णींश् च पुनर् आगच्छेर् हयमेधे ममानघ।

ānartān avalokya tvaṃ pitaraṃ ca mahābhuja. vṛṣṇīṃś ca punar āgaccher hayamedhe mamānagha.

स गच्छ रत्नान्य् आदाय विविधानि वसूनि च। यच् चाप्य् अन्यन् मनोज्ञं ते तद् अप्य् आदत्स्व सात्वत।

sa gaccha ratnāny ādāya vividhāni vasūni ca. yac cāpy anyan manojñaṃ te tad apy ādatsva sātvata.

इयं हि वसुधा सर्वा प्रसादात् तव माधव। अस्मान् उपगता वीर निहताश् चापि शत्रवः। स्वर्गापवर्गविषयं त्वद्भक्तानां न दुर्लभम्। संसारगहने त्व् अद्य पापाग्निं प्रशमाम्बुद।

iyaṃ hi vasudhā sarvā prasādāt tava mādhava. asmān upagatā vīra nihatāś cāpi śatravaḥ. svargāpavargaviṣayaṃ tvadbhaktānāṃ na durlabham. saṃsāragahane tv adya pāpāgniṃ praśamāmbuda.

एवं ब्रुवति कौरव्ये धर्मराजे युधिष्ठिरे। वासुदेवो वरः पुंसाम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

evaṃ bruvati kauravye dharmarāje yudhiṣṭhire. vāsudevo varaḥ puṃsām idaṃ vacanam abravīt.

तवैव रत्नानि धनं च केवलम्; धरा च कृत्स्ना तु महाभुजाद्य वै। यद् अस्ति चान्यद् द्रविणं गृहेषु मे; त्वम् एव तस्येश्वर नित्यम् ईश्वरः।

tavaiva ratnāni dhanaṃ ca kevalam; dharā ca kṛtsnā tu mahābhujādya vai. yad asti cānyad draviṇaṃ gṛheṣu me; tvam eva tasyeśvara nityam īśvaraḥ.

तथेत्य् अथोक्तः प्रतिपूजितस् तदा; गदाग्रजो धर्मसुतेन वीर्यवान्। पितृष्वसाम् अभ्यवदद् यथाविधि; संपूजितश् चाप्य् अगमत् प्रदक्षिणम्।

tathety athoktaḥ pratipūjitas tadā; gadāgrajo dharmasutena vīryavān. pitṛṣvasām abhyavadad yathāvidhi; saṃpūjitaś cāpy agamat pradakṣiṇam.

तया स सम्यक् प्रतिनन्दितस् तदा; तथैव सर्वैर् विदुरादिभिस् ततः। विनिर्ययौ नागपुराद् गदाग्रजो; रथेन दिव्येन चतुर्युजा हरिः।

tayā sa samyak pratinanditas tadā; tathaiva sarvair vidurādibhis tataḥ. viniryayau nāgapurād gadāgrajo; rathena divyena caturyujā hariḥ.

रथं सुभद्राम् अधिरोप्य भामिनीं; युधिष्ठिरस्यानुमते जनार्दनः। पितृष्वसायाश् च तथा महाभुजो; विनिर्ययौ पौरजनाभिसंवृतः।

rathaṃ subhadrām adhiropya bhāminīṃ; yudhiṣṭhirasyānumate janārdanaḥ. pitṛṣvasāyāś ca tathā mahābhujo; viniryayau paurajanābhisaṃvṛtaḥ.

तम् अन्वगाद् वानरवर्यकेतनः; ससात्यकिर् माद्रवतीसुताव् अपि। अगाधबुद्धिर् विदुरश् च माधवं; स्वयं च भीमो गजराजविक्रमः।

tam anvagād vānaravaryaketanaḥ; sasātyakir mādravatīsutāv api. agādhabuddhir viduraś ca mādhavaṃ; svayaṃ ca bhīmo gajarājavikramaḥ.

निवर्तयित्वा कुरुराष्ट्रवर्धनांस्; ततः स सर्वान् विदुरं च वीर्यवान्। जनार्दनो दारुकम् आह सत्वरः; प्रचोदयाश्वान् इति सात्यकिस् तदा।

nivartayitvā kururāṣṭravardhanāṃs; tataḥ sa sarvān viduraṃ ca vīryavān. janārdano dārukam āha satvaraḥ; pracodayāśvān iti sātyakis tadā.

ततो ययौ शत्रुगणप्रमर्दनः; शिनिप्रवीरानुगतो जनार्दनः। यथा निहत्यारिगणाञ् शतक्रतुर्; दिवं तथानर्तपुरीं प्रतापवान्।

tato yayau śatrugaṇapramardanaḥ; śinipravīrānugato janārdanaḥ. yathā nihatyārigaṇāñ śatakratur; divaṃ tathānartapurīṃ pratāpavān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...