महाभारत 14.37 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 37→

[mh-14-37] • 17 श्लोकाः

ब्रह्मोवाच। रजो ऽहं वः प्रवक्ष्यामि याथातथ्येन सत्तमाः। निबोधत महाभागा गुणवृत्तं च सर्वशः।

brahmovāca. rajo 'haṃ vaḥ pravakṣyāmi yāthātathyena sattamāḥ. nibodhata mahābhāgā guṇavṛttaṃ ca sarvaśaḥ.

संघातो रूपम् आयासः सुखदुःखे हिमातपौ। ऐश्वर्यं विग्रहः संधिर् हेतुवादो ऽरतिः क्षमा।

saṃghāto rūpam āyāsaḥ sukhaduḥkhe himātapau. aiśvaryaṃ vigrahaḥ saṃdhir hetuvādo 'ratiḥ kṣamā.

बलं शौर्यं मदो रोषो व्यायामकलहाव् अपि। ईर्ष्येप्सा पैशुनं युद्धं ममत्वं परिपालनम्।

balaṃ śauryaṃ mado roṣo vyāyāmakalahāv api. īrṣyepsā paiśunaṃ yuddhaṃ mamatvaṃ paripālanam.

वधबन्धपरिक्लेशाः क्रयो विक्रय एव च। निकृन्त छिन्धि भिन्धीति परमर्मावकर्तनम्।

vadhabandhaparikleśāḥ krayo vikraya eva ca. nikṛnta chindhi bhindhīti paramarmāvakartanam.

उग्रं दारुणम् आक्रोशः परवित्तानुशासनम्। लोकचिन्ता विचिन्ता च मत्सरः परिभाषणम्।

ugraṃ dāruṇam ākrośaḥ paravittānuśāsanam. lokacintā vicintā ca matsaraḥ paribhāṣaṇam.

मृषावादो मृषादानं विकल्पः परिभाषणम्। निन्दा स्तुतिः प्रशंसा च प्रतापः परितर्पणम्।

mṛṣāvādo mṛṣādānaṃ vikalpaḥ paribhāṣaṇam. nindā stutiḥ praśaṃsā ca pratāpaḥ paritarpaṇam.

परिचर्या च शुश्रूषा सेवा तृष्णा व्यपाश्रयः। व्यूहो ऽनयः प्रमादश् च परितापः परिग्रहः।

paricaryā ca śuśrūṣā sevā tṛṣṇā vyapāśrayaḥ. vyūho 'nayaḥ pramādaś ca paritāpaḥ parigrahaḥ.

संस्कारा ये च लोके ऽस्मिन् प्रवर्तन्ते पृथक् पृथक्। नृषु नारीषु भूतेषु द्रव्येषु शरणेषु च।

saṃskārā ye ca loke 'smin pravartante pṛthak pṛthak. nṛṣu nārīṣu bhūteṣu dravyeṣu śaraṇeṣu ca.

संतापो ऽप्रत्ययश् चैव व्रतानि नियमाश् च ये। प्रदानम् आशीर्युक्तं च सततं मे भवत्व् इति। आशीर्युक्तानि कर्माणि पौर्तानि विविधानि च।

saṃtāpo 'pratyayaś caiva vratāni niyamāś ca ye. pradānam āśīryuktaṃ ca satataṃ me bhavatv iti. āśīryuktāni karmāṇi paurtāni vividhāni ca.

स्वधाकारो नमस्कारः स्वाहाकारो वषट्क्रिया। याजनाध्यापने चोभे तथैवाहुः परिग्रहम्। दानं प्रतिग्रहश् चैव प्रायश्चित्तानि मङ्गलम्।

svadhākāro namaskāraḥ svāhākāro vaṣaṭkriyā. yājanādhyāpane cobhe tathaivāhuḥ parigraham. dānaṃ pratigrahaś caiva prāyaścittāni maṅgalam.

इदं मे स्याद् इदं मे स्यात् स्नेहो गुणसमुद्भवः। अभिद्रोहस् तथा माया निकृतिर् मान एव च।

idaṃ me syād idaṃ me syāt sneho guṇasamudbhavaḥ. abhidrohas tathā māyā nikṛtir māna eva ca.

स्तैन्यं हिंसा परीवादः परितापः प्रजागरः। स्तम्भो दम्भो ऽथ रागश् च भक्तिः प्रीतिः प्रमोदनम्।

stainyaṃ hiṃsā parīvādaḥ paritāpaḥ prajāgaraḥ. stambho dambho 'tha rāgaś ca bhaktiḥ prītiḥ pramodanam.

द्यूतं च जनवादश् च संबन्धाः स्त्रीकृताश् च ये। नृत्तवादित्रगीतानि प्रसङ्गा ये च के चन। सर्व एते गुणा विप्रा राजसाः संप्रकीर्तिताः।

dyūtaṃ ca janavādaś ca saṃbandhāḥ strīkṛtāś ca ye. nṛttavāditragītāni prasaṅgā ye ca ke cana. sarva ete guṇā viprā rājasāḥ saṃprakīrtitāḥ.

भूतभव्यभविष्याणां भावानां भुवि भावनाः। त्रिवर्गनिरता नित्यं धर्मो ऽर्थः काम इत्य् अपि।

bhūtabhavyabhaviṣyāṇāṃ bhāvānāṃ bhuvi bhāvanāḥ. trivarganiratā nityaṃ dharmo 'rthaḥ kāma ity api.

कामवृत्ताः प्रमोदन्ते सर्वकामसमृद्धिभिः। अर्वाक्स्रोतस इत्य् एते तैजसा रजसावृताः।

kāmavṛttāḥ pramodante sarvakāmasamṛddhibhiḥ. arvāksrotasa ity ete taijasā rajasāvṛtāḥ.

अस्मिंल् लोके प्रमोदन्ते जायमानाः पुनः पुनः। प्रेत्यभाविकम् ईहन्त इह लौकिकम् एव च। प्रेत्यभावकरीं सिद्धिम् ईहन्ते राजसा जनाः। ददति प्रतिगृह्णन्ति जपन्त्य् अथ च जुह्वति।

asmiṃl loke pramodante jāyamānāḥ punaḥ punaḥ. pretyabhāvikam īhanta iha laukikam eva ca. pretyabhāvakarīṃ siddhim īhante rājasā janāḥ. dadati pratigṛhṇanti japanty atha ca juhvati.

रजोगुणा वो बहुधानुकीर्तिता; यथावद् उक्तं गुणवृत्तम् एव च। नरो हि यो वेद गुणान् इमान् सदा; स राजसैः सर्वगुणैर् विमुच्यते।

rajoguṇā vo bahudhānukīrtitā; yathāvad uktaṃ guṇavṛttam eva ca. naro hi yo veda guṇān imān sadā; sa rājasaiḥ sarvaguṇair vimucyate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...