महाभारत 14.18 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 18→

[mh-14-18] • 34 श्लोकाः

ब्राह्मण उवाच। शुभानाम् अशुभानां च नेह नाशो ऽस्ति कर्मणाम्। प्राप्य प्राप्य तु पच्यन्ते क्षेत्रं क्षेत्रं तथा तथा।

brāhmaṇa uvāca. śubhānām aśubhānāṃ ca neha nāśo 'sti karmaṇām. prāpya prāpya tu pacyante kṣetraṃ kṣetraṃ tathā tathā.

यथा प्रसूयमानस् तु फली दद्यात् फलं बहु। तथा स्याद् विपुलं पुण्यं शुद्धेन मनसा कृतम्।

yathā prasūyamānas tu phalī dadyāt phalaṃ bahu. tathā syād vipulaṃ puṇyaṃ śuddhena manasā kṛtam.

पापं चापि तथैव स्यात् पापेन मनसा कृतम्। पुरोधाय मनो हीह कर्मण्य् आत्मा प्रवर्तते।

pāpaṃ cāpi tathaiva syāt pāpena manasā kṛtam. purodhāya mano hīha karmaṇy ātmā pravartate.

यथा कर्मसमादिष्टं काममन्युसमावृतः। नरो गर्भं प्रविशति तच् चापि शृणु चोत्तरम्।

yathā karmasamādiṣṭaṃ kāmamanyusamāvṛtaḥ. naro garbhaṃ praviśati tac cāpi śṛṇu cottaram.

शुक्रं शोणितसंसृष्टं स्त्रिया गर्भाशयं गतम्। क्षेत्रं कर्मजम् आप्नोति शुभं वा यदि वाशुभम्।

śukraṃ śoṇitasaṃsṛṣṭaṃ striyā garbhāśayaṃ gatam. kṣetraṃ karmajam āpnoti śubhaṃ vā yadi vāśubham.

सौक्ष्म्याद् अव्यक्तभावाच् च न स क्व चन सज्जते। संप्राप्य ब्रह्मणः कायं तस्मात् तद् ब्रह्म शाश्वतम्। तद् बीजं सर्वभूतानां तेन जीवन्ति जन्तवः।

saukṣmyād avyaktabhāvāc ca na sa kva cana sajjate. saṃprāpya brahmaṇaḥ kāyaṃ tasmāt tad brahma śāśvatam. tad bījaṃ sarvabhūtānāṃ tena jīvanti jantavaḥ.

स जीवः सर्वगात्राणि गर्भस्याविश्य भागशः। दधाति चेतसा सद्यः प्राणस्थानेष्व् अवस्थितः। ततः स्पन्दयते ऽङ्गानि स गर्भश् चेतनान्वितः।

sa jīvaḥ sarvagātrāṇi garbhasyāviśya bhāgaśaḥ. dadhāti cetasā sadyaḥ prāṇasthāneṣv avasthitaḥ. tataḥ spandayate 'ṅgāni sa garbhaś cetanānvitaḥ.

यथा हि लोहनिष्यन्दो निषिक्तो बिम्बविग्रहम्। उपैति तद्वज् जानीहि गर्भे जीवप्रवेशनम्।

yathā hi lohaniṣyando niṣikto bimbavigraham. upaiti tadvaj jānīhi garbhe jīvapraveśanam.

लोहपिण्डं यथा वह्निः प्रविशत्य् अभितापयन्। तथा त्वम् अपि जानीहि गर्भे जीवोपपादनम्।

lohapiṇḍaṃ yathā vahniḥ praviśaty abhitāpayan. tathā tvam api jānīhi garbhe jīvopapādanam.

यथा च दीपः शरणं दीप्यमानः प्रकाशयेत्। एवम् एव शरीराणि प्रकाशयति चेतना।

yathā ca dīpaḥ śaraṇaṃ dīpyamānaḥ prakāśayet. evam eva śarīrāṇi prakāśayati cetanā.

यद् यच् च कुरुते कर्म शुभं वा यदि वाशुभम्। पूर्वदेहकृतं सर्वम् अवश्यम् उपभुज्यते।

yad yac ca kurute karma śubhaṃ vā yadi vāśubham. pūrvadehakṛtaṃ sarvam avaśyam upabhujyate.

ततस् तत् क्षीयते चैव पुनश् चान्यत् प्रचीयते। यावत् तन् मोक्षयोगस्थं धर्मं नैवावबुध्यते।

tatas tat kṣīyate caiva punaś cānyat pracīyate. yāvat tan mokṣayogasthaṃ dharmaṃ naivāvabudhyate.

तत्र धर्मं प्रवक्ष्यामि सुखी भवति येन वै। आवर्तमानो जातीषु तथान्योन्यासु सत्तम। शुभप्रदानि यान्य् आहुस् तानि कुर्याच् च बुद्धिमान्।

tatra dharmaṃ pravakṣyāmi sukhī bhavati yena vai. āvartamāno jātīṣu tathānyonyāsu sattama. śubhapradāni yāny āhus tāni kuryāc ca buddhimān.

दानं व्रतं ब्रह्मचर्यं यथोक्तव्रतधारणम्। दमः प्रशान्तता चैव भूतानां चानुकम्पनम्।

dānaṃ vrataṃ brahmacaryaṃ yathoktavratadhāraṇam. damaḥ praśāntatā caiva bhūtānāṃ cānukampanam.

संयमश् चानृशंस्यं च परस्वादानवर्जनम्। व्यलीकानाम् अकरणं भूतानां यत्र सा भुवि।

saṃyamaś cānṛśaṃsyaṃ ca parasvādānavarjanam. vyalīkānām akaraṇaṃ bhūtānāṃ yatra sā bhuvi.

मातापित्रोश् च शुश्रूषा देवतातिथिपूजनम्। गुरुपूजा घृणा शौचं नित्यम् इन्द्रियसंयमः।

mātāpitroś ca śuśrūṣā devatātithipūjanam. gurupūjā ghṛṇā śaucaṃ nityam indriyasaṃyamaḥ.

प्रवर्तनं शुभानां च तत् सतां वृत्तम् उच्यते। सद्भिर् आचरितो धर्मः सदाचारे प्रतिष्ठितः। उभयार्थो भवत्य् एव स्वर्गार्थो मोक्षदस् तथा। ततो धर्मः प्रभवति यः प्रजाः पाति शाश्वतीः।

pravartanaṃ śubhānāṃ ca tat satāṃ vṛttam ucyate. sadbhir ācarito dharmaḥ sadācāre pratiṣṭhitaḥ. ubhayārtho bhavaty eva svargārtho mokṣadas tathā. tato dharmaḥ prabhavati yaḥ prajāḥ pāti śāśvatīḥ.

एवं सत्सु सदा पश्येत् तत्र ह्य् एषा ध्रुवा स्थितिः। आचारो धर्मम् आचष्टे यस्मिन् सन्तो व्यवस्थिताः।

evaṃ satsu sadā paśyet tatra hy eṣā dhruvā sthitiḥ. ācāro dharmam ācaṣṭe yasmin santo vyavasthitāḥ.

तेषु तद् धर्मनिक्षिप्तं यः स धर्मः सनातनः। यस् तं समभिपद्येत न स दुर्गतिम् आप्नुयात्।

teṣu tad dharmanikṣiptaṃ yaḥ sa dharmaḥ sanātanaḥ. yas taṃ samabhipadyeta na sa durgatim āpnuyāt.

अतो नियम्यते लोकः प्रमुह्य धर्मवर्त्मसु। यस् तु योगी च मुक्तश् च स एतेभ्यो विशिष्यते।

ato niyamyate lokaḥ pramuhya dharmavartmasu. yas tu yogī ca muktaś ca sa etebhyo viśiṣyate.

वर्तमानस्य धर्मेण पुरुषस्य यथा तथा। संसारतारणं ह्य् अस्य कालेन महता भवेत्।

vartamānasya dharmeṇa puruṣasya yathā tathā. saṃsāratāraṇaṃ hy asya kālena mahatā bhavet.

एवं पूर्वकृतं कर्म सर्वो जन्तुर् निषेवते। सर्वं तत् कारणं येन निकृतो ऽयम् इहागतः।

evaṃ pūrvakṛtaṃ karma sarvo jantur niṣevate. sarvaṃ tat kāraṇaṃ yena nikṛto 'yam ihāgataḥ.

शरीरग्रहणं चास्य केन पूर्वं प्रकल्पितम्। इत्य् एवं संशयो लोके तच् च वक्ष्याम्य् अतः परम्।

śarīragrahaṇaṃ cāsya kena pūrvaṃ prakalpitam. ity evaṃ saṃśayo loke tac ca vakṣyāmy ataḥ param.

शरीरम् आत्मनः कृत्वा सर्वभूतपितामहः। त्रैलोक्यम् असृजद् ब्रह्मा कृत्स्नं स्थावरजङ्गमम्।

śarīram ātmanaḥ kṛtvā sarvabhūtapitāmahaḥ. trailokyam asṛjad brahmā kṛtsnaṃ sthāvarajaṅgamam.

ततः प्रधानम् असृजच् चेतना सा शरीरिणाम्। यया सर्वम् इदं व्याप्तं यां लोके परमां विदुः।

tataḥ pradhānam asṛjac cetanā sā śarīriṇām. yayā sarvam idaṃ vyāptaṃ yāṃ loke paramāṃ viduḥ.

इह तत् क्षरम् इत्य् उक्तं परं त्व् अमृतम् अक्षरम्। त्रयाणां मिथुनं सर्वम् एकैकस्य पृथक् पृथक्।

iha tat kṣaram ity uktaṃ paraṃ tv amṛtam akṣaram. trayāṇāṃ mithunaṃ sarvam ekaikasya pṛthak pṛthak.

असृजत् सर्वभूतानि पूर्वसृष्टः प्रजापतिः। स्थावराणि च भूतानि इत्य् एषा पौर्विकी श्रुतिः।

asṛjat sarvabhūtāni pūrvasṛṣṭaḥ prajāpatiḥ. sthāvarāṇi ca bhūtāni ity eṣā paurvikī śrutiḥ.

तस्य कालपरीमाणम् अकरोत् स पितामहः। भूतेषु परिवृत्तिं च पुनरावृत्तिम् एव च।

tasya kālaparīmāṇam akarot sa pitāmahaḥ. bhūteṣu parivṛttiṃ ca punarāvṛttim eva ca.

यथात्र कश् चिन् मेधावी दृष्टात्मा पूर्वजन्मनि। यत् प्रवक्ष्यामि तत् सर्वं यथावद् उपपद्यते।

yathātra kaś cin medhāvī dṛṣṭātmā pūrvajanmani. yat pravakṣyāmi tat sarvaṃ yathāvad upapadyate.

सुखदुःखे सदा सम्यग् अनित्ये यः प्रपश्यति। कायं चामेध्यसंघातं विनाशं कर्मसंहितम्।

sukhaduḥkhe sadā samyag anitye yaḥ prapaśyati. kāyaṃ cāmedhyasaṃghātaṃ vināśaṃ karmasaṃhitam.

यच् च किं चित् सुखं तच् च सर्वं दुःखम् इति स्मरन्। संसारसागरं घोरं तरिष्यति सुदुस्तरम्।

yac ca kiṃ cit sukhaṃ tac ca sarvaṃ duḥkham iti smaran. saṃsārasāgaraṃ ghoraṃ tariṣyati sudustaram.

जातीमरणरोगैश् च समाविष्टः प्रधानवित्। चेतनावत्सु चैतन्यं समं भूतेषु पश्यति।

jātīmaraṇarogaiś ca samāviṣṭaḥ pradhānavit. cetanāvatsu caitanyaṃ samaṃ bhūteṣu paśyati.

निर्विद्यते ततः कृत्स्नं मार्गमाणः परं पदम्। तस्योपदेशं वक्ष्यामि याथातथ्येन सत्तम।

nirvidyate tataḥ kṛtsnaṃ mārgamāṇaḥ paraṃ padam. tasyopadeśaṃ vakṣyāmi yāthātathyena sattama.

शाश्वतस्याव्ययस्याथ पदस्य ज्ञानम् उत्तमम्। प्रोच्यमानं मया विप्र निबोधेदम् अशेषतः।

śāśvatasyāvyayasyātha padasya jñānam uttamam. procyamānaṃ mayā vipra nibodhedam aśeṣataḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...