महाभारत 13.97 (श्लोक 1)

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 97→

[mh-13-97] • 27 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। यद् इदं श्राद्धधर्मेषु दीयते भरतर्षभ। छत्रं चोपानहौ चैव केनैतत् संप्रवर्तितम्। कथं चैतत् समुत्पन्नं किमर्थं च प्रदीयते।

yudhiṣṭhira uvāca. yad idaṃ śrāddhadharmeṣu dīyate bharatarṣabha. chatraṃ copānahau caiva kenaitat saṃpravartitam. kathaṃ caitat samutpannaṃ kimarthaṃ ca pradīyate.

न केवलं श्राद्धधर्मे पुण्यकेष्व् अपि दीयते। बहुष्व् अपि निमित्तेषु पुण्यम् आश्रित्य दीयते। एतद् विस्तरतो राजञ् श्रोतुम् इच्छामि तत्त्वतः।

na kevalaṃ śrāddhadharme puṇyakeṣv api dīyate. bahuṣv api nimitteṣu puṇyam āśritya dīyate. etad vistarato rājañ śrotum icchāmi tattvataḥ.

भीष्म उवाच। शृणु राजन्न् अवहितश् छत्रोपानहविस्तरम्। यथैतत् प्रथितं लोके येन चैतत् प्रवर्तितम्।

bhīṣma uvāca. śṛṇu rājann avahitaś chatropānahavistaram. yathaitat prathitaṃ loke yena caitat pravartitam.

यथा चाक्षय्यतां प्राप्तं पुण्यतां च यथा गतम्। सर्वम् एतद् अशेषेण प्रवक्ष्यामि जनाधिप।

yathā cākṣayyatāṃ prāptaṃ puṇyatāṃ ca yathā gatam. sarvam etad aśeṣeṇa pravakṣyāmi janādhipa.

इतिहासं पुरावृत्तम् इमं शृणु नराधिप। जमदग्नेश् च संवादं सूर्यस्य च महात्मनः।

itihāsaṃ purāvṛttam imaṃ śṛṇu narādhipa. jamadagneś ca saṃvādaṃ sūryasya ca mahātmanaḥ.

पुरा स भगवान् साक्षाद् धनुषाक्रीडत प्रभो। संधाय संधाय शरांश् चिक्षेप किल भार्गवः।

purā sa bhagavān sākṣād dhanuṣākrīḍata prabho. saṃdhāya saṃdhāya śarāṃś cikṣepa kila bhārgavaḥ.

तान् क्षिप्तान् रेणुका सर्वांस् तस्येषून् दीप्ततेजसः। आनाय्य सा तदा तस्मै प्रादाद् असकृद् अच्युत।

tān kṣiptān reṇukā sarvāṃs tasyeṣūn dīptatejasaḥ. ānāyya sā tadā tasmai prādād asakṛd acyuta.

अथ तेन स शब्देन ज्यातलस्य शरस्य च। प्रहृष्टः संप्रचिक्षेप सा च प्रत्याजहार तान्।

atha tena sa śabdena jyātalasya śarasya ca. prahṛṣṭaḥ saṃpracikṣepa sā ca pratyājahāra tān.

ततो मध्याह्नम् आरूढे ज्येष्ठामूले दिवाकरे। स सायकान् द्विजो विद्ध्वा रेणुकाम् इदम् अब्रवीत्।

tato madhyāhnam ārūḍhe jyeṣṭhāmūle divākare. sa sāyakān dvijo viddhvā reṇukām idam abravīt.

गच्छानय विशालाक्षि शरान् एतान् धनुश्च्युतान्। यावद् एतान् पुनः सुभ्रु क्षिपामीति जनाधिप।

gacchānaya viśālākṣi śarān etān dhanuścyutān. yāvad etān punaḥ subhru kṣipāmīti janādhipa.

सा गच्छत्य् अन्तरा छायां वृक्षम् आश्रित्य भामिनी। तस्थौ तस्या हि संतप्तं शिरः पादौ तथैव च।

sā gacchaty antarā chāyāṃ vṛkṣam āśritya bhāminī. tasthau tasyā hi saṃtaptaṃ śiraḥ pādau tathaiva ca.

स्थिता सा तु मुहूर्तं वै भर्तुः शापभयाच् छुभा। ययाव् आनयितुं भूयः सायकान् असितेक्षणा। प्रत्याजगाम च शरांस् तान् आदाय यशस्विनी।

sthitā sā tu muhūrtaṃ vai bhartuḥ śāpabhayāc chubhā. yayāv ānayituṃ bhūyaḥ sāyakān asitekṣaṇā. pratyājagāma ca śarāṃs tān ādāya yaśasvinī.

सा प्रस्विन्ना सुचार्वङ्गी पद्भ्यां दुःखं नियच्छती। उपाजगाम भर्तारं भयाद् भर्तुः प्रवेपती।

sā prasvinnā sucārvaṅgī padbhyāṃ duḥkhaṃ niyacchatī. upājagāma bhartāraṃ bhayād bhartuḥ pravepatī.

स ताम् ऋषिस् ततः क्रुद्धो वाक्यम् आह शुभाननाम्। रेणुके किं चिरेण त्वम् आगतेति पुनः पुनः।

sa tām ṛṣis tataḥ kruddho vākyam āha śubhānanām. reṇuke kiṃ cireṇa tvam āgateti punaḥ punaḥ.

रेणुकोवाच। शिरस् तावत् प्रदीप्तं मे पादौ चैव तपोधन। सूर्यतेजोनिरुद्धाहं वृक्षच्छायाम् उपाश्रिता।

reṇukovāca. śiras tāvat pradīptaṃ me pādau caiva tapodhana. sūryatejoniruddhāhaṃ vṛkṣacchāyām upāśritā.

एतस्मात् कारणाद् ब्रह्मंश् चिरम् एतत् कृतं मया। एतज् ज्ञात्वा मम विभो मा क्रुधस् त्वं तपोधन।

etasmāt kāraṇād brahmaṃś ciram etat kṛtaṃ mayā. etaj jñātvā mama vibho mā krudhas tvaṃ tapodhana.

जमदग्निर् उवाच। अद्यैनं दीप्तकिरणं रेणुके तव दुःखदम्। शरैर् निपातयिष्यामि सूर्यम् अस्त्राग्नितेजसा।

jamadagnir uvāca. adyainaṃ dīptakiraṇaṃ reṇuke tava duḥkhadam. śarair nipātayiṣyāmi sūryam astrāgnitejasā.

भीष्म उवाच। स विस्फार्य धनुर् दिव्यं गृहीत्वा च बहूञ् शरान्। अतिष्ठत् सूर्यम् अभितो यतो याति ततोमुखः।

bhīṣma uvāca. sa visphārya dhanur divyaṃ gṛhītvā ca bahūñ śarān. atiṣṭhat sūryam abhito yato yāti tatomukhaḥ.

अथ तं प्रहरिष्यन्तं सूर्यो ऽभ्येत्य वचो ऽब्रवीत्। द्विजरूपेण कौन्तेय किं ते सूर्यो ऽपराध्यते।

atha taṃ prahariṣyantaṃ sūryo 'bhyetya vaco 'bravīt. dvijarūpeṇa kaunteya kiṃ te sūryo 'parādhyate.

आदत्ते रश्मिभिः सूर्यो दिवि विद्वंस् ततस् ततः। रसं स तं वै वर्षासु प्रवर्षति दिवाकरः।

ādatte raśmibhiḥ sūryo divi vidvaṃs tatas tataḥ. rasaṃ sa taṃ vai varṣāsu pravarṣati divākaraḥ.

ततो ऽन्नं जायते विप्र मनुष्याणां सुखावहम्। अन्नं प्राणा इति यथा वेदेषु परिपठ्यते।

tato 'nnaṃ jāyate vipra manuṣyāṇāṃ sukhāvaham. annaṃ prāṇā iti yathā vedeṣu paripaṭhyate.

अथाभ्रेषु निगूढश् च रश्मिभिः परिवारितः। सप्त द्वीपान् इमान् ब्रह्मन् वर्षेणाभिप्रवर्षति।

athābhreṣu nigūḍhaś ca raśmibhiḥ parivāritaḥ. sapta dvīpān imān brahman varṣeṇābhipravarṣati.

ततस् तदौषधीनां च वीरुधां पत्रपुष्पजम्। सर्वं वर्षाभिनिर्वृत्तम् अन्नं संभवति प्रभो।

tatas tadauṣadhīnāṃ ca vīrudhāṃ patrapuṣpajam. sarvaṃ varṣābhinirvṛttam annaṃ saṃbhavati prabho.

जातकर्माणि सर्वाणि व्रतोपनयनानि च। गोदानानि विवाहाश् च तथा यज्ञसमृद्धयः।

jātakarmāṇi sarvāṇi vratopanayanāni ca. godānāni vivāhāś ca tathā yajñasamṛddhayaḥ.

सत्राणि दानानि तथा संयोगा वित्तसंचयाः। अन्नतः संप्रवर्तन्ते यथा त्वं वेत्थ भार्गव।

satrāṇi dānāni tathā saṃyogā vittasaṃcayāḥ. annataḥ saṃpravartante yathā tvaṃ vettha bhārgava.

रमणीयानि यावन्ति यावद् आरम्भकाणि च। सर्वम् अन्नात् प्रभवति विदितं कीर्तयामि ते।

ramaṇīyāni yāvanti yāvad ārambhakāṇi ca. sarvam annāt prabhavati viditaṃ kīrtayāmi te.

सर्वं हि वेत्थ विप्र त्वं यद् एतत् कीर्तितं मया। प्रसादये त्वा विप्रर्षे किं ते सूर्यो निपात्यते।

sarvaṃ hi vettha vipra tvaṃ yad etat kīrtitaṃ mayā. prasādaye tvā viprarṣe kiṃ te sūryo nipātyate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents