महाभारत 14.31 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 31→

[mh-14-31] • 13 श्लोकाः

ब्राह्मण उवाच। त्रयो वै रिपवो लोके नव वै गुणतः स्मृताः। हर्षः स्तम्भो ऽभिमानश् च त्रयस् ते सात्त्विका गुणाः।

brāhmaṇa uvāca. trayo vai ripavo loke nava vai guṇataḥ smṛtāḥ. harṣaḥ stambho 'bhimānaś ca trayas te sāttvikā guṇāḥ.

शोकः क्रोधो ऽतिसंरम्भो राजसास् ते गुणाः स्मृताः। स्वप्नस् तन्द्री च मोहश् च त्रयस् ते तामसा गुणाः।

śokaḥ krodho 'tisaṃrambho rājasās te guṇāḥ smṛtāḥ. svapnas tandrī ca mohaś ca trayas te tāmasā guṇāḥ.

एतान् निकृत्य धृतिमान् बाणसंघैर् अतन्द्रितः। जेतुं परान् उत्सहते प्रशान्तात्मा जितेन्द्रियः।

etān nikṛtya dhṛtimān bāṇasaṃghair atandritaḥ. jetuṃ parān utsahate praśāntātmā jitendriyaḥ.

अत्र गाथाः कीर्तयन्ति पुराकल्पविदो जनाः। अम्बरीषेण या गीता राज्ञा राज्यं प्रशासता।

atra gāthāḥ kīrtayanti purākalpavido janāḥ. ambarīṣeṇa yā gītā rājñā rājyaṃ praśāsatā.

समुदीर्णेषु दोषेषु वध्यमानेषु साधुषु। जग्राह तरसा राज्यम् अम्बरीष इति श्रुतिः।

samudīrṇeṣu doṣeṣu vadhyamāneṣu sādhuṣu. jagrāha tarasā rājyam ambarīṣa iti śrutiḥ.

स निगृह्य महादोषान् साधून् समभिपूज्य च। जगाम महतीं सिद्धिं गाथां चेमां जगाद ह।

sa nigṛhya mahādoṣān sādhūn samabhipūjya ca. jagāma mahatīṃ siddhiṃ gāthāṃ cemāṃ jagāda ha.

भूयिष्ठं मे जिता दोषा निहताः सर्वशत्रवः। एको दोषो ऽवशिष्टस् तु वध्यः स न हतो मया।

bhūyiṣṭhaṃ me jitā doṣā nihatāḥ sarvaśatravaḥ. eko doṣo 'vaśiṣṭas tu vadhyaḥ sa na hato mayā.

येन युक्तो जन्तुर् अयं वैतृष्ण्यं नाधिगच्छति। तृष्णार्त इव निम्नानि धावमानो न बुध्यते।

yena yukto jantur ayaṃ vaitṛṣṇyaṃ nādhigacchati. tṛṣṇārta iva nimnāni dhāvamāno na budhyate.

अकार्यम् अपि येनेह प्रयुक्तः सेवते नरः। तं लोभम् असिभिस् तीक्ष्णैर् निकृन्तन्तं निकृन्तत।

akāryam api yeneha prayuktaḥ sevate naraḥ. taṃ lobham asibhis tīkṣṇair nikṛntantaṃ nikṛntata.

लोभाद् धि जायते तृष्णा ततश् चिन्ता प्रसज्यते। स लिप्समानो लभते भूयिष्ठं राजसान् गुणान्। तद् अवाप्तौ तु लभते भूयिष्ठं तामसान् गुणान्। एतैर् दोषैः पुनर् देही बध्यमानः पुनः पुनः। भुक्त्वा वै राजसान् भोगाञ् जायते कर्म चेहते।

lobhād dhi jāyate tṛṣṇā tataś cintā prasajyate. sa lipsamāno labhate bhūyiṣṭhaṃ rājasān guṇān. tad avāptau tu labhate bhūyiṣṭhaṃ tāmasān guṇān. etair doṣaiḥ punar dehī badhyamānaḥ punaḥ punaḥ. bhuktvā vai rājasān bhogāñ jāyate karma cehate.

स तैर् गुणैः संहतदेहबन्धनः; पुनः पुनर् जायति कर्म चेहते। जन्मक्षये भिन्नविकीर्णदेहः; पुनर् मृत्युं गच्छति जन्मनि स्वे।

sa tair guṇaiḥ saṃhatadehabandhanaḥ; punaḥ punar jāyati karma cehate. janmakṣaye bhinnavikīrṇadehaḥ; punar mṛtyuṃ gacchati janmani sve.

तस्माद् एनं सम्यग् अवेक्ष्य लोभं; निगृह्य धृत्यात्मनि राज्यम् इच्छेत्। एतद् राज्यं नान्यद् अस्तीति विद्याद्; यस् त्व् अत्र राजा विजितो ममैकः।

tasmād enaṃ samyag avekṣya lobhaṃ; nigṛhya dhṛtyātmani rājyam icchet. etad rājyaṃ nānyad astīti vidyād; yas tv atra rājā vijito mamaikaḥ.

इति राज्ञाम्बरीषेण गाथा गीता यशस्विना। आधिराज्यं पुरस्कृत्य लोभम् एकं निकृन्तता।

iti rājñāmbarīṣeṇa gāthā gītā yaśasvinā. ādhirājyaṃ puraskṛtya lobham ekaṃ nikṛntatā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...