महाभारत 13.9 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 9→

[mh-13-9] • 24 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। ब्राह्मणानां तु ये लोके प्रतिश्रुत्य पितामह। न प्रयच्छन्ति मोहात् ते के भवन्ति महामते। दानधर्मेषु भो भीष्म सदैव निश्चयो हि मे।

yudhiṣṭhira uvāca. brāhmaṇānāṃ tu ye loke pratiśrutya pitāmaha. na prayacchanti mohāt te ke bhavanti mahāmate. dānadharmeṣu bho bhīṣma sadaiva niścayo hi me.

एतन् मे तत्त्वतो ब्रूहि धर्मं धर्मभृतां वर। प्रतिश्रुत्य दुरात्मानो न प्रयच्छन्ति ये नराः।

etan me tattvato brūhi dharmaṃ dharmabhṛtāṃ vara. pratiśrutya durātmāno na prayacchanti ye narāḥ.

भीष्म उवाच। यो न दद्यात् प्रतिश्रुत्य स्वल्पं वा यदि वा बहु। आशास् तस्य हताः सर्वाः क्लीबस्येव प्रजाफलम्।

bhīṣma uvāca. yo na dadyāt pratiśrutya svalpaṃ vā yadi vā bahu. āśās tasya hatāḥ sarvāḥ klībasyeva prajāphalam.

यां रात्रिं जायते पापो यां च रात्रिं विनश्यति। एतस्मिन्न् अन्तरे यद् यत् सुकृतं तस्य भारत। यच् च तस्य हुतं किं चित् सर्वं तस्योपहन्यते। दत्तं वा भरतर्षभ। तपस् तप्तम् अथो वापि।

yāṃ rātriṃ jāyate pāpo yāṃ ca rātriṃ vinaśyati. etasminn antare yad yat sukṛtaṃ tasya bhārata. yac ca tasya hutaṃ kiṃ cit sarvaṃ tasyopahanyate. dattaṃ vā bharatarṣabha. tapas taptam atho vāpi.

अत्रैतद् वचनं प्राहुर् धर्मशास्त्रविदो जनाः। निशम्य भरतश्रेष्ठ बुद्ध्या परमयुक्तया।

atraitad vacanaṃ prāhur dharmaśāstravido janāḥ. niśamya bharataśreṣṭha buddhyā paramayuktayā.

अपि चोदाहरन्तीमं धर्मशास्त्रविदो जनाः। अश्वानां श्यामकर्णानां सहस्रेण स मुच्यते।

api codāharantīmaṃ dharmaśāstravido janāḥ. aśvānāṃ śyāmakarṇānāṃ sahasreṇa sa mucyate.

अत्रैवोदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। सृगालस्य च संवादं वानरस्य च भारत।

atraivodāharantīmam itihāsaṃ purātanam. sṛgālasya ca saṃvādaṃ vānarasya ca bhārata.

तौ सखायौ पुरा ह्य् आस्तां मानुषत्वे परंतप। अन्यां योनिं समापन्नौ सार्गालीं वानरीं तथा। संभाषमाणौ तु ततः सख्यं तत्र परस्परम्।

tau sakhāyau purā hy āstāṃ mānuṣatve paraṃtapa. anyāṃ yoniṃ samāpannau sārgālīṃ vānarīṃ tathā. saṃbhāṣamāṇau tu tataḥ sakhyaṃ tatra parasparam.

ततः परासून् खादन्तं सृगालं वानरो ऽब्रवीत्। श्मशानमध्ये संप्रेक्ष्य पूर्वजातिम् अनुस्मरन्।

tataḥ parāsūn khādantaṃ sṛgālaṃ vānaro 'bravīt. śmaśānamadhye saṃprekṣya pūrvajātim anusmaran.

किं त्वया पापकं कर्म कृतं पूर्वं सुदारुणम्। यस् त्वं श्मशाने मृतकान् पूतिकान् अत्सि कुत्सितान्।

kiṃ tvayā pāpakaṃ karma kṛtaṃ pūrvaṃ sudāruṇam. yas tvaṃ śmaśāne mṛtakān pūtikān atsi kutsitān.

एवम् उक्तः प्रत्युवाच सृगालो वानरं तदा। ब्राह्मणस्य प्रतिश्रुत्य न मया तद् उपाकृतम्।

evam uktaḥ pratyuvāca sṛgālo vānaraṃ tadā. brāhmaṇasya pratiśrutya na mayā tad upākṛtam.

तत्कृते पापिकां योनिम् आपन्नो ऽस्मि प्लवंगम। तस्माद् एवंविधं भक्ष्यं भक्षयामि बुभुक्षितः। एतन् मया ते कथितं सृगालो ऽहं यथाभवम्। वानर उवाच। त्वं तु वानरतां प्राप्तः कर्मणा केन तद् वद। पारक्याणि पुरा लोभात् फलान्य् अपहृतानि च। भीष्म उवाच। तेनाहं कर्मदोषेण वानरत्वम् उपागतः। एवं तौ कथयित्वा तु कर्मदोषान् परस्परम्। सृगालो वानरश् चापि प्रतियातौ यथागतम्। भीष्म उवाच। सृगालो वानरं प्राह पुनर् एव नृपोत्तम। किं त्वया पातकं कर्म कृतं येनासि वानरः। स चाप्य् आह ब्राह्मणानां फलाहारः प्लवंगमः। तस्मान् न ब्राह्मणस्वं तु हर्तव्यं विदुषा सदा। सीमाविवादे मोक्तव्यं दातव्यं च प्रतिश्रुतम्।

tatkṛte pāpikāṃ yonim āpanno 'smi plavaṃgama. tasmād evaṃvidhaṃ bhakṣyaṃ bhakṣayāmi bubhukṣitaḥ. etan mayā te kathitaṃ sṛgālo 'haṃ yathābhavam. vānara uvāca. tvaṃ tu vānaratāṃ prāptaḥ karmaṇā kena tad vada. pārakyāṇi purā lobhāt phalāny apahṛtāni ca. bhīṣma uvāca. tenāhaṃ karmadoṣeṇa vānaratvam upāgataḥ. evaṃ tau kathayitvā tu karmadoṣān parasparam. sṛgālo vānaraś cāpi pratiyātau yathāgatam. bhīṣma uvāca. sṛgālo vānaraṃ prāha punar eva nṛpottama. kiṃ tvayā pātakaṃ karma kṛtaṃ yenāsi vānaraḥ. sa cāpy āha brāhmaṇānāṃ phalāhāraḥ plavaṃgamaḥ. tasmān na brāhmaṇasvaṃ tu hartavyaṃ viduṣā sadā. sīmāvivāde moktavyaṃ dātavyaṃ ca pratiśrutam.

इत्य् एतद् ब्रुवतो राजन् ब्राह्मणस्य मया श्रुतम्। कथां कथयतः पुण्यां धर्मज्ञस्य पुरातनीम्।

ity etad bruvato rājan brāhmaṇasya mayā śrutam. kathāṃ kathayataḥ puṇyāṃ dharmajñasya purātanīm.

श्रुतं चापि मया भूयः कृष्णस्यापि विशां पते। कथां कथयतः पूर्वं ब्राह्मणं प्रति पाण्डव। न हर्तव्यं विप्रधनं क्षन्तव्यं तेषु नित्यशः। बालाश् च नावमन्तव्या दरिद्राः कृपणा अपि।

śrutaṃ cāpi mayā bhūyaḥ kṛṣṇasyāpi viśāṃ pate. kathāṃ kathayataḥ pūrvaṃ brāhmaṇaṃ prati pāṇḍava. na hartavyaṃ vipradhanaṃ kṣantavyaṃ teṣu nityaśaḥ. bālāś ca nāvamantavyā daridrāḥ kṛpaṇā api.

एवम् एव च मां नित्यं ब्राह्मणाः संदिशन्ति वै। प्रतिश्रुत्य भवेद् देयं नाशा कार्या हि ब्राह्मणैः।

evam eva ca māṃ nityaṃ brāhmaṇāḥ saṃdiśanti vai. pratiśrutya bhaved deyaṃ nāśā kāryā hi brāhmaṇaiḥ.

ब्राह्मणो ह्य् आशया पूर्वं कृतया पृथिवीपते। सुसमिद्धो यथा दीप्तः पावकस् तद्विधः स्मृतः।

brāhmaṇo hy āśayā pūrvaṃ kṛtayā pṛthivīpate. susamiddho yathā dīptaḥ pāvakas tadvidhaḥ smṛtaḥ.

यं निरीक्षेत संक्रुद्ध आशया पूर्वजातया। प्रदहेत हि तं राजन् कक्षम् अक्षय्यभुग् यथा।

yaṃ nirīkṣeta saṃkruddha āśayā pūrvajātayā. pradaheta hi taṃ rājan kakṣam akṣayyabhug yathā.

स एव हि यदा तुष्टो वचसा प्रतिनन्दति। भवत्य् अगदसंकाशो विषये तस्य भारत।

sa eva hi yadā tuṣṭo vacasā pratinandati. bhavaty agadasaṃkāśo viṣaye tasya bhārata.

पुत्रान् पौत्रान् पशूंश् चैव बान्धवान् सचिवांस् तथा। पुरं जनपदं चैव शान्तिर् इष्टेव पुष्यति।

putrān pautrān paśūṃś caiva bāndhavān sacivāṃs tathā. puraṃ janapadaṃ caiva śāntir iṣṭeva puṣyati.

एतद् धि परमं तेजो ब्राह्मणस्येह दृश्यते। सहस्रकिरणस्येव सवितुर् धरणीतले।

etad dhi paramaṃ tejo brāhmaṇasyeha dṛśyate. sahasrakiraṇasyeva savitur dharaṇītale.

तस्माद् दातव्यम् एवेह प्रतिश्रुत्य युधिष्ठिर। यदीच्छेच् छोभनां जातिं प्राप्तुं भरतसत्तम।

tasmād dātavyam eveha pratiśrutya yudhiṣṭhira. yadīcchec chobhanāṃ jātiṃ prāptuṃ bharatasattama.

ब्राह्मणस्य हि दत्तेन ध्रुवं स्वर्गो ह्य् अनुत्तमः। शक्यं प्राप्तुं विशेषेण दानं हि महती क्रिया।

brāhmaṇasya hi dattena dhruvaṃ svargo hy anuttamaḥ. śakyaṃ prāptuṃ viśeṣeṇa dānaṃ hi mahatī kriyā.

इतो दत्तेन जीवन्ति देवताः पितरस् तथा। तस्माद् दानानि देयानि ब्राह्मणेभ्यो विजानता।

ito dattena jīvanti devatāḥ pitaras tathā. tasmād dānāni deyāni brāhmaṇebhyo vijānatā.

महद् धि भरतश्रेष्ठ ब्राह्मणस् तीर्थम् उच्यते। वेलायां न तु कस्यां चिद् गच्छेद् विप्रो ह्य् अपूजितः।

mahad dhi bharataśreṣṭha brāhmaṇas tīrtham ucyate. velāyāṃ na tu kasyāṃ cid gacched vipro hy apūjitaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents