महाभारत 14.4 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 4→

[mh-14-4] • 27 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। शुश्रूषे तस्य धर्मज्ञ राजर्षेः परिकीर्तनम्। द्वैपायन मरुत्तस्य कथां प्रब्रूहि मे ऽनघ।

yudhiṣṭhira uvāca. śuśrūṣe tasya dharmajña rājarṣeḥ parikīrtanam. dvaipāyana maruttasya kathāṃ prabrūhi me 'nagha.

व्यास उवाच। आसीत् कृतयुगे पूर्वं मनुर् दण्डधरः प्रभुः। तस्य पुत्रो महेष्वासः प्रजातिर् इति विश्रुतः।

vyāsa uvāca. āsīt kṛtayuge pūrvaṃ manur daṇḍadharaḥ prabhuḥ. tasya putro maheṣvāsaḥ prajātir iti viśrutaḥ.

प्रजातेर् अभवत् पुत्रः क्षुप इत्य् अभिविश्रुतः। क्षुपस्य पुत्रस् त्व् इक्ष्वाकुर् महीपालो ऽभवत् प्रभुः।

prajāter abhavat putraḥ kṣupa ity abhiviśrutaḥ. kṣupasya putras tv ikṣvākur mahīpālo 'bhavat prabhuḥ.

तस्य पुत्रशतं राजन्न् आसीत् परमधार्मिकम्। तांस् तु सर्वान् महीपालान् इक्ष्वाकुर् अकरोत् प्रभुः।

tasya putraśataṃ rājann āsīt paramadhārmikam. tāṃs tu sarvān mahīpālān ikṣvākur akarot prabhuḥ.

तेषां ज्येष्ठस् तु विंशो ऽभूत् प्रतिमानं धनुष्मताम्। विंशस्य पुत्रः कल्याणो विविंशो नाम भारत।

teṣāṃ jyeṣṭhas tu viṃśo 'bhūt pratimānaṃ dhanuṣmatām. viṃśasya putraḥ kalyāṇo viviṃśo nāma bhārata.

विविंशस्य सुता राजन् बभूवुर् दश पञ्च च। सर्वे धनुषि विक्रान्ता ब्रह्मण्याः सत्यवादिनः।

viviṃśasya sutā rājan babhūvur daśa pañca ca. sarve dhanuṣi vikrāntā brahmaṇyāḥ satyavādinaḥ.

दानधर्मरताः सन्तः सततं प्रियवादिनः। तेषां ज्येष्ठः खनीनेत्रः स तान् सर्वान् अपीडयत्।

dānadharmaratāḥ santaḥ satataṃ priyavādinaḥ. teṣāṃ jyeṣṭhaḥ khanīnetraḥ sa tān sarvān apīḍayat.

खनीनेत्रस् तु विक्रान्तो जित्वा राज्यम् अकण्टकम्। नाशक्नोद् रक्षितुं राज्यं नान्वरज्यन्त तं प्रजाः।

khanīnetras tu vikrānto jitvā rājyam akaṇṭakam. nāśaknod rakṣituṃ rājyaṃ nānvarajyanta taṃ prajāḥ.

तम् अपास्य च तद् राष्ट्रं तस्य पुत्रं सुवर्चसम्। अभ्यषिञ्चत राजेन्द्र मुदितं चाभवत् तदा।

tam apāsya ca tad rāṣṭraṃ tasya putraṃ suvarcasam. abhyaṣiñcata rājendra muditaṃ cābhavat tadā.

स पितुर् विक्रियां दृष्ट्वा राज्यान् निरसनं तथा। नियतो वर्तयाम् आस प्रजाहितचिकीर्षया।

sa pitur vikriyāṃ dṛṣṭvā rājyān nirasanaṃ tathā. niyato vartayām āsa prajāhitacikīrṣayā.

ब्रह्मण्यः सत्यवादी च शुचिः शमदमान्वितः। प्रजास् तं चान्वरज्यन्त धर्मनित्यं मनस्विनम्।

brahmaṇyaḥ satyavādī ca śuciḥ śamadamānvitaḥ. prajās taṃ cānvarajyanta dharmanityaṃ manasvinam.

तस्य धर्मप्रवृत्तस्य व्यशीर्यत् कोशवाहनम्। तं क्षीणकोशं सामन्ताः समन्तात् पर्यपीडयन्।

tasya dharmapravṛttasya vyaśīryat kośavāhanam. taṃ kṣīṇakośaṃ sāmantāḥ samantāt paryapīḍayan.

स पीड्यमानो बहुभिः क्षीणकोशस् त्व् अवाहनः। आर्तिम् आर्छत् परां राजा सह भृत्यैः पुरेण च।

sa pīḍyamāno bahubhiḥ kṣīṇakośas tv avāhanaḥ. ārtim ārchat parāṃ rājā saha bhṛtyaiḥ pureṇa ca.

न चैनं परिहर्तुं ते ऽशक्नुवन् परिसंक्षये। सम्यग्वृत्तो हि राजा स धर्मनित्यो युधिष्ठिर।

na cainaṃ parihartuṃ te 'śaknuvan parisaṃkṣaye. samyagvṛtto hi rājā sa dharmanityo yudhiṣṭhira.

यदा तु परमाम् आर्तिं गतो ऽसौ सपुरो नृपः। ततः प्रदध्मौ स करं प्रादुरासीत् ततो बलम्।

yadā tu paramām ārtiṃ gato 'sau sapuro nṛpaḥ. tataḥ pradadhmau sa karaṃ prādurāsīt tato balam.

ततस् तान् अजयत् सर्वान् प्रातिसीमान् नराधिपान्। एतस्मात् कारणाद् राजन् विश्रुतः स करंधमः।

tatas tān ajayat sarvān prātisīmān narādhipān. etasmāt kāraṇād rājan viśrutaḥ sa karaṃdhamaḥ.

तस्य कारंधमः पुत्रस् त्रेतायुगमुखे ऽभवत्। पुत्रस् त्रेतायुगमुखे ऽभवद् आविक्षसंज्ञकः। कारंधम इति ख्यातो बभूव जगतीपतिः। इन्द्राद् अनवरः श्रीमान् देवैर् अपि सुदुर्जयः।

tasya kāraṃdhamaḥ putras tretāyugamukhe 'bhavat. putras tretāyugamukhe 'bhavad āvikṣasaṃjñakaḥ. kāraṃdhama iti khyāto babhūva jagatīpatiḥ. indrād anavaraḥ śrīmān devair api sudurjayaḥ.

तस्य सर्वे महीपाला वर्तन्ते स्म वशे तदा। स हि सम्राड् अभूत् तेषां वृत्तेन च बलेन च।

tasya sarve mahīpālā vartante sma vaśe tadā. sa hi samrāḍ abhūt teṣāṃ vṛttena ca balena ca.

अविक्षिन् नाम धर्मात्मा शौर्येणेन्द्रसमो ऽभवत्। यज्ञशीलः कर्मरतिर् धृतिमान् संयतेन्द्रियः।

avikṣin nāma dharmātmā śauryeṇendrasamo 'bhavat. yajñaśīlaḥ karmaratir dhṛtimān saṃyatendriyaḥ.

तेजसादित्यसदृशः क्षमया पृथिवीसमः। बृहस्पतिसमो बुद्ध्या हिमवान् इव सुस्थिरः।

tejasādityasadṛśaḥ kṣamayā pṛthivīsamaḥ. bṛhaspatisamo buddhyā himavān iva susthiraḥ.

कर्मणा मनसा वाचा दमेन प्रशमेन च। मनांस्य् आराधयाम् आस प्रजानां स महीपतिः।

karmaṇā manasā vācā damena praśamena ca. manāṃsy ārādhayām āsa prajānāṃ sa mahīpatiḥ.

य ईजे हयमेधानां शतेन विधिवत् प्रभुः। याजयाम् आस यं विद्वान् स्वयम् एवाङ्गिराः प्रभुः।

ya īje hayamedhānāṃ śatena vidhivat prabhuḥ. yājayām āsa yaṃ vidvān svayam evāṅgirāḥ prabhuḥ.

तस्य पुत्रो ऽतिचक्राम पितरं गुणवत्तया। मरुत्तो नाम धर्मज्ञश् चक्रवर्ती महायशाः।

tasya putro 'ticakrāma pitaraṃ guṇavattayā. marutto nāma dharmajñaś cakravartī mahāyaśāḥ.

नागायुतसमप्राणः साक्षाद् विष्णुर् इवापरः। स यक्ष्यमाणो धर्मात्मा शातकुम्भमयान्य् उत। कारयाम् आस शुभ्राणि भाजनानि सहस्रशः।

nāgāyutasamaprāṇaḥ sākṣād viṣṇur ivāparaḥ. sa yakṣyamāṇo dharmātmā śātakumbhamayāny uta. kārayām āsa śubhrāṇi bhājanāni sahasraśaḥ.

मेरुं पर्वतम् आसाद्य हिमवत्पार्श्व उत्तरे। काञ्चनः सुमहान् पादस् तत्र कर्म चकार सः।

meruṃ parvatam āsādya himavatpārśva uttare. kāñcanaḥ sumahān pādas tatra karma cakāra saḥ.

ततः कुण्डानि पात्रीश् च पिठराण्य् आसनानि च। चक्रुः सुवर्णकर्तारो येषां संख्या न विद्यते।

tataḥ kuṇḍāni pātrīś ca piṭharāṇy āsanāni ca. cakruḥ suvarṇakartāro yeṣāṃ saṃkhyā na vidyate.

तस्यैव च समीपे स यज्ञवाटो बभूव ह। ईजे तत्र स धर्मात्मा विधिवत् पृथिवीपतिः। मरुत्तः सहितैः सर्वैः प्रजापालैर् नराधिपः।

tasyaiva ca samīpe sa yajñavāṭo babhūva ha. īje tatra sa dharmātmā vidhivat pṛthivīpatiḥ. maruttaḥ sahitaiḥ sarvaiḥ prajāpālair narādhipaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...