महाभारत 14.22 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 22→

[mh-14-22] • 29 श्लोकाः

ब्राह्मण उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। सुभगे सप्तहोतॄणां विधानम् इह यादृशम्।

brāhmaṇa uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. subhage saptahotṝṇāṃ vidhānam iha yādṛśam.

घ्राणं चक्षुश् च जिह्वा च त्वक् श्रोत्रं चैव पञ्चमम्। मनो बुद्धिश् च सप्तैते होतारः पृथग् आश्रिताः।

ghrāṇaṃ cakṣuś ca jihvā ca tvak śrotraṃ caiva pañcamam. mano buddhiś ca saptaite hotāraḥ pṛthag āśritāḥ.

सूक्ष्मे ऽवकाशे सन्तस् ते न पश्यन्तीतरेतरम्। एतान् वै सप्तहोतॄंस् त्वं स्वभावाद् विद्धि शोभने।

sūkṣme 'vakāśe santas te na paśyantītaretaram. etān vai saptahotṝṃs tvaṃ svabhāvād viddhi śobhane.

ब्राह्मण्य् उवाच। सूक्ष्मे ऽवकाशे सन्तस् ते कथं नान्योन्यदर्शिनः। कथंस्वभावा भगवन्न् एतद् आचक्ष्व मे विभो।

brāhmaṇy uvāca. sūkṣme 'vakāśe santas te kathaṃ nānyonyadarśinaḥ. kathaṃsvabhāvā bhagavann etad ācakṣva me vibho.

ब्राह्मण उवाच। गुणाज्ञानम् अविज्ञानं गुणिज्ञानम् अभिज्ञता। परस्परगुणान् एते न विजानन्ति कर्हि चित्।

brāhmaṇa uvāca. guṇājñānam avijñānaṃ guṇijñānam abhijñatā. parasparaguṇān ete na vijānanti karhi cit.

जिह्वा चक्षुस् तथा श्रोत्रं त्वङ् मनो बुद्धिर् एव च। न गन्धान् अधिगच्छन्ति घ्राणस् तान् अधिगच्छति।

jihvā cakṣus tathā śrotraṃ tvaṅ mano buddhir eva ca. na gandhān adhigacchanti ghrāṇas tān adhigacchati.

घ्राणं चक्षुस् तथा श्रोत्रं त्वङ् मनो बुद्धिर् एव च। न रसान् अधिगच्छन्ति जिह्वा तान् अधिगच्छति।

ghrāṇaṃ cakṣus tathā śrotraṃ tvaṅ mano buddhir eva ca. na rasān adhigacchanti jihvā tān adhigacchati.

घ्राणं जिह्वा तथा श्रोत्रं त्वङ् मनो बुद्धिर् एव च। न रूपाण्य् अधिगच्छन्ति चक्षुस् तान्य् अधिगच्छति।

ghrāṇaṃ jihvā tathā śrotraṃ tvaṅ mano buddhir eva ca. na rūpāṇy adhigacchanti cakṣus tāny adhigacchati.

घ्राणं जिह्वा च चक्षुश् च श्रोत्रं बुद्धिर् मनस् तथा। न स्पर्शान् अधिगच्छन्ति त्वक् च तान् अधिगच्छति।

ghrāṇaṃ jihvā ca cakṣuś ca śrotraṃ buddhir manas tathā. na sparśān adhigacchanti tvak ca tān adhigacchati.

घ्राणं जिह्वा च चक्षुश् च त्वङ् मनो बुद्धिर् एव च। न शब्दान् अधिगच्छन्ति श्रोत्रं तान् अधिगच्छति। घ्राणं चक्षुश् च श्रोत्रं च त्वग् जिह्वा बुद्धिर् एव च।

ghrāṇaṃ jihvā ca cakṣuś ca tvaṅ mano buddhir eva ca. na śabdān adhigacchanti śrotraṃ tān adhigacchati. ghrāṇaṃ cakṣuś ca śrotraṃ ca tvag jihvā buddhir eva ca.

घ्राणं जिह्वा च चक्षुश् च त्वक् श्रोत्रं बुद्धिर् एव च। संशयान् नाधिगच्छन्ति मनस् तान् अधिगच्छति।

ghrāṇaṃ jihvā ca cakṣuś ca tvak śrotraṃ buddhir eva ca. saṃśayān nādhigacchanti manas tān adhigacchati.

घ्राणं जिह्वा च चक्षुश् च त्वक् श्रोत्रं मन एव च। न निष्ठाम् अधिगच्छन्ति बुद्धिस् ताम् अधिगच्छति।

ghrāṇaṃ jihvā ca cakṣuś ca tvak śrotraṃ mana eva ca. na niṣṭhām adhigacchanti buddhis tām adhigacchati.

अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। इन्द्रियाणां च संवादं मनसश् चैव भामिनि।

atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. indriyāṇāṃ ca saṃvādaṃ manasaś caiva bhāmini.

मन उवाच। न घ्राति माम् ऋते घ्राणं रसं जिह्वा न बुध्यते। रूपं चक्षुर् न गृह्णाति त्वक् स्पर्शं नावबुध्यते।

mana uvāca. na ghrāti mām ṛte ghrāṇaṃ rasaṃ jihvā na budhyate. rūpaṃ cakṣur na gṛhṇāti tvak sparśaṃ nāvabudhyate.

न श्रोत्रं बुध्यते शब्दं मया हीनं कथं चन। प्रवरं सर्वभूतानाम् अहम् अस्मि सनातनम्।

na śrotraṃ budhyate śabdaṃ mayā hīnaṃ kathaṃ cana. pravaraṃ sarvabhūtānām aham asmi sanātanam.

अगाराणीव शून्यानि शान्तार्चिष इवाग्नयः। इन्द्रियाणि न भासन्ते मया हीनानि नित्यशः।

agārāṇīva śūnyāni śāntārciṣa ivāgnayaḥ. indriyāṇi na bhāsante mayā hīnāni nityaśaḥ.

काष्ठानीवार्द्रशुष्काणि यतमानैर् अपीन्द्रियैः। गुणार्थान् नाधिगच्छन्ति माम् ऋते सर्वजन्तवः।

kāṣṭhānīvārdraśuṣkāṇi yatamānair apīndriyaiḥ. guṇārthān nādhigacchanti mām ṛte sarvajantavaḥ.

इन्द्रियाण्य् ऊचुः। एवम् एतद् भवेत् सत्यं यथैतन् मन्यते भवान्। ऋते ऽस्मान् अस्मदर्थांस् तु भोगान् भुङ्क्ते भवान् यदि।

indriyāṇy ūcuḥ. evam etad bhavet satyaṃ yathaitan manyate bhavān. ṛte 'smān asmadarthāṃs tu bhogān bhuṅkte bhavān yadi.

यद्य् अस्मासु प्रलीनेषु तर्पणं प्राणधारणम्। भोगान् भुङ्क्षे रसान् भुङ्क्षे यथैतन् मन्यते तथा।

yady asmāsu pralīneṣu tarpaṇaṃ prāṇadhāraṇam. bhogān bhuṅkṣe rasān bhuṅkṣe yathaitan manyate tathā.

अथ वास्मासु लीनेषु तिष्ठत्सु विषयेषु च। यदि संकल्पमात्रेण भुङ्क्ते भोगान् यथार्थवत्।

atha vāsmāsu līneṣu tiṣṭhatsu viṣayeṣu ca. yadi saṃkalpamātreṇa bhuṅkte bhogān yathārthavat.

अथ चेन् मन्यसे सिद्धिम् अस्मदर्थेषु नित्यदा। घ्राणेन रूपम् आदत्स्व रसम् आदत्स्व चक्षुषा।

atha cen manyase siddhim asmadartheṣu nityadā. ghrāṇena rūpam ādatsva rasam ādatsva cakṣuṣā.

श्रोत्रेण गन्धम् आदत्स्व निष्ठाम् आदत्स्व जिह्वया। त्वचा च शब्दम् आदत्स्व बुद्ध्या स्पर्शम् अथापि च।

śrotreṇa gandham ādatsva niṣṭhām ādatsva jihvayā. tvacā ca śabdam ādatsva buddhyā sparśam athāpi ca.

बलवन्तो ह्य् अनियमा नियमा दुर्बलीयसाम्। भोगान् अपूर्वान् आदत्स्व नोच्छिष्टं भोक्तुम् अर्हसि।

balavanto hy aniyamā niyamā durbalīyasām. bhogān apūrvān ādatsva nocchiṣṭaṃ bhoktum arhasi.

यथा हि शिष्यः शास्तारं श्रुत्यर्थम् अभिधावति। ततः श्रुतम् उपादाय श्रुतार्थम् उपतिष्ठति।

yathā hi śiṣyaḥ śāstāraṃ śrutyartham abhidhāvati. tataḥ śrutam upādāya śrutārtham upatiṣṭhati.

विषयान् एवम् अस्माभिर् दर्शितान् अभिमन्यसे। अनागतान् अतीतांश् च स्वप्ने जागरणे तथा।

viṣayān evam asmābhir darśitān abhimanyase. anāgatān atītāṃś ca svapne jāgaraṇe tathā.

वैमनस्यं गतानां च जन्तूनाम् अल्पचेतसाम्। अस्मदर्थे कृते कार्ये दृश्यते प्राणधारणम्।

vaimanasyaṃ gatānāṃ ca jantūnām alpacetasām. asmadarthe kṛte kārye dṛśyate prāṇadhāraṇam.

बहून् अपि हि संकल्पान् मत्वा स्वप्नान् उपास्य च। बुभुक्षया पीड्यमानो विषयान् एव धावसि।

bahūn api hi saṃkalpān matvā svapnān upāsya ca. bubhukṣayā pīḍyamāno viṣayān eva dhāvasi.

अगारम् अद्वारम् इव प्रविश्य; संकल्पभोगो विषयान् अविन्दन्। प्राणक्षये शान्तिम् उपैति नित्यं; दारुक्षये ऽग्निर् ज्वलितो यथैव।

agāram advāram iva praviśya; saṃkalpabhogo viṣayān avindan. prāṇakṣaye śāntim upaiti nityaṃ; dārukṣaye 'gnir jvalito yathaiva.

कामं तु नः स्वेषु गुणेषु सङ्गः; कामं च नान्योन्यगुणोपलब्धिः। अस्मान् ऋते नास्ति तवोपलब्धिस्; त्वाम् अप्य् ऋते ऽस्मान् न भजेत हर्षः।

kāmaṃ tu naḥ sveṣu guṇeṣu saṅgaḥ; kāmaṃ ca nānyonyaguṇopalabdhiḥ. asmān ṛte nāsti tavopalabdhis; tvām apy ṛte 'smān na bhajeta harṣaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...