महाभारत 13.96 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 96→

[mh-13-96] • 54 श्लोकाः

भीष्म उवाच। अत्रैवोदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। यद् वृत्तं तीर्थयात्रायां शपथं प्रति तच् छृणु।

bhīṣma uvāca. atraivodāharantīmam itihāsaṃ purātanam. yad vṛttaṃ tīrthayātrāyāṃ śapathaṃ prati tac chṛṇu.

पुष्करार्थं कृतं स्तैन्यं पुरा भरतसत्तम। राजर्षिभिर् महाराज तथैव च द्विजर्षिभिः।

puṣkarārthaṃ kṛtaṃ stainyaṃ purā bharatasattama. rājarṣibhir mahārāja tathaiva ca dvijarṣibhiḥ.

ऋषयः समेताः पश्चिमे वै प्रभासे; समागता मन्त्रम् अमन्त्रयन्त। चराम सर्वे पृथिवीं पुण्यतीर्थां; तन् नः कार्यं हन्त गच्छाम सर्वे।

ṛṣayaḥ sametāḥ paścime vai prabhāse; samāgatā mantram amantrayanta. carāma sarve pṛthivīṃ puṇyatīrthāṃ; tan naḥ kāryaṃ hanta gacchāma sarve.

शुक्रो ऽङ्गिराश् चैव कविश् च विद्वांस्; तथागस्त्यो नारदपर्वतौ च। भृगुर् वसिष्ठः कश्यपो गौतमश् च; विश्वामित्रो जमदग्निश् च राजन्।

śukro 'ṅgirāś caiva kaviś ca vidvāṃs; tathāgastyo nāradaparvatau ca. bhṛgur vasiṣṭhaḥ kaśyapo gautamaś ca; viśvāmitro jamadagniś ca rājan.

ऋषिस् तथा गालवो ऽथाष्टकश् च; भरद्वाजो ऽरुन्धती वालखिल्याः। शिबिर् दिलीपो नहुषो ऽम्बरीषो; राजा ययातिर् धुन्धुमारो ऽथ पूरुः।

ṛṣis tathā gālavo 'thāṣṭakaś ca; bharadvājo 'rundhatī vālakhilyāḥ. śibir dilīpo nahuṣo 'mbarīṣo; rājā yayātir dhundhumāro 'tha pūruḥ.

जग्मुः पुरस्कृत्य महानुभावं; शतक्रतुं वृत्रहणं नरेन्द्र। तीर्थानि सर्वाणि परिक्रमन्तो; माघ्यां ययुः कौशिकीं पुण्यतीर्थाम्।

jagmuḥ puraskṛtya mahānubhāvaṃ; śatakratuṃ vṛtrahaṇaṃ narendra. tīrthāni sarvāṇi parikramanto; māghyāṃ yayuḥ kauśikīṃ puṇyatīrthām.

सर्वेषु तीर्थेष्व् अथ धूतपापा; जग्मुस् ततो ब्रह्मसरः सुपुण्यम्। देवस्य तीर्थे जलम् अग्निकल्पा; विगाह्य ते भुक्तबिसप्रसूनाः।

sarveṣu tīrtheṣv atha dhūtapāpā; jagmus tato brahmasaraḥ supuṇyam. devasya tīrthe jalam agnikalpā; vigāhya te bhuktabisaprasūnāḥ.

के चिद् बिसान्य् अखनंस् तत्र राजन्न्; अन्ये मृणालान्य् अखनंस् तत्र विप्राः। अथापश्यन् पुष्करं ते ह्रियन्तं; ह्रदाद् अगस्त्येन समुद्धृतं वै।

ke cid bisāny akhanaṃs tatra rājann; anye mṛṇālāny akhanaṃs tatra viprāḥ. athāpaśyan puṣkaraṃ te hriyantaṃ; hradād agastyena samuddhṛtaṃ vai.

तान् आह सर्वान् ऋषिमुख्यान् अगस्त्यः; केनादत्तं पुष्करं मे सुजातम्। युष्माञ् शङ्के दीयतां पुष्करं मे; न वै भवन्तो हर्तुम् अर्हन्ति पद्मम्।

tān āha sarvān ṛṣimukhyān agastyaḥ; kenādattaṃ puṣkaraṃ me sujātam. yuṣmāñ śaṅke dīyatāṃ puṣkaraṃ me; na vai bhavanto hartum arhanti padmam.

शृणोमि कालो हिंसते धर्मवीर्यं; सेयं प्राप्ता वर्धते धर्मपीडा। पुराधर्मो वर्धते नेह यावत्; तावद् गच्छामि परलोकं चिराय।

śṛṇomi kālo hiṃsate dharmavīryaṃ; seyaṃ prāptā vardhate dharmapīḍā. purādharmo vardhate neha yāvat; tāvad gacchāmi paralokaṃ cirāya.

पुरा वेदान् ब्राह्मणा ग्राममध्ये; घुष्टस्वरा वृषलाञ् श्रावयन्ति। पुरा राजा व्यवहारान् अधर्म्यान्; पश्यत्य् अहं परलोकं व्रजामि।

purā vedān brāhmaṇā grāmamadhye; ghuṣṭasvarā vṛṣalāñ śrāvayanti. purā rājā vyavahārān adharmyān; paśyaty ahaṃ paralokaṃ vrajāmi.

पुरावरान् प्रत्यवरान् गरीयसो; यावन् नरा नावमंस्यन्ति सर्वे। तमोत्तरं यावद् इदं न वर्तते; तावद् व्रजामि परलोकं चिराय।

purāvarān pratyavarān garīyaso; yāvan narā nāvamaṃsyanti sarve. tamottaraṃ yāvad idaṃ na vartate; tāvad vrajāmi paralokaṃ cirāya.

पुरा प्रपश्यामि परेण मर्त्यान्; बलीयसा दुर्बलान् भुज्यमानान्। तस्माद् यास्यामि परलोकं चिराय; न ह्य् उत्सहे द्रष्टुम् ईदृङ् नृलोके।

purā prapaśyāmi pareṇa martyān; balīyasā durbalān bhujyamānān. tasmād yāsyāmi paralokaṃ cirāya; na hy utsahe draṣṭum īdṛṅ nṛloke.

तम् आहुर् आर्ता ऋषयो महर्षिं; न ते वयं पुष्करं चोरयामः। मिथ्याभिषङ्गो भवता न कार्यः; शपाम तीक्ष्णाञ् शपथान् महर्षे।

tam āhur ārtā ṛṣayo maharṣiṃ; na te vayaṃ puṣkaraṃ corayāmaḥ. mithyābhiṣaṅgo bhavatā na kāryaḥ; śapāma tīkṣṇāñ śapathān maharṣe.

ते निश्चितास् तत्र महर्षयस् तु; संमन्यन्तो धर्मम् एवं नरेन्द्र। ततो ऽशपञ् शपथान् पर्ययेण; सहैव ते पार्थिव पुत्रपौत्रैः।

te niścitās tatra maharṣayas tu; saṃmanyanto dharmam evaṃ narendra. tato 'śapañ śapathān paryayeṇa; sahaiva te pārthiva putrapautraiḥ.

भृगुर् उवाच। प्रत्याक्रोशेद् इहाक्रुष्टस् ताडितः प्रतिताडयेत्। खादेच् च पृष्ठमांसानि यस् ते हरति पुष्करम्।

bhṛgur uvāca. pratyākrośed ihākruṣṭas tāḍitaḥ pratitāḍayet. khādec ca pṛṣṭhamāṃsāni yas te harati puṣkaram.

वसिष्ठ उवाच। अस्वाध्यायपरो लोके श्वानं च परिकर्षतु। पुरे च भिक्षुर् भवतु यस् ते हरति पुष्करम्।

vasiṣṭha uvāca. asvādhyāyaparo loke śvānaṃ ca parikarṣatu. pure ca bhikṣur bhavatu yas te harati puṣkaram.

कश्यप उवाच। सर्वत्र सर्वं पणतु न्यासे लोभं करोतु च। कूटसाक्षित्वम् अभ्येतु यस् ते हरति पुष्करम्।

kaśyapa uvāca. sarvatra sarvaṃ paṇatu nyāse lobhaṃ karotu ca. kūṭasākṣitvam abhyetu yas te harati puṣkaram.

गौतम उवाच। जीवत्व् अहंकृतो बुद्ध्या विपणत्व् अधमेन सः। कर्षको मत्सरी चास्तु यस् ते हरति पुष्करम्।

gautama uvāca. jīvatv ahaṃkṛto buddhyā vipaṇatv adhamena saḥ. karṣako matsarī cāstu yas te harati puṣkaram.

अङ्गिरा उवाच। अशुचिर् ब्रह्मकूटो ऽस्तु श्वानं च परिकर्षतु। ब्रह्महानिकृतिश् चास्तु यस् ते हरति पुष्करम्।

aṅgirā uvāca. aśucir brahmakūṭo 'stu śvānaṃ ca parikarṣatu. brahmahānikṛtiś cāstu yas te harati puṣkaram.

धुन्धुमार उवाच। अकृतज्ञो ऽस्तु मित्राणां शूद्रायां तु प्रजायतु। एकः संपन्नम् अश्नातु यस् ते हरति पुष्करम्।

dhundhumāra uvāca. akṛtajño 'stu mitrāṇāṃ śūdrāyāṃ tu prajāyatu. ekaḥ saṃpannam aśnātu yas te harati puṣkaram.

पूरुर् उवाच। चिकित्सायां प्रचरतु भार्यया चैव पुष्यतु। श्वशुरात् तस्य वृत्तिः स्याद् यस् ते हरति पुष्करम्।

pūrur uvāca. cikitsāyāṃ pracaratu bhāryayā caiva puṣyatu. śvaśurāt tasya vṛttiḥ syād yas te harati puṣkaram.

दिलीप उवाच। उदपानप्लवे ग्रामे ब्राह्मणो वृषलीपतिः। तस्य लोकान् स व्रजतु यस् ते हरति पुष्करम्।

dilīpa uvāca. udapānaplave grāme brāhmaṇo vṛṣalīpatiḥ. tasya lokān sa vrajatu yas te harati puṣkaram.

शुक्र उवाच। पृष्ठमांसं समश्नातु दिवा गच्छतु मैथुनम्। प्रेष्यो भवतु राज्ञश् च यस् ते हरति पुष्करम्।

śukra uvāca. pṛṣṭhamāṃsaṃ samaśnātu divā gacchatu maithunam. preṣyo bhavatu rājñaś ca yas te harati puṣkaram.

जमदग्निर् उवाच। अनध्यायेष्व् अधीयीत मित्रं श्राद्धे च भोजयेत्। श्राद्धे शूद्रस्य चाश्नीयाद् यस् ते हरति पुष्करम्।

jamadagnir uvāca. anadhyāyeṣv adhīyīta mitraṃ śrāddhe ca bhojayet. śrāddhe śūdrasya cāśnīyād yas te harati puṣkaram.

शिबिर् उवाच। अनाहिताग्निर् म्रियतां यज्ञे विघ्नं करोतु च। तपस्विभिर् विरुध्येत यस् ते हरति पुष्करम्।

śibir uvāca. anāhitāgnir mriyatāṃ yajñe vighnaṃ karotu ca. tapasvibhir virudhyeta yas te harati puṣkaram.

ययातिर् उवाच। अनृतौ जटी व्रतिन्यां वै भार्यायां संप्रजायतु। निराकरोतु वेदांश् च यस् ते हरति पुष्करम्।

yayātir uvāca. anṛtau jaṭī vratinyāṃ vai bhāryāyāṃ saṃprajāyatu. nirākarotu vedāṃś ca yas te harati puṣkaram.

नहुष उवाच। अतिथिं गृहस्थो नुदतु कामवृत्तो ऽस्तु दीक्षितः। विद्यां प्रयच्छतु भृतो यस् ते हरति पुष्करम्।

nahuṣa uvāca. atithiṃ gṛhastho nudatu kāmavṛtto 'stu dīkṣitaḥ. vidyāṃ prayacchatu bhṛto yas te harati puṣkaram.

अम्बरीष उवाच। नृशंसस् त्यक्तधर्मो ऽस्तु स्त्रीषु ज्ञातिषु गोषु च। ब्राह्मणं चापि जहतु यस् ते हरति पुष्करम्।

ambarīṣa uvāca. nṛśaṃsas tyaktadharmo 'stu strīṣu jñātiṣu goṣu ca. brāhmaṇaṃ cāpi jahatu yas te harati puṣkaram.

नारद उवाच। गूढो ऽज्ञानी बहिः शास्त्रं पठतां विस्वरं पदम्। गरीयसो ऽवजानातु यस् ते हरति पुष्करम्।

nārada uvāca. gūḍho 'jñānī bahiḥ śāstraṃ paṭhatāṃ visvaraṃ padam. garīyaso 'vajānātu yas te harati puṣkaram.

नाभाग उवाच। अनृतं भाषतु सदा सद्भिश् चैव विरुध्यतु। शुल्केन कन्यां ददतु यस् ते हरति पुष्करम्।

nābhāga uvāca. anṛtaṃ bhāṣatu sadā sadbhiś caiva virudhyatu. śulkena kanyāṃ dadatu yas te harati puṣkaram.

कविर् उवाच। पदा स गां ताडयतु सूर्यं च प्रति मेहतु। शरणागतं च त्यजतु यस् ते हरति पुष्करम्।

kavir uvāca. padā sa gāṃ tāḍayatu sūryaṃ ca prati mehatu. śaraṇāgataṃ ca tyajatu yas te harati puṣkaram.

विश्वामित्र उवाच। करोतु भृतको ऽवर्षां राज्ञश् चास्तु पुरोहितः। ऋत्विग् अस्तु ह्य् अयाज्यस्य यस् ते हरति पुष्करम्।

viśvāmitra uvāca. karotu bhṛtako 'varṣāṃ rājñaś cāstu purohitaḥ. ṛtvig astu hy ayājyasya yas te harati puṣkaram.

पर्वत उवाच। ग्रामे चाधिकृतः सो ऽस्तु खरयानेन गच्छतु। शुनः कर्षतु वृत्त्यर्थे यस् ते हरति पुष्करम्।

parvata uvāca. grāme cādhikṛtaḥ so 'stu kharayānena gacchatu. śunaḥ karṣatu vṛttyarthe yas te harati puṣkaram.

भरद्वाज उवाच। सर्वपापसमादानं नृशंसे चानृते च यत्। तत् तस्यास्तु सदा पापं यस् ते हरति पुष्करम्।

bharadvāja uvāca. sarvapāpasamādānaṃ nṛśaṃse cānṛte ca yat. tat tasyāstu sadā pāpaṃ yas te harati puṣkaram.

अष्टक उवाच। स राजास्त्व् अकृतप्रज्ञः कामवृत्तिश् च पापकृत्। अधर्मेणानुशास्तूर्वीं यस् ते हरति पुष्करम्। शुकः। शूद्रयोनौ द्विजातिस् तु रेतो मुञ्चतु कामतः। संन्यासी मैथुनं गच्छेद् यस् ते हरति पुष्करम्। यमः। औपासनविहीनस् तु देवब्राह्मणनिन्दकः। देवसत्राधिकार्यस् तु यस् ते हरति पुष्करम्।

aṣṭaka uvāca. sa rājāstv akṛtaprajñaḥ kāmavṛttiś ca pāpakṛt. adharmeṇānuśāstūrvīṃ yas te harati puṣkaram. śukaḥ. śūdrayonau dvijātis tu reto muñcatu kāmataḥ. saṃnyāsī maithunaṃ gacched yas te harati puṣkaram. yamaḥ. aupāsanavihīnas tu devabrāhmaṇanindakaḥ. devasatrādhikāryas tu yas te harati puṣkaram.

गालव उवाच। पापिष्ठेभ्यस् त्व् अनर्घार्हः स नरो ऽस्तु स्वपापकृत्। दत्त्वा दानं कीर्तयतु यस् ते हरति पुष्करम्।

gālava uvāca. pāpiṣṭhebhyas tv anarghārhaḥ sa naro 'stu svapāpakṛt. dattvā dānaṃ kīrtayatu yas te harati puṣkaram.

अरुन्धत्य् उवाच। श्वश्र्वापवादं वदतु भर्तुर् भवतु दुर्मनाः। एका स्वादु समश्नातु या ते हरति पुष्करम्। शुनकः। वासुदेवं परित्यज्य सो ऽन्यं देवम् उपासतु। भरद्वाजः। सदा वसतु संन्यासी ग्रामे वा नगरे ऽपि वा। बन्धुभिः सह वासो ऽस्तु यस् ते हरति पुष्करम्।

arundhaty uvāca. śvaśrvāpavādaṃ vadatu bhartur bhavatu durmanāḥ. ekā svādu samaśnātu yā te harati puṣkaram. śunakaḥ. vāsudevaṃ parityajya so 'nyaṃ devam upāsatu. bharadvājaḥ. sadā vasatu saṃnyāsī grāme vā nagare 'pi vā. bandhubhiḥ saha vāso 'stu yas te harati puṣkaram.

वालखिल्या ऊचुः। एकपादेन वृत्त्यर्थं ग्रामद्वारे स तिष्ठतु। धर्मज्ञस् त्यक्तधर्मो ऽस्तु यस् ते हरति पुष्करम्।

vālakhilyā ūcuḥ. ekapādena vṛttyarthaṃ grāmadvāre sa tiṣṭhatu. dharmajñas tyaktadharmo 'stu yas te harati puṣkaram.

पशुसख उवाच। अग्निहोत्रम् अनादृत्य सुखं स्वपतु स द्विजः। परिव्राट् कामवृत्तो ऽस्तु यस् ते हरति पुष्करम्।

paśusakha uvāca. agnihotram anādṛtya sukhaṃ svapatu sa dvijaḥ. parivrāṭ kāmavṛtto 'stu yas te harati puṣkaram.

सुरभ्य् उवाच। बाल्वजेन निदानेन कांस्यं भवतु दोहनम्। दुह्येत परवत्सेन या ते हरति पुष्करम्।

surabhy uvāca. bālvajena nidānena kāṃsyaṃ bhavatu dohanam. duhyeta paravatsena yā te harati puṣkaram.

भीष्म उवाच। ततस् तु तैः शपथैः शप्यमानैर्; नानाविधैर् बहुभिः कौरवेन्द्र। सहस्राक्षो देवराट् संप्रहृष्टः; समीक्ष्य तं कोपनं विप्रमुख्यम्।

bhīṣma uvāca. tatas tu taiḥ śapathaiḥ śapyamānair; nānāvidhair bahubhiḥ kauravendra. sahasrākṣo devarāṭ saṃprahṛṣṭaḥ; samīkṣya taṃ kopanaṃ vipramukhyam.

अथाब्रवीन् मघवा प्रत्ययं स्वं; समाभाष्य तम् ऋषिं जातरोषम्। ब्रह्मर्षिदेवर्षिनृपर्षिमध्ये; यत् तन् निबोधेह ममाद्य राजन्।

athābravīn maghavā pratyayaṃ svaṃ; samābhāṣya tam ṛṣiṃ jātaroṣam. brahmarṣidevarṣinṛparṣimadhye; yat tan nibodheha mamādya rājan.

शक्र उवाच। अध्वर्यवे दुहितरं ददातु; च्छन्दोगे वा चरितब्रह्मचर्ये। आथर्वणं वेदम् अधीत्य विप्रः; स्नायीत यः पुष्करम् आददाति।

śakra uvāca. adhvaryave duhitaraṃ dadātu; cchandoge vā caritabrahmacarye. ātharvaṇaṃ vedam adhītya vipraḥ; snāyīta yaḥ puṣkaram ādadāti.

सर्वान् वेदान् अधीयीत पुण्यशीलो ऽस्तु धार्मिकः। ब्रह्मणः सदनं यातु यस् ते हरति पुष्करम्। वासुदेवं जगद्योनिं सर्वाधारम् अनामकम्। पराणां परमं यातु यस् ते हरति पुष्करम्।

sarvān vedān adhīyīta puṇyaśīlo 'stu dhārmikaḥ. brahmaṇaḥ sadanaṃ yātu yas te harati puṣkaram. vāsudevaṃ jagadyoniṃ sarvādhāram anāmakam. parāṇāṃ paramaṃ yātu yas te harati puṣkaram.

अगस्त्य उवाच। आशीर्वादस् त्वया प्रोक्तः शपथो बलसूदन। दीयतां पुष्करं मह्यम् एष धर्मः सनातनः।

agastya uvāca. āśīrvādas tvayā proktaḥ śapatho balasūdana. dīyatāṃ puṣkaraṃ mahyam eṣa dharmaḥ sanātanaḥ.

इन्द्र उवाच। न मया भगवंल् लोभाद् धृतं पुष्करम् अद्य वै। धर्मं तु श्रोतुकामेन हृतं न क्रोद्धुम् अर्हसि।

indra uvāca. na mayā bhagavaṃl lobhād dhṛtaṃ puṣkaram adya vai. dharmaṃ tu śrotukāmena hṛtaṃ na kroddhum arhasi.

धर्मः श्रुतिसमुत्कर्षो धर्मसेतुर् अनामयः। आर्षो वै शाश्वतो नित्यम् अव्ययो ऽयं मया श्रुतः।

dharmaḥ śrutisamutkarṣo dharmasetur anāmayaḥ. ārṣo vai śāśvato nityam avyayo 'yaṃ mayā śrutaḥ.

तद् इदं गृह्यतां विद्वन् पुष्करं मुनिसत्तम। अतिक्रमं मे भगवन् क्षन्तुम् अर्हस्य् अनिन्दित। त्वया लोकहितार्थाय पीतो वै लवणाम्बुधिः। विन्ध्यो निवारितो येन वातापिश् च निषूदितः। नहुषः सर्पतां नीतो भवता यद् द्विजोत्तम। जिज्ञासमानेन मया कृतं तत् क्षन्तुम् अर्हसि।

tad idaṃ gṛhyatāṃ vidvan puṣkaraṃ munisattama. atikramaṃ me bhagavan kṣantum arhasy anindita. tvayā lokahitārthāya pīto vai lavaṇāmbudhiḥ. vindhyo nivārito yena vātāpiś ca niṣūditaḥ. nahuṣaḥ sarpatāṃ nīto bhavatā yad dvijottama. jijñāsamānena mayā kṛtaṃ tat kṣantum arhasi.

इत्य् उक्तः स महेन्द्रेण तपस्वी कोपनो भृशम्। जग्राह पुष्करं धीमान् प्रसन्नश् चाभवन् मुनिः।

ity uktaḥ sa mahendreṇa tapasvī kopano bhṛśam. jagrāha puṣkaraṃ dhīmān prasannaś cābhavan muniḥ.

प्रययुस् ते ततो भूयस् तीर्थानि वनगोचराः। पुण्यतीर्थेषु च तथा गात्राण्य् आप्लावयन्ति ते। पुण्यतीर्थेषु गात्राणि प्लावयाम् आसुर् अञ्जसा।

prayayus te tato bhūyas tīrthāni vanagocarāḥ. puṇyatīrtheṣu ca tathā gātrāṇy āplāvayanti te. puṇyatīrtheṣu gātrāṇi plāvayām āsur añjasā.

आख्यानं य इदं युक्तः पठेत् पर्वणि पर्वणि। न मूर्खं जनयेत् पुत्रं न भवेच् च निराकृतिः।

ākhyānaṃ ya idaṃ yuktaḥ paṭhet parvaṇi parvaṇi. na mūrkhaṃ janayet putraṃ na bhavec ca nirākṛtiḥ.

न तम् आपत् स्पृशेत् का चिन् न ज्वरो न रुजश् च ह। विरजाः श्रेयसा युक्तः प्रेत्य स्वर्गम् अवाप्नुयात्।

na tam āpat spṛśet kā cin na jvaro na rujaś ca ha. virajāḥ śreyasā yuktaḥ pretya svargam avāpnuyāt.

यश् च शास्त्रम् अनुध्यायेद् ऋषिभिः परिपालितम्। स गच्छेद् ब्रह्मणो लोकम् अव्ययं च नरोत्तम।

yaś ca śāstram anudhyāyed ṛṣibhiḥ paripālitam. sa gacched brahmaṇo lokam avyayaṃ ca narottama.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...