महाभारत 14.20 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 20→

[mh-14-20] • 27 श्लोकाः

वासुदेव उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। दंपत्योः पार्थ संवादम् अभयं नाम नामतः।

vāsudeva uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. daṃpatyoḥ pārtha saṃvādam abhayaṃ nāma nāmataḥ.

ब्राह्मणी ब्राह्मणं कं चिज् ज्ञानविज्ञानपारगम्। दृष्ट्वा विविक्त आसीनं भार्या भर्तारम् अब्रवीत्।

brāhmaṇī brāhmaṇaṃ kaṃ cij jñānavijñānapāragam. dṛṣṭvā vivikta āsīnaṃ bhāryā bhartāram abravīt.

कं नु लोकं गमिष्यामि त्वाम् अहं पतिम् आश्रिता। न्यस्तकर्माणम् आसीनं कीनाशम् अविचक्षणम्।

kaṃ nu lokaṃ gamiṣyāmi tvām ahaṃ patim āśritā. nyastakarmāṇam āsīnaṃ kīnāśam avicakṣaṇam.

भार्याः पतिकृतांल् लोकान् आप्नुवन्तीति नः श्रुतम्। त्वाम् अहं पतिम् आसाद्य कां गमिष्यामि वै गतिम्।

bhāryāḥ patikṛtāṃl lokān āpnuvantīti naḥ śrutam. tvām ahaṃ patim āsādya kāṃ gamiṣyāmi vai gatim.

एवम् उक्तः स शान्तात्मा ताम् उवाच हसन्न् इव। सुभगे नाभ्यसूयामि वाक्यस्यास्य तवानघे।

evam uktaḥ sa śāntātmā tām uvāca hasann iva. subhage nābhyasūyāmi vākyasyāsya tavānaghe.

ग्राह्यं दृश्यं च श्राव्यं च यद् इदं कर्म विद्यते। एतद् एव व्यवस्यन्ति कर्म कर्मेति कर्मिणः।

grāhyaṃ dṛśyaṃ ca śrāvyaṃ ca yad idaṃ karma vidyate. etad eva vyavasyanti karma karmeti karmiṇaḥ.

मोहम् एव नियच्छन्ति कर्मणा ज्ञानवर्जिताः। नैष्कर्म्यं न च लोके ऽस्मिन् मौर्तम् इत्य् उपलभ्यते।

moham eva niyacchanti karmaṇā jñānavarjitāḥ. naiṣkarmyaṃ na ca loke 'smin maurtam ity upalabhyate.

कर्मणा मनसा वाचा शुभं वा यदि वाशुभम्। जन्मादिमूर्तिभेदानां कर्म भूतेषु वर्तते।

karmaṇā manasā vācā śubhaṃ vā yadi vāśubham. janmādimūrtibhedānāṃ karma bhūteṣu vartate.

रक्षोभिर् वध्यमानेषु दृश्यद्रव्येषु कर्मसु। आत्मस्थम् आत्मना तेन दृष्टम् आयतनं मया।

rakṣobhir vadhyamāneṣu dṛśyadravyeṣu karmasu. ātmastham ātmanā tena dṛṣṭam āyatanaṃ mayā.

यत्र तद् ब्रह्म निर्द्वंद्वं यत्र सोमः सहाग्निना। व्यवायं कुरुते नित्यं धीरो भूतानि धारयन्।

yatra tad brahma nirdvaṃdvaṃ yatra somaḥ sahāgninā. vyavāyaṃ kurute nityaṃ dhīro bhūtāni dhārayan.

यत्र ब्रह्मादयो युक्तास् तद् अक्षरम् उपासते। विद्वांसः सुव्रता यत्र शान्तात्मानो जितेन्द्रियाः।

yatra brahmādayo yuktās tad akṣaram upāsate. vidvāṃsaḥ suvratā yatra śāntātmāno jitendriyāḥ.

घ्राणेन न तद् आघ्रेयं न तद् आद्यं च जिह्वया। स्पर्शेन च न तत् स्पृश्यं मनसा त्व् एव गम्यते।

ghrāṇena na tad āghreyaṃ na tad ādyaṃ ca jihvayā. sparśena ca na tat spṛśyaṃ manasā tv eva gamyate.

चक्षुषा न विषह्यं च यत् किं चिच् छ्रवणात् परम्। अगन्धम् अरसस्पर्शम् अरूपाशब्दम् अव्ययम्।

cakṣuṣā na viṣahyaṃ ca yat kiṃ cic chravaṇāt param. agandham arasasparśam arūpāśabdam avyayam.

यतः प्रवर्तते तन्त्रं यत्र च प्रतितिष्ठति। प्राणो ऽपानः समानश् च व्यानश् चोदान एव च।

yataḥ pravartate tantraṃ yatra ca pratitiṣṭhati. prāṇo 'pānaḥ samānaś ca vyānaś codāna eva ca.

तत एव प्रवर्तन्ते तम् एव प्रविशन्ति च। समानव्यानयोर् मध्ये प्राणापानौ विचेरतुः।

tata eva pravartante tam eva praviśanti ca. samānavyānayor madhye prāṇāpānau viceratuḥ.

तस्मिन् सुप्ते प्रलीयेते समानो व्यान एव च। अपानप्राणयोर् मध्ये उदानो व्याप्य तिष्ठति। तस्माच् छयानं पुरुषं प्राणापानौ न मुञ्चतः।

tasmin supte pralīyete samāno vyāna eva ca. apānaprāṇayor madhye udāno vyāpya tiṣṭhati. tasmāc chayānaṃ puruṣaṃ prāṇāpānau na muñcataḥ.

प्राणान् आयम्यते येन तम् उदानं प्रचक्षते। तस्मात् तपो व्यवस्यन्ति तद्भवं ब्रह्मवादिनः।

prāṇān āyamyate yena tam udānaṃ pracakṣate. tasmāt tapo vyavasyanti tadbhavaṃ brahmavādinaḥ.

तेषाम् अन्योन्यभक्षाणां सर्वेषां देहचारिणाम्। अग्निर् वैश्वानरो मध्ये सप्तधा विहितो ऽन्तरा।

teṣām anyonyabhakṣāṇāṃ sarveṣāṃ dehacāriṇām. agnir vaiśvānaro madhye saptadhā vihito 'ntarā.

घ्राणं जिह्वा च चक्षुश् च त्वक् च श्रोत्रं च पञ्चमम्। मनो बुद्धिश् च सप्तैता जिह्वा वैश्वानरार्चिषः।

ghrāṇaṃ jihvā ca cakṣuś ca tvak ca śrotraṃ ca pañcamam. mano buddhiś ca saptaitā jihvā vaiśvānarārciṣaḥ.

घ्रेयं पेयं च दृश्यं च स्पृश्यं श्रव्यं तथैव च। मन्तव्यम् अथ बोद्धव्यं ताः सप्त समिधो मम।

ghreyaṃ peyaṃ ca dṛśyaṃ ca spṛśyaṃ śravyaṃ tathaiva ca. mantavyam atha boddhavyaṃ tāḥ sapta samidho mama.

घ्राता भक्षयिता द्रष्टा स्प्रष्टा श्रोता च पञ्चमः। मन्ता बोद्धा च सप्तैते भवन्ति परमर्त्विजः।

ghrātā bhakṣayitā draṣṭā spraṣṭā śrotā ca pañcamaḥ. mantā boddhā ca saptaite bhavanti paramartvijaḥ.

घ्रेये पेये च दृश्ये च स्पृश्ये श्रव्ये तथैव च। मन्तव्ये ऽप्य् अथ बोद्धव्ये सुभगे पश्य सर्वदा। हवींष्य् अग्निषु होतारः सप्तधा सप्त सप्तसु। सम्यक् प्रक्षिप्य विद्वांसो जनयन्ति स्वयोनिषु। करणं कर्म कर्ता च मोक्षम् इत्य् एव वादिनः।

ghreye peye ca dṛśye ca spṛśye śravye tathaiva ca. mantavye 'py atha boddhavye subhage paśya sarvadā. havīṃṣy agniṣu hotāraḥ saptadhā sapta saptasu. samyak prakṣipya vidvāṃso janayanti svayoniṣu. karaṇaṃ karma kartā ca mokṣam ity eva vādinaḥ.

पृथिवी वायुर् आकाशम् आपो ज्योतिश् च पञ्चमम्। मनो बुद्धिश् च सप्तैते योनिर् इत्य् एव शब्दिताः।

pṛthivī vāyur ākāśam āpo jyotiś ca pañcamam. mano buddhiś ca saptaite yonir ity eva śabditāḥ.

हविर्भूता गुणाः सर्वे प्रविशन्त्य् अग्निजं मुखम्। अन्तर्वासम् उषित्वा च जायन्ते स्वासु योनिषु। तत्रैव च निरुध्यन्ते प्रलये भूतभावने।

havirbhūtā guṇāḥ sarve praviśanty agnijaṃ mukham. antarvāsam uṣitvā ca jāyante svāsu yoniṣu. tatraiva ca nirudhyante pralaye bhūtabhāvane.

ततः संजायते गन्धस् ततः संजायते रसः। ततः संजायते रूपं ततः स्पर्शो ऽभिजायते।

tataḥ saṃjāyate gandhas tataḥ saṃjāyate rasaḥ. tataḥ saṃjāyate rūpaṃ tataḥ sparśo 'bhijāyate.

ततः संजायते शब्दः संशयस् तत्र जायते। ततः संजायते निष्ठा जन्मैतत् सप्तधा विदुः।

tataḥ saṃjāyate śabdaḥ saṃśayas tatra jāyate. tataḥ saṃjāyate niṣṭhā janmaitat saptadhā viduḥ.

अनेनैव प्रकारेण प्रगृहीतं पुरातनैः। पूर्णाहुतिभिर् आपूर्णास् ते ऽभिपूर्यन्ति तेजसा।

anenaiva prakāreṇa pragṛhītaṃ purātanaiḥ. pūrṇāhutibhir āpūrṇās te 'bhipūryanti tejasā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...