महाभारत 14.23 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 23→

[mh-14-23] • 24 श्लोकाः

ब्राह्मण उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। सुभगे पञ्चहोतॄणां विधानम् इह यादृशम्।

brāhmaṇa uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. subhage pañcahotṝṇāṃ vidhānam iha yādṛśam.

प्राणापानाव् उदानश् च समानो व्यान एव च। पञ्चहोतॄन् अथैतान् वै परं भावं विदुर् बुधाः।

prāṇāpānāv udānaś ca samāno vyāna eva ca. pañcahotṝn athaitān vai paraṃ bhāvaṃ vidur budhāḥ.

ब्राह्मण्य् उवाच। स्वभावात् सप्त होतार इति ते पूर्विका मतिः। यथा वै पञ्च होतारः परो भावस् तथोच्यताम्।

brāhmaṇy uvāca. svabhāvāt sapta hotāra iti te pūrvikā matiḥ. yathā vai pañca hotāraḥ paro bhāvas tathocyatām.

ब्राह्मण उवाच। प्राणेन संभृतो वायुर् अपानो जायते ततः। अपाने संभृतो वायुस् ततो व्यानः प्रवर्तते।

brāhmaṇa uvāca. prāṇena saṃbhṛto vāyur apāno jāyate tataḥ. apāne saṃbhṛto vāyus tato vyānaḥ pravartate.

व्यानेन संभृतो वायुस् ततोदानः प्रवर्तते। उदाने संभृतो वायुः समानः संप्रवर्तते।

vyānena saṃbhṛto vāyus tatodānaḥ pravartate. udāne saṃbhṛto vāyuḥ samānaḥ saṃpravartate.

ते ऽपृच्छन्त पुरा गत्वा पूर्वजातं प्रजापतिम्। यो नो ज्येष्ठस् तम् आचक्ष्व स नः श्रेष्ठो भविष्यति।

te 'pṛcchanta purā gatvā pūrvajātaṃ prajāpatim. yo no jyeṣṭhas tam ācakṣva sa naḥ śreṣṭho bhaviṣyati.

ब्रह्मोवाच। यस्मिन् प्रलीने प्रलयं व्रजन्ति; सर्वे प्राणाः प्राणभृतां शरीरे। यस्मिन् प्रचीर्णे च पुनश् चरन्ति; स वै श्रेष्ठो गच्छत यत्र कामः।

brahmovāca. yasmin pralīne pralayaṃ vrajanti; sarve prāṇāḥ prāṇabhṛtāṃ śarīre. yasmin pracīrṇe ca punaś caranti; sa vai śreṣṭho gacchata yatra kāmaḥ.

प्राण उवाच। मयि प्रलीने प्रलयं व्रजन्ति; सर्वे प्राणाः प्राणभृतां शरीरे। मयि प्रचीर्णे च पुनश् चरन्ति; श्रेष्ठो ह्य् अहं पश्यत मां प्रलीनम्।

prāṇa uvāca. mayi pralīne pralayaṃ vrajanti; sarve prāṇāḥ prāṇabhṛtāṃ śarīre. mayi pracīrṇe ca punaś caranti; śreṣṭho hy ahaṃ paśyata māṃ pralīnam.

ब्राह्मण उवाच। प्राणः प्रलीयत ततः पुनश् च प्रचचार ह। समानश् चाप्य् उदानश् च वचो ऽब्रूतां ततः शुभे।

brāhmaṇa uvāca. prāṇaḥ pralīyata tataḥ punaś ca pracacāra ha. samānaś cāpy udānaś ca vaco 'brūtāṃ tataḥ śubhe.

न त्वं सर्वम् इदं व्याप्य तिष्ठसीह यथा वयम्। न त्वं श्रेष्ठो ऽसि नः प्राण अपानो हि वशे तव। प्रचचार पुनः प्राणस् तम् अपानो ऽभ्यभाषत।

na tvaṃ sarvam idaṃ vyāpya tiṣṭhasīha yathā vayam. na tvaṃ śreṣṭho 'si naḥ prāṇa apāno hi vaśe tava. pracacāra punaḥ prāṇas tam apāno 'bhyabhāṣata.

मयि प्रलीने प्रलयं व्रजन्ति; सर्वे प्राणाः प्राणभृतां शरीरे। मयि प्रचीर्णे च पुनश् चरन्ति; श्रेष्ठो ह्य् अहं पश्यत मां प्रलीनम्। श्रेष्ठो ऽहम् अस्मि सर्वेषां श्रूयतां येन हेतुना।

mayi pralīne pralayaṃ vrajanti; sarve prāṇāḥ prāṇabhṛtāṃ śarīre. mayi pracīrṇe ca punaś caranti; śreṣṭho hy ahaṃ paśyata māṃ pralīnam. śreṣṭho 'ham asmi sarveṣāṃ śrūyatāṃ yena hetunā.

व्यानश् च तम् उदानश् च भाषमाणम् अथोचतुः। अपान न त्वं श्रेष्ठो ऽसि प्राणो हि वशगस् तव।

vyānaś ca tam udānaś ca bhāṣamāṇam athocatuḥ. apāna na tvaṃ śreṣṭho 'si prāṇo hi vaśagas tava.

अपानः प्रचचाराथ व्यानस् तं पुनर् अब्रवीत्। श्रेष्ठो ऽहम् अस्मि सर्वेषां श्रूयतां येन हेतुना।

apānaḥ pracacārātha vyānas taṃ punar abravīt. śreṣṭho 'ham asmi sarveṣāṃ śrūyatāṃ yena hetunā.

मयि प्रलीने प्रलयं व्रजन्ति; सर्वे प्राणाः प्राणभृतां शरीरे। मयि प्रचीर्णे च पुनश् चरन्ति; श्रेष्ठो ह्य् अहं पश्यत मां प्रलीनम्।

mayi pralīne pralayaṃ vrajanti; sarve prāṇāḥ prāṇabhṛtāṃ śarīre. mayi pracīrṇe ca punaś caranti; śreṣṭho hy ahaṃ paśyata māṃ pralīnam.

प्रालीयत ततो व्यानः पुनश् च प्रचचार ह। प्राणापानाव् उदानश् च समानश् च तम् अब्रुवन्। न त्वं श्रेष्ठो ऽसि नो व्यान समानो हि वशे तव।

prālīyata tato vyānaḥ punaś ca pracacāra ha. prāṇāpānāv udānaś ca samānaś ca tam abruvan. na tvaṃ śreṣṭho 'si no vyāna samāno hi vaśe tava.

प्रचचार पुनर् व्यानः समानः पुनर् अब्रवीत्। श्रेष्ठो ऽहम् अस्मि सर्वेषां श्रूयतां येन हेतुना।

pracacāra punar vyānaḥ samānaḥ punar abravīt. śreṣṭho 'ham asmi sarveṣāṃ śrūyatāṃ yena hetunā.

mayi pralīne pralayaṃ vrajanti; sarve prāṇāḥ prāṇabhṛtāṃ śarīre. mayi pracīrṇe ca punaś caranti; śreṣṭho hy ahaṃ paśyata māṃ pralīnam.

ततः समानः प्रालिल्ये पुनश् च प्रचचार ह। ततो व्यानः समानं तु प्राणापानौ तथोचतुः। प्राणापानाव् उदानश् च व्यानश् चैव तम् अब्रुवन्। समान न त्वं श्रेष्ठो ऽसि व्यान एव वशे तव। श्रेष्ठो ऽहम् अस्मि सर्वेषां श्रूयतां केन हेतुना। ततोदानः प्रलीयाशु समानः पुनर् अब्रवीत्।

tataḥ samānaḥ prālilye punaś ca pracacāra ha. tato vyānaḥ samānaṃ tu prāṇāpānau tathocatuḥ. prāṇāpānāv udānaś ca vyānaś caiva tam abruvan. samāna na tvaṃ śreṣṭho 'si vyāna eva vaśe tava. śreṣṭho 'ham asmi sarveṣāṃ śrūyatāṃ kena hetunā. tatodānaḥ pralīyāśu samānaḥ punar abravīt.

समानः प्रचचाराथ उदानस् तम् उवाच ह। श्रेष्ठो ऽहम् अस्मि सर्वेषां श्रूयतां येन हेतुना।

samānaḥ pracacārātha udānas tam uvāca ha. śreṣṭho 'ham asmi sarveṣāṃ śrūyatāṃ yena hetunā.

mayi pralīne pralayaṃ vrajanti; sarve prāṇāḥ prāṇabhṛtāṃ śarīre. mayi pracīrṇe ca punaś caranti; śreṣṭho hy ahaṃ paśyata māṃ pralīnam.

ततः प्रालीयतोदानः पुनश् च प्रचचार ह। प्राणापानौ समानश् च व्यानश् चैव तम् अब्रुवन्। उदान न त्वं श्रेष्ठो ऽसि व्यान एव वशे तव।

tataḥ prālīyatodānaḥ punaś ca pracacāra ha. prāṇāpānau samānaś ca vyānaś caiva tam abruvan. udāna na tvaṃ śreṣṭho 'si vyāna eva vaśe tava.

ततस् तान् अब्रवीद् ब्रह्मा समवेतान् प्रजापतिः। सर्वे श्रेष्ठा न वा श्रेष्ठाः सर्वे चान्योन्यधर्मिणः। सर्वे स्वविषये श्रेष्ठाः सर्वे चान्योन्यरक्षिणः।

tatas tān abravīd brahmā samavetān prajāpatiḥ. sarve śreṣṭhā na vā śreṣṭhāḥ sarve cānyonyadharmiṇaḥ. sarve svaviṣaye śreṣṭhāḥ sarve cānyonyarakṣiṇaḥ.

एकः स्थिरश् चास्थिरश् च विशेषात् पञ्च वायवः। एक एव ममैवात्मा बहुधाप्य् उपचीयते।

ekaḥ sthiraś cāsthiraś ca viśeṣāt pañca vāyavaḥ. eka eva mamaivātmā bahudhāpy upacīyate.

परस्परस्य सुहृदो भावयन्तः परस्परम्। स्वस्ति व्रजत भद्रं वो धारयध्वं परस्परम्।

parasparasya suhṛdo bhāvayantaḥ parasparam. svasti vrajata bhadraṃ vo dhārayadhvaṃ parasparam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...