महाभारत 14.44 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 44→

[mh-14-44] • 21 श्लोकाः

ब्रह्मोवाच। यद् आदिमध्यपर्यन्तं ग्रहणोपायम् एव च। नामलक्षणसंयुक्तं सर्वं वक्ष्यामि तत्त्वतः।

brahmovāca. yad ādimadhyaparyantaṃ grahaṇopāyam eva ca. nāmalakṣaṇasaṃyuktaṃ sarvaṃ vakṣyāmi tattvataḥ.

अहः पूर्वं ततो रात्रिर् मासाः शुक्लादयः स्मृताः। श्रविष्ठादीनि ऋक्षाणि ऋतवः शिशिरादयः।

ahaḥ pūrvaṃ tato rātrir māsāḥ śuklādayaḥ smṛtāḥ. śraviṣṭhādīni ṛkṣāṇi ṛtavaḥ śiśirādayaḥ.

भूमिर् आदिस् तु गन्धानां रसानाम् आप एव च। रूपाणां ज्योतिर् आदिस् तु स्पर्शादिर् वायुर् उच्यते। शब्दस्यादिस् तथाकाशम् एष भूतकृतो गुणः।

bhūmir ādis tu gandhānāṃ rasānām āpa eva ca. rūpāṇāṃ jyotir ādis tu sparśādir vāyur ucyate. śabdasyādis tathākāśam eṣa bhūtakṛto guṇaḥ.

अतः परं प्रवक्ष्यामि भूतानाम् आदिम् उत्तमम्। आदित्यो ज्योतिषाम् आदिर् अग्निर् भूतादिर् इष्यते।

ataḥ paraṃ pravakṣyāmi bhūtānām ādim uttamam. ādityo jyotiṣām ādir agnir bhūtādir iṣyate.

सावित्री सर्वविद्यानां देवतानां प्रजापतिः। ॐकारः सर्ववेदानां वचसां प्राण एव च। यद्य् अस्मिन् नियतं लोके सर्वं सावित्रम् उच्यते।

sāvitrī sarvavidyānāṃ devatānāṃ prajāpatiḥ. oṃkāraḥ sarvavedānāṃ vacasāṃ prāṇa eva ca. yady asmin niyataṃ loke sarvaṃ sāvitram ucyate.

गायत्री छन्दसाम् आदिः पशूनाम् अज उच्यते। गावश् चतुष्पदाम् आदिर् मनुष्याणां द्विजातयः।

gāyatrī chandasām ādiḥ paśūnām aja ucyate. gāvaś catuṣpadām ādir manuṣyāṇāṃ dvijātayaḥ.

श्येनः पतत्रिणाम् आदिर् यज्ञानां हुतम् उत्तमम्। परिसर्पिणां तु सर्वेषां ज्येष्ठः सर्पो द्विजोत्तमाः।

śyenaḥ patatriṇām ādir yajñānāṃ hutam uttamam. parisarpiṇāṃ tu sarveṣāṃ jyeṣṭhaḥ sarpo dvijottamāḥ.

कृतम् आदिर् युगानां च सर्वेषां नात्र संशयः। हिरण्यं सर्वरत्नानाम् ओषधीनां यवास् तथा।

kṛtam ādir yugānāṃ ca sarveṣāṃ nātra saṃśayaḥ. hiraṇyaṃ sarvaratnānām oṣadhīnāṃ yavās tathā.

सर्वेषां भक्ष्यभोज्यानाम् अन्नं परमम् उच्यते। द्रवाणां चैव सर्वेषां पेयानाम् आप उत्तमाः।

sarveṣāṃ bhakṣyabhojyānām annaṃ paramam ucyate. dravāṇāṃ caiva sarveṣāṃ peyānām āpa uttamāḥ.

स्थावराणां च भूतानां सर्वेषाम् अविशेषतः। ब्रह्मक्षेत्रं सदा पुण्यं प्लक्षः प्रथमजः स्मृतः।

sthāvarāṇāṃ ca bhūtānāṃ sarveṣām aviśeṣataḥ. brahmakṣetraṃ sadā puṇyaṃ plakṣaḥ prathamajaḥ smṛtaḥ.

अहं प्रजापतीनां च सर्वेषां नात्र संशयः। मम विष्णुर् अचिन्त्यात्मा स्वयंभूर् इति स स्मृतः।

ahaṃ prajāpatīnāṃ ca sarveṣāṃ nātra saṃśayaḥ. mama viṣṇur acintyātmā svayaṃbhūr iti sa smṛtaḥ.

पर्वतानां महामेरुः सर्वेषाम् अग्रजः स्मृतः। दिशां च प्रदिशां चोर्ध्वा दिग्जाता प्रथमं तथा।

parvatānāṃ mahāmeruḥ sarveṣām agrajaḥ smṛtaḥ. diśāṃ ca pradiśāṃ cordhvā digjātā prathamaṃ tathā.

तथा त्रिपथगा गङ्गा नदीनाम् अग्रजा स्मृता। तथा सरोदपानानां सर्वेषां सागरो ऽग्रजः।

tathā tripathagā gaṅgā nadīnām agrajā smṛtā. tathā sarodapānānāṃ sarveṣāṃ sāgaro 'grajaḥ.

देवदानवभूतानां पिशाचोरगरक्षसाम्। नरकिंनरयक्षाणां सर्वेषाम् ईश्वरः प्रभुः।

devadānavabhūtānāṃ piśācoragarakṣasām. narakiṃnarayakṣāṇāṃ sarveṣām īśvaraḥ prabhuḥ.

आदिर् विश्वस्य जगतो विष्णुर् ब्रह्ममयो महान्। भूतं परतरं तस्मात् त्रैलोक्ये नेह विद्यते।

ādir viśvasya jagato viṣṇur brahmamayo mahān. bhūtaṃ parataraṃ tasmāt trailokye neha vidyate.

आश्रमाणां च गार्हस्थ्यं सर्वेषां नात्र संशयः। लोकानाम् आदिर् अव्यक्तं सर्वस्यान्तस् तद् एव च।

āśramāṇāṃ ca gārhasthyaṃ sarveṣāṃ nātra saṃśayaḥ. lokānām ādir avyaktaṃ sarvasyāntas tad eva ca.

अहान्य् अस्तमयान्तानि उदयान्ता च शर्वरी। सुखस्यान्तः सदा दुःखं दुःखस्यान्तः सदा सुखम्।

ahāny astamayāntāni udayāntā ca śarvarī. sukhasyāntaḥ sadā duḥkhaṃ duḥkhasyāntaḥ sadā sukham.

सर्वे क्षयान्ता निचयाः पतनान्ताः समुच्छ्रयाः। संयोगा विप्रयोगान्ता मरणान्तं हि जीवितम्।

sarve kṣayāntā nicayāḥ patanāntāḥ samucchrayāḥ. saṃyogā viprayogāntā maraṇāntaṃ hi jīvitam.

सर्वं कृतं विनाशान्तं जातस्य मरणं ध्रुवम्। अशाश्वतं हि लोके ऽस्मिन् सर्वं स्थावरजङ्गमम्।

sarvaṃ kṛtaṃ vināśāntaṃ jātasya maraṇaṃ dhruvam. aśāśvataṃ hi loke 'smin sarvaṃ sthāvarajaṅgamam.

इष्टं दत्तं तपो ऽधीतं व्रतानि नियमाश् च ये। सर्वम् एतद् विनाशान्तं ज्ञानस्यान्तो न विद्यते।

iṣṭaṃ dattaṃ tapo 'dhītaṃ vratāni niyamāś ca ye. sarvam etad vināśāntaṃ jñānasyānto na vidyate.

तस्माज् ज्ञानेन शुद्धेन प्रसन्नात्मा समाहितः। निर्ममो निरहंकारो मुच्यते सर्वपाप्मभिः।

tasmāj jñānena śuddhena prasannātmā samāhitaḥ. nirmamo nirahaṃkāro mucyate sarvapāpmabhiḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...