महाभारत 14.16 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 16→

[mh-14-16] • 43 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। सभायां वसतोस् तस्यां निहत्यारीन् महात्मनोः। केशवार्जुनयोः का नु कथा समभवद् द्विज।

janamejaya uvāca. sabhāyāṃ vasatos tasyāṃ nihatyārīn mahātmanoḥ. keśavārjunayoḥ kā nu kathā samabhavad dvija.

वैशंपायन उवाच। कृष्णेन सहितः पार्थः स्वराज्यं प्राप्य केवलम्। तस्यां सभायां रम्यायां विजहार मुदा युतः।

vaiśaṃpāyana uvāca. kṛṣṇena sahitaḥ pārthaḥ svarājyaṃ prāpya kevalam. tasyāṃ sabhāyāṃ ramyāyāṃ vijahāra mudā yutaḥ.

ततः कं चित् सभोद्देशं स्वर्गोद्देशसमं नृप। यदृच्छया तौ मुदितौ जग्मतुः स्वजनावृतौ।

tataḥ kaṃ cit sabhoddeśaṃ svargoddeśasamaṃ nṛpa. yadṛcchayā tau muditau jagmatuḥ svajanāvṛtau.

ततः प्रतीतः कृष्णेन सहितः पाण्डवो ऽर्जुनः। निरीक्ष्य तां सभां रम्याम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

tataḥ pratītaḥ kṛṣṇena sahitaḥ pāṇḍavo 'rjunaḥ. nirīkṣya tāṃ sabhāṃ ramyām idaṃ vacanam abravīt.

विदितं ते महाबाहो संग्रामे समुपस्थिते। माहात्म्यं देवकीमातस् तच् च ते रूपम् ऐश्वरम्।

viditaṃ te mahābāho saṃgrāme samupasthite. māhātmyaṃ devakīmātas tac ca te rūpam aiśvaram.

यत् तु तद् भवता प्रोक्तं तदा केशव सौहृदात्। तत् सर्वं पुरुषव्याघ्र नष्टं मे नष्टचेतसः।

yat tu tad bhavatā proktaṃ tadā keśava sauhṛdāt. tat sarvaṃ puruṣavyāghra naṣṭaṃ me naṣṭacetasaḥ.

मम कौतूहलं त्व् अस्ति तेष्व् अर्थेषु पुनः प्रभो। भवांश् च द्वारकां गन्ता नचिराद् इव माधव।

mama kautūhalaṃ tv asti teṣv artheṣu punaḥ prabho. bhavāṃś ca dvārakāṃ gantā nacirād iva mādhava.

एवम् उक्तस् ततः कृष्णः फल्गुनं प्रत्यभाषत। परिष्वज्य महातेजा वचनं वदतां वरः।

evam uktas tataḥ kṛṣṇaḥ phalgunaṃ pratyabhāṣata. pariṣvajya mahātejā vacanaṃ vadatāṃ varaḥ.

श्रावितस् त्वं मया गुह्यं ज्ञापितश् च सनातनम्। धर्मं स्वरूपिणं पार्थ सर्वलोकांश् च शाश्वतान्।

śrāvitas tvaṃ mayā guhyaṃ jñāpitaś ca sanātanam. dharmaṃ svarūpiṇaṃ pārtha sarvalokāṃś ca śāśvatān.

अबुद्ध्वा यन् न गृह्णीथास् तन् मे सुमहद् अप्रियम्। न च साद्य पुनर् भूयः स्मृतिर् मे संभविष्यति। नूनम् अश्रद्दधानो ऽसि दुर्मेधाश् चासि पाण्डव। न च शक्यः पुनर् वक्तुम् अशेषेण धनंजय।

abuddhvā yan na gṛhṇīthās tan me sumahad apriyam. na ca sādya punar bhūyaḥ smṛtir me saṃbhaviṣyati. nūnam aśraddadhāno 'si durmedhāś cāsi pāṇḍava. na ca śakyaḥ punar vaktum aśeṣeṇa dhanaṃjaya.

स हि धर्मः सुपर्याप्तो ब्रह्मणः पदवेदने। न शक्यं तन् मया भूयस् तथा वक्तुम् अशेषतः।

sa hi dharmaḥ suparyāpto brahmaṇaḥ padavedane. na śakyaṃ tan mayā bhūyas tathā vaktum aśeṣataḥ.

परं हि ब्रह्म कथितं योगयुक्तेन तन् मया। इतिहासं तु वक्ष्यामि तस्मिन्न् अर्थे पुरातनम्।

paraṃ hi brahma kathitaṃ yogayuktena tan mayā. itihāsaṃ tu vakṣyāmi tasminn arthe purātanam.

यथा तां बुद्धिम् आस्थाय गतिम् अग्र्यां गमिष्यसि। शृणु धर्मभृतां श्रेष्ठ गदतः सर्वम् एव मे।

yathā tāṃ buddhim āsthāya gatim agryāṃ gamiṣyasi. śṛṇu dharmabhṛtāṃ śreṣṭha gadataḥ sarvam eva me.

आगच्छद् ब्राह्मणः कश् चित् स्वर्गलोकाद् अरिंदम। ब्रह्मलोकाच् च दुर्धर्षः सो ऽस्माभिः पूजितो ऽभवत्। परिपृष्टश् च स तदा यद् आह द्विजसत्तमः।

āgacchad brāhmaṇaḥ kaś cit svargalokād ariṃdama. brahmalokāc ca durdharṣaḥ so 'smābhiḥ pūjito 'bhavat. paripṛṣṭaś ca sa tadā yad āha dvijasattamaḥ.

अस्माभिः परिपृष्टश् च यद् आह भरतर्षभ। दिव्येन विधिना पार्थ तच् छृणुष्वाविचारयन्।

asmābhiḥ paripṛṣṭaś ca yad āha bharatarṣabha. divyena vidhinā pārtha tac chṛṇuṣvāvicārayan.

ब्राह्मण उवाच। मोक्षधर्मं समाश्रित्य कृष्ण यन् मानुपृच्छसि। भूतानाम् अनुकम्पार्थं यन् मोहच्छेदनं प्रभो।

brāhmaṇa uvāca. mokṣadharmaṃ samāśritya kṛṣṇa yan mānupṛcchasi. bhūtānām anukampārthaṃ yan mohacchedanaṃ prabho.

तत् ते ऽहं संप्रवक्ष्यामि यथावन् मधुसूदन। शृणुष्वावहितो भूत्वा गदतो मम माधव।

tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi yathāvan madhusūdana. śṛṇuṣvāvahito bhūtvā gadato mama mādhava.

कश् चिद् विप्रस् तपोयुक्तः काश्यपो धर्मवित्तमः। आससाद द्विजं कं चिद् धर्माणाम् आगतागमम्।

kaś cid vipras tapoyuktaḥ kāśyapo dharmavittamaḥ. āsasāda dvijaṃ kaṃ cid dharmāṇām āgatāgamam.

गतागते सुबहुशो ज्ञानविज्ञानपारगम्। लोकतत्त्वार्थकुशलं ज्ञातारं सुखदुःखयोः।

gatāgate subahuśo jñānavijñānapāragam. lokatattvārthakuśalaṃ jñātāraṃ sukhaduḥkhayoḥ.

जातीमरणतत्त्वज्ञं कोविदं पुण्यपापयोः। द्रष्टारम् उच्चनीचानां कर्मभिर् देहिनां गतिम्।

jātīmaraṇatattvajñaṃ kovidaṃ puṇyapāpayoḥ. draṣṭāram uccanīcānāṃ karmabhir dehināṃ gatim.

चरन्तं मुक्तवत् सिद्धं प्रशान्तं संयतेन्द्रियम्। दीप्यमानं श्रिया ब्राह्म्या क्रममाणं च सर्वशः।

carantaṃ muktavat siddhaṃ praśāntaṃ saṃyatendriyam. dīpyamānaṃ śriyā brāhmyā kramamāṇaṃ ca sarvaśaḥ.

अन्तर्धानगतिज्ञं च श्रुत्वा तत्त्वेन काश्यपः। तथैवान्तर्हितैः सिद्धैर् यान्तं चक्रधरैः सह।

antardhānagatijñaṃ ca śrutvā tattvena kāśyapaḥ. tathaivāntarhitaiḥ siddhair yāntaṃ cakradharaiḥ saha.

संभाषमाणम् एकान्ते समासीनं च तैः सह। यदृच्छया च गच्छन्तम् असक्तं पवनं यथा।

saṃbhāṣamāṇam ekānte samāsīnaṃ ca taiḥ saha. yadṛcchayā ca gacchantam asaktaṃ pavanaṃ yathā.

तं समासाद्य मेधावी स तदा द्विजसत्तमः। चरणौ धर्मकामो वै तपस्वी सुसमाहितः। प्रतिपेदे यथान्यायं भक्त्या परमया युतः।

taṃ samāsādya medhāvī sa tadā dvijasattamaḥ. caraṇau dharmakāmo vai tapasvī susamāhitaḥ. pratipede yathānyāyaṃ bhaktyā paramayā yutaḥ.

विस्मितश् चाद्भुतं दृष्ट्वा काश्यपस् तं द्विजोत्तमम्। परिचारेण महता गुरुं वैद्यम् अतोषयत्।

vismitaś cādbhutaṃ dṛṣṭvā kāśyapas taṃ dvijottamam. paricāreṇa mahatā guruṃ vaidyam atoṣayat.

प्रीतात्मा चोपपन्नश् च श्रुतचारित्रसंयुतः। भावेन तोषयच् चैनं गुरुवृत्त्या परंतपः।

prītātmā copapannaś ca śrutacāritrasaṃyutaḥ. bhāvena toṣayac cainaṃ guruvṛttyā paraṃtapaḥ.

तस्मै तुष्टः स शिष्याय प्रसन्नो ऽथाब्रवीद् गुरुः। सिद्धिं पराम् अभिप्रेक्ष्य शृणु तन् मे जनार्दन।

tasmai tuṣṭaḥ sa śiṣyāya prasanno 'thābravīd guruḥ. siddhiṃ parām abhiprekṣya śṛṇu tan me janārdana.

विविधैः कर्मभिस् तात पुण्ययोगैश् च केवलैः। गच्छन्तीह गतिं मर्त्या देवलोके ऽपि च स्थितिम्।

vividhaiḥ karmabhis tāta puṇyayogaiś ca kevalaiḥ. gacchantīha gatiṃ martyā devaloke 'pi ca sthitim.

न क्व चित् सुखम् अत्यन्तं न क्व चिच् छाश्वती स्थितिः। स्थानाच् च महतो भ्रंशो दुःखलब्धात् पुनः पुनः।

na kva cit sukham atyantaṃ na kva cic chāśvatī sthitiḥ. sthānāc ca mahato bhraṃśo duḥkhalabdhāt punaḥ punaḥ.

अशुभा गतयः प्राप्ताः कष्टा मे पापसेवनात्। काममन्युपरीतेन तृष्णया मोहितेन च।

aśubhā gatayaḥ prāptāḥ kaṣṭā me pāpasevanāt. kāmamanyuparītena tṛṣṇayā mohitena ca.

पुनः पुनश् च मरणं जन्म चैव पुनः पुनः। आहारा विविधा भुक्ताः पीता नानाविधाः स्तनाः।

punaḥ punaś ca maraṇaṃ janma caiva punaḥ punaḥ. āhārā vividhā bhuktāḥ pītā nānāvidhāḥ stanāḥ.

मातरो विविधा दृष्टाः पितरश् च पृथग्विधाः। सुखानि च विचित्राणि दुःखानि च मयानघ।

mātaro vividhā dṛṣṭāḥ pitaraś ca pṛthagvidhāḥ. sukhāni ca vicitrāṇi duḥkhāni ca mayānagha.

प्रियैर् विवासो बहुशः संवासश् चाप्रियैः सह। धननाशश् च संप्राप्तो लब्ध्वा दुःखेन तद् धनम्।

priyair vivāso bahuśaḥ saṃvāsaś cāpriyaiḥ saha. dhananāśaś ca saṃprāpto labdhvā duḥkhena tad dhanam.

अवमानाः सुकष्टाश् च परतः स्वजनात् तथा। शारीरा मानसाश् चापि वेदना भृशदारुणाः।

avamānāḥ sukaṣṭāś ca parataḥ svajanāt tathā. śārīrā mānasāś cāpi vedanā bhṛśadāruṇāḥ.

प्राप्ता विमाननाश् चोग्रा वधबन्धाश् च दारुणाः। पतनं निरये चैव यातनाश् च यमक्षये।

prāptā vimānanāś cogrā vadhabandhāś ca dāruṇāḥ. patanaṃ niraye caiva yātanāś ca yamakṣaye.

जरा रोगाश् च सततं वासनानि च भूरिशः। लोके ऽस्मिन्न् अनुभूतानि द्वंद्वजानि भृशं मया।

jarā rogāś ca satataṃ vāsanāni ca bhūriśaḥ. loke 'sminn anubhūtāni dvaṃdvajāni bhṛśaṃ mayā.

ततः कदा चिन् निर्वेदान् निकारान् निकृतेन च। लोकतन्त्रं परित्यक्तं दुःखार्तेन भृशं मया। लोके ऽस्मिन्न् अनुभूयाहम् इमं मार्गम् अनुष्ठितः। ततः सिद्धिर् इयं प्राप्ता प्रसादाद् आत्मनो मया।

tataḥ kadā cin nirvedān nikārān nikṛtena ca. lokatantraṃ parityaktaṃ duḥkhārtena bhṛśaṃ mayā. loke 'sminn anubhūyāham imaṃ mārgam anuṣṭhitaḥ. tataḥ siddhir iyaṃ prāptā prasādād ātmano mayā.

नाहं पुनर् इहागन्ता लोकान् आलोकयाम्य् अहम्। आ सिद्धेर् आ प्रजासर्गाद् आत्मनो मे गतिः शुभा।

nāhaṃ punar ihāgantā lokān ālokayāmy aham. ā siddher ā prajāsargād ātmano me gatiḥ śubhā.

उपलब्धा द्विजश्रेष्ठ तथेयं सिद्धिर् उत्तमा। इतः परं गमिष्यामि ततः परतरं पुनः। ब्रह्मणः पदम् अव्यग्रं मा ते भूद् अत्र संशयः।

upalabdhā dvijaśreṣṭha tatheyaṃ siddhir uttamā. itaḥ paraṃ gamiṣyāmi tataḥ parataraṃ punaḥ. brahmaṇaḥ padam avyagraṃ mā te bhūd atra saṃśayaḥ.

नाहं पुनर् इहागन्ता मर्त्यलोकं परंतप। प्रीतो ऽस्मि ते महाप्राज्ञ ब्रूहि किं करवाणि ते।

nāhaṃ punar ihāgantā martyalokaṃ paraṃtapa. prīto 'smi te mahāprājña brūhi kiṃ karavāṇi te.

यदीप्सुर् उपपन्नस् त्वं तस्य कालो ऽयम् आगतः। अभिजाने च तद् अहं यदर्थं मा त्वम् आगतः। अचिरात् तु गमिष्यामि येनाहं त्वाम् अचूचुदम्।

yadīpsur upapannas tvaṃ tasya kālo 'yam āgataḥ. abhijāne ca tad ahaṃ yadarthaṃ mā tvam āgataḥ. acirāt tu gamiṣyāmi yenāhaṃ tvām acūcudam.

भृशं प्रीतो ऽस्मि भवतश् चारित्रेण विचक्षण। परिपृच्छ यावद् भवते भाषेयं यत् तवेप्सितम्।

bhṛśaṃ prīto 'smi bhavataś cāritreṇa vicakṣaṇa. paripṛccha yāvad bhavate bhāṣeyaṃ yat tavepsitam.

बहु मन्ये च ते बुद्धिं भृशं संपूजयामि च। येनाहं भवता बुद्धो मेधावी ह्य् असि काश्यप।

bahu manye ca te buddhiṃ bhṛśaṃ saṃpūjayāmi ca. yenāhaṃ bhavatā buddho medhāvī hy asi kāśyapa.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...