महाभारत 14.12 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←आश्वमेधिक पर्व→

←अध्याय 12→

[mh-14-12] • 14 श्लोकाः

वासुदेव उवाच। द्विविधो जायते व्याधिः शारीरो मानसस् तथा। परस्परं तयोर् जन्म निर्द्वंद्वं नोपलभ्यते।

vāsudeva uvāca. dvividho jāyate vyādhiḥ śārīro mānasas tathā. parasparaṃ tayor janma nirdvaṃdvaṃ nopalabhyate.

शरीरे जायते व्याधिः शारीरो नात्र संशयः। मानसो जायते व्याधिर् मनस्य् एवेति निश्चयः।

śarīre jāyate vyādhiḥ śārīro nātra saṃśayaḥ. mānaso jāyate vyādhir manasy eveti niścayaḥ.

शीतोष्णे चैव वायुश् च गुणा राजञ् शरीरजाः। तेषां गुणानां साम्यं चेत् तद् आहुः स्वस्थलक्षणम्। उष्णेन बाध्यते शीतं शीतेनोष्णं च बाध्यते। उभाभ्यां बध्यते वायुर् विधानम् इदम् उच्यते।

śītoṣṇe caiva vāyuś ca guṇā rājañ śarīrajāḥ. teṣāṃ guṇānāṃ sāmyaṃ cet tad āhuḥ svasthalakṣaṇam. uṣṇena bādhyate śītaṃ śītenoṣṇaṃ ca bādhyate. ubhābhyāṃ badhyate vāyur vidhānam idam ucyate.

सत्त्वं रजस् तमश् चेति त्रयस् त्व् आत्मगुणाः स्मृताः। तेषां गुणानां साम्यं चेत् तद् आहुः स्वस्थलक्षणम्। तेषाम् अन्यतमोत्सेके विधानम् उपदिश्यते।

sattvaṃ rajas tamaś ceti trayas tv ātmaguṇāḥ smṛtāḥ. teṣāṃ guṇānāṃ sāmyaṃ cet tad āhuḥ svasthalakṣaṇam. teṣām anyatamotseke vidhānam upadiśyate.

हर्षेण बाध्यते शोको हर्षः शोकेन बाध्यते। उभाभ्यां वध्यते मोहो विधानम् इदम् उच्यते। कश् चिद् दुःखे वर्तमानः सुखस्य स्मर्तुम् इच्छति। कश् चित् सुखे वर्तमानो दुःखस्य स्मर्तुम् इच्छति।

harṣeṇa bādhyate śoko harṣaḥ śokena bādhyate. ubhābhyāṃ vadhyate moho vidhānam idam ucyate. kaś cid duḥkhe vartamānaḥ sukhasya smartum icchati. kaś cit sukhe vartamāno duḥkhasya smartum icchati.

स त्वं न दुःखी दुःखस्य न सुखी सुसुखस्य वा। स्मर्तुम् इच्छसि कौन्तेय दिष्टं हि बलवत्तरम्।

sa tvaṃ na duḥkhī duḥkhasya na sukhī susukhasya vā. smartum icchasi kaunteya diṣṭaṃ hi balavattaram.

अथ वा ते स्वभावो ऽयं येन पार्थावकृष्यसे। दृष्ट्वा सभागतां कृष्णाम् एकवस्त्रां रजस्वलाम्। मिषतां पाण्डवेयानां न तत् संस्मर्तुम् इच्छसि।

atha vā te svabhāvo 'yaṃ yena pārthāvakṛṣyase. dṛṣṭvā sabhāgatāṃ kṛṣṇām ekavastrāṃ rajasvalām. miṣatāṃ pāṇḍaveyānāṃ na tat saṃsmartum icchasi.

प्रव्राजनं च नगराद् अजिनैश् च विवासनम्। महारण्यनिवासश् च न तस्य स्मर्तुम् इच्छसि।

pravrājanaṃ ca nagarād ajinaiś ca vivāsanam. mahāraṇyanivāsaś ca na tasya smartum icchasi.

जटासुरात् परिक्लेशश् चित्रसेनेन चाहवः। सैन्धवाच् च परिक्लेशो न तस्य स्मर्तुम् इच्छसि।

jaṭāsurāt parikleśaś citrasenena cāhavaḥ. saindhavāc ca parikleśo na tasya smartum icchasi.

पुनर् अज्ञातचर्यायां कीचकेन पदा वधः। याज्ञसेन्यास् तदा पार्थ न तस्य स्मर्तुम् इच्छसि।

punar ajñātacaryāyāṃ kīcakena padā vadhaḥ. yājñasenyās tadā pārtha na tasya smartum icchasi.

यच् च ते द्रोणभीष्माभ्यां युद्धम् आसीद् अरिंदम। मनसैकेन योद्धव्यं तत् ते युद्धम् उपस्थितम्। तस्माद् अभ्युपगन्तव्यं युद्धाय भरतर्षभ।

yac ca te droṇabhīṣmābhyāṃ yuddham āsīd ariṃdama. manasaikena yoddhavyaṃ tat te yuddham upasthitam. tasmād abhyupagantavyaṃ yuddhāya bharatarṣabha.

परम् अव्यक्तरूपस्य परं मुक्त्वा स्वकर्मभिः। यत्र नैव शरैः कार्यं न भृत्यैर् न च बन्धुभिः। आत्मनैकेन योद्धव्यं तत् ते युद्धम् उपस्थितम्।

param avyaktarūpasya paraṃ muktvā svakarmabhiḥ. yatra naiva śaraiḥ kāryaṃ na bhṛtyair na ca bandhubhiḥ. ātmanaikena yoddhavyaṃ tat te yuddham upasthitam.

तस्मिन्न् अनिर्जिते युद्धे काम् अवस्थां गमिष्यसि। एतज् ज्ञात्वा तु कौन्तेय कृतकृत्यो भविष्यसि।

tasminn anirjite yuddhe kām avasthāṃ gamiṣyasi. etaj jñātvā tu kaunteya kṛtakṛtyo bhaviṣyasi.

एतां बुद्धिं विनिश्चित्य भूतानाम् आगतिं गतिम्। पितृपैतामहे वृत्ते शाधि राज्यं यथोचितम्।

etāṃ buddhiṃ viniścitya bhūtānām āgatiṃ gatim. pitṛpaitāmahe vṛtte śādhi rājyaṃ yathocitam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...