महाभारत 13.84 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 84→

[mh-13-84] • 81 श्लोकाः

देवा ऊचुः। असुरस् तारको नाम त्वया दत्तवरः प्रभो। सुरान् ऋषींश् च क्लिश्नाति वधस् तस्य विधीयताम्।

devā ūcuḥ. asuras tārako nāma tvayā dattavaraḥ prabho. surān ṛṣīṃś ca kliśnāti vadhas tasya vidhīyatām.

तस्माद् भयं समुत्पन्नम् अस्माकं वै पितामह। परित्रायस्व नो देव न ह्य् अन्या गतिर् अस्ति नः।

tasmād bhayaṃ samutpannam asmākaṃ vai pitāmaha. paritrāyasva no deva na hy anyā gatir asti naḥ.

ब्रह्मोवाच। समो ऽहं सर्वभूतानाम् अधर्मं नेह रोचये। हन्यतां तारकः क्षिप्रं सुरर्षिगणबाधकः।

brahmovāca. samo 'haṃ sarvabhūtānām adharmaṃ neha rocaye. hanyatāṃ tārakaḥ kṣipraṃ surarṣigaṇabādhakaḥ.

वेदा धर्माश् च नोत्सादं गच्छेयुः सुरसत्तमाः। विहितं पूर्वम् एवात्र मया वै व्येतु वो ज्वरः।

vedā dharmāś ca notsādaṃ gaccheyuḥ surasattamāḥ. vihitaṃ pūrvam evātra mayā vai vyetu vo jvaraḥ.

देवा ऊचुः। वरदानाद् भगवतो दैतेयो बलगर्वितः। देवैर् न शक्यते हन्तुं स कथं प्रशमं व्रजेत्।

devā ūcuḥ. varadānād bhagavato daiteyo balagarvitaḥ. devair na śakyate hantuṃ sa kathaṃ praśamaṃ vrajet.

स हि नैव स्म देवानां नासुराणां न रक्षसाम्। वध्यः स्याम् इति जग्राह वरं त्वत्तः पितामह।

sa hi naiva sma devānāṃ nāsurāṇāṃ na rakṣasām. vadhyaḥ syām iti jagrāha varaṃ tvattaḥ pitāmaha.

देवाश् च शप्ता रुद्राण्या प्रजोच्छेदे पुरा कृते। न भविष्यति वो ऽपत्यम् इति सर्वजगत्पते।

devāś ca śaptā rudrāṇyā prajocchede purā kṛte. na bhaviṣyati vo 'patyam iti sarvajagatpate.

ब्रह्मोवाच। हुताशनो न तत्रासीच् छापकाले सुरोत्तमाः। स उत्पादयितापत्यं वधार्थं त्रिदशद्विषाम्।

brahmovāca. hutāśano na tatrāsīc chāpakāle surottamāḥ. sa utpādayitāpatyaṃ vadhārthaṃ tridaśadviṣām.

तद् वै सर्वान् अतिक्रम्य देवदानवराक्षसान्। मानुषान् अथ गन्धर्वान् नागान् अथ च पक्षिणः।

tad vai sarvān atikramya devadānavarākṣasān. mānuṣān atha gandharvān nāgān atha ca pakṣiṇaḥ.

अस्त्रेणामोघपातेन शक्त्या तं घातयिष्यति। यतो वो भयम् उत्पन्नं ये चान्ये सुरशत्रवः।

astreṇāmoghapātena śaktyā taṃ ghātayiṣyati. yato vo bhayam utpannaṃ ye cānye suraśatravaḥ.

सनातनो हि संकल्पः काम इत्य् अभिधीयते। रुद्रस्य तेजः प्रस्कन्नम् अग्नौ निपतितं च तत्।

sanātano hi saṃkalpaḥ kāma ity abhidhīyate. rudrasya tejaḥ praskannam agnau nipatitaṃ ca tat.

तत् तेजो ऽग्निर् महद् भूतं द्वितीयम् इव पावकम्। वधार्थं देवशत्रूणां गङ्गायां जनयिष्यति।

tat tejo 'gnir mahad bhūtaṃ dvitīyam iva pāvakam. vadhārthaṃ devaśatrūṇāṃ gaṅgāyāṃ janayiṣyati.

स तु नावाप तं शापं नष्टः स हुतभुक् तदा। तस्माद् वो भयहृद् देवाः समुत्पत्स्यति पावकिः।

sa tu nāvāpa taṃ śāpaṃ naṣṭaḥ sa hutabhuk tadā. tasmād vo bhayahṛd devāḥ samutpatsyati pāvakiḥ.

अन्विष्यतां वै ज्वलनस् तथा चाद्य नियुज्यताम्। तारकस्य वधोपायः कथितो वै मयानघाः।

anviṣyatāṃ vai jvalanas tathā cādya niyujyatām. tārakasya vadhopāyaḥ kathito vai mayānaghāḥ.

न हि तेजस्विनां शापास् तेजःसु प्रभवन्ति वै। बलान्य् अतिबलं प्राप्य नबलानि भवन्ति वै।

na hi tejasvināṃ śāpās tejaḥsu prabhavanti vai. balāny atibalaṃ prāpya nabalāni bhavanti vai.

हन्याद् अवध्यान् वरदान् अपि चैव तपस्विनः। संकल्पाभिरुचिः कामः सनातनतमो ऽनलः।

hanyād avadhyān varadān api caiva tapasvinaḥ. saṃkalpābhiruciḥ kāmaḥ sanātanatamo 'nalaḥ.

जगत्पतिर् अनिर्देश्यः सर्वगः सर्वभावनः। हृच्छयः सर्वभूतानां ज्येष्ठो रुद्राद् अपि प्रभुः।

jagatpatir anirdeśyaḥ sarvagaḥ sarvabhāvanaḥ. hṛcchayaḥ sarvabhūtānāṃ jyeṣṭho rudrād api prabhuḥ.

अन्विष्यतां स तु क्षिप्रं तेजोराशिर् हुताशनः। स वो मनोगतं कामं देवः संपादयिष्यति।

anviṣyatāṃ sa tu kṣipraṃ tejorāśir hutāśanaḥ. sa vo manogataṃ kāmaṃ devaḥ saṃpādayiṣyati.

एतद् वाक्यम् उपश्रुत्य ततो देवा महात्मनः। जग्मुः संसिद्धसंकल्पाः पर्येषन्तो विभावसुम्।

etad vākyam upaśrutya tato devā mahātmanaḥ. jagmuḥ saṃsiddhasaṃkalpāḥ paryeṣanto vibhāvasum.

ततस् त्रैलोक्यम् ऋषयो व्यचिन्वन्त सुरैः सह। काङ्क्षन्तो दर्शनं वह्नेः सर्वे तद्गतमानसाः।

tatas trailokyam ṛṣayo vyacinvanta suraiḥ saha. kāṅkṣanto darśanaṃ vahneḥ sarve tadgatamānasāḥ.

परेण तपसा युक्ताः श्रीमन्तो लोकविश्रुताः। लोकान् अन्वचरन् सिद्धाः सर्व एव भृगूद्वह। नष्टम् आत्मनि संलीनं नाधिजग्मुर् हुताशनम्।

pareṇa tapasā yuktāḥ śrīmanto lokaviśrutāḥ. lokān anvacaran siddhāḥ sarva eva bhṛgūdvaha. naṣṭam ātmani saṃlīnaṃ nādhijagmur hutāśanam.

ततः संजातसंत्रासान् अग्नेर् दर्शनलालसान्। जलेचरः क्लान्तमनास् तेजसाग्नेः प्रदीपितः। उवाच देवान् मण्डूको रसातलतलोत्थितः।

tataḥ saṃjātasaṃtrāsān agner darśanalālasān. jalecaraḥ klāntamanās tejasāgneḥ pradīpitaḥ. uvāca devān maṇḍūko rasātalatalotthitaḥ.

रसातलतले देवा वसत्य् अग्निर् इति प्रभो। संतापाद् इह संप्राप्तः पावकप्रभवाद् अहम्।

rasātalatale devā vasaty agnir iti prabho. saṃtāpād iha saṃprāptaḥ pāvakaprabhavād aham.

स संसुप्तो जले देवा भगवान् हव्यवाहनः। अपः संसृज्य तेजोभिस् तेन संतापिता वयम्।

sa saṃsupto jale devā bhagavān havyavāhanaḥ. apaḥ saṃsṛjya tejobhis tena saṃtāpitā vayam.

तस्य दर्शनम् इष्टं वो यदि देवा विभावसोः। तत्रैनम् अभिगच्छध्वं कार्यं वो यदि वह्निना।

tasya darśanam iṣṭaṃ vo yadi devā vibhāvasoḥ. tatrainam abhigacchadhvaṃ kāryaṃ vo yadi vahninā.

गम्यतां साधयिष्यामो वयं ह्य् अग्निभयात् सुराः। एतावद् उक्त्वा मण्डूकस् त्वरितो जलम् आविशत्।

gamyatāṃ sādhayiṣyāmo vayaṃ hy agnibhayāt surāḥ. etāvad uktvā maṇḍūkas tvarito jalam āviśat.

हुताशनस् तु बुबुधे मण्डूकस्याथ पैशुनम्। शशाप स तम् आसाद्य न रसान् वेत्स्यसीति वै।

hutāśanas tu bubudhe maṇḍūkasyātha paiśunam. śaśāpa sa tam āsādya na rasān vetsyasīti vai.

तं स संयुज्य शापेन मण्डूकं पावको ययौ। अन्यत्र वासाय विभुर् न च देवान् अदर्शयत्।

taṃ sa saṃyujya śāpena maṇḍūkaṃ pāvako yayau. anyatra vāsāya vibhur na ca devān adarśayat.

देवास् त्व् अनुग्रहं चक्रुर् मण्डूकानां भृगूद्वह। यत् तच् छृणु महाबाहो गदतो मम सर्वशः।

devās tv anugrahaṃ cakrur maṇḍūkānāṃ bhṛgūdvaha. yat tac chṛṇu mahābāho gadato mama sarvaśaḥ.

देवा ऊचुः। अग्निशापाद् अजिह्वापि रसज्ञानबहिष्कृताः। सरस्वतीं बहुविधां यूयम् उच्चारयिष्यथ।

devā ūcuḥ. agniśāpād ajihvāpi rasajñānabahiṣkṛtāḥ. sarasvatīṃ bahuvidhāṃ yūyam uccārayiṣyatha.

बिलवासगतांश् चैव निरादानान् अचेतसः। गतासून् अपि वः शुष्कान् भूमिः संधारयिष्यति। तमोगतायाम् अपि च निशायां विचरिष्यथ।

bilavāsagatāṃś caiva nirādānān acetasaḥ. gatāsūn api vaḥ śuṣkān bhūmiḥ saṃdhārayiṣyati. tamogatāyām api ca niśāyāṃ vicariṣyatha.

इत्य् उक्त्वा तांस् ततो देवाः पुनर् एव महीम् इमाम्। परीयुर् ज्वलनस्यार्थे न चाविन्दन् हुताशनम्।

ity uktvā tāṃs tato devāḥ punar eva mahīm imām. parīyur jvalanasyārthe na cāvindan hutāśanam.

अथ तान् द्विरदः कश् चित् सुरेन्द्रद्विरदोपमः। अश्वत्थस्थो ऽग्निर् इत्य् एवं प्राह देवान् भृगूद्वह।

atha tān dviradaḥ kaś cit surendradviradopamaḥ. aśvatthastho 'gnir ity evaṃ prāha devān bhṛgūdvaha.

शशाप ज्वलनः सर्वान् द्विरदान् क्रोधमूर्छितः। प्रतीपा भवतां जिह्वा भवित्रीति भृगूद्वह।

śaśāpa jvalanaḥ sarvān dviradān krodhamūrchitaḥ. pratīpā bhavatāṃ jihvā bhavitrīti bhṛgūdvaha.

इत्य् उक्त्वा निःसृतो ऽश्वत्थाद् अग्निर् वारणसूचितः। प्रविवेश शमीगर्भम् अथ वह्निः सुषुप्सया। विवेश कीचकानन्तः प्रविशन्न् एव सूचितः। ऊष्मायां चित्तलैर् वंशैस् तांस् त्यक्त्वा प्राविशच् छमीम्।

ity uktvā niḥsṛto 'śvatthād agnir vāraṇasūcitaḥ. praviveśa śamīgarbham atha vahniḥ suṣupsayā. viveśa kīcakānantaḥ praviśann eva sūcitaḥ. ūṣmāyāṃ cittalair vaṃśais tāṃs tyaktvā prāviśac chamīm.

अनुग्रहं तु नागानां यं चक्रुः शृणु तं प्रभो। देवा भृगुकुलश्रेष्ठ प्रीताः सत्यपराक्रमाः।

anugrahaṃ tu nāgānāṃ yaṃ cakruḥ śṛṇu taṃ prabho. devā bhṛgukulaśreṣṭha prītāḥ satyaparākramāḥ.

देवा ऊचुः। प्रतीपया जिह्वयापि सर्वाहारान् करिष्यथ। वाचं चोच्चारयिष्यध्वम् उच्चैर् अव्यञ्जिताक्षरम्। इत्य् उक्त्वा पुनर् एवाग्निम् अनुसस्रुर् दिवौकसः।

devā ūcuḥ. pratīpayā jihvayāpi sarvāhārān kariṣyatha. vācaṃ coccārayiṣyadhvam uccair avyañjitākṣaram. ity uktvā punar evāgnim anusasrur divaukasaḥ.

अश्वत्थान् निःसृतश् चाग्निः शमीगर्भगतस् तदा। शुकेन ख्यापितो विप्र तं देवाः समुपाद्रवन्।

aśvatthān niḥsṛtaś cāgniḥ śamīgarbhagatas tadā. śukena khyāpito vipra taṃ devāḥ samupādravan.

शशाप शुकम् अग्निस् तु वाग्विहीनो भविष्यसि। जिह्वां चावर्तयाम् आस तस्यापि हुतभुक् तदा।

śaśāpa śukam agnis tu vāgvihīno bhaviṣyasi. jihvāṃ cāvartayām āsa tasyāpi hutabhuk tadā.

दृष्ट्वा तु ज्वलनं देवाः शुकम् ऊचुर् दयान्विताः। भविता न त्वम् अत्यन्तं शकुने नष्टवाग् इति।

dṛṣṭvā tu jvalanaṃ devāḥ śukam ūcur dayānvitāḥ. bhavitā na tvam atyantaṃ śakune naṣṭavāg iti.

आवृत्तजिह्वस्य सतो वाक्यं कान्तं भविष्यति। क्रियमाणा च ते वाणी भविष्यति नरैर् भुवि। बालस्येव प्रवृद्धस्य कलम् अव्यक्तम् अद्भुतम्।

āvṛttajihvasya sato vākyaṃ kāntaṃ bhaviṣyati. kriyamāṇā ca te vāṇī bhaviṣyati narair bhuvi. bālasyeva pravṛddhasya kalam avyaktam adbhutam.

इत्य् उक्त्वा तं शमीगर्भे वह्निम् आलक्ष्य देवताः। तद् एवायतनं चक्रुः पुण्यं सर्वक्रियास्व् अपि।

ity uktvā taṃ śamīgarbhe vahnim ālakṣya devatāḥ. tad evāyatanaṃ cakruḥ puṇyaṃ sarvakriyāsv api.

ततःप्रभृति चाप्य् अग्निः शमीगर्भेषु दृश्यते। उत्पादने तथोपायम् अनुजग्मुश् च मानवाः।

tataḥprabhṛti cāpy agniḥ śamīgarbheṣu dṛśyate. utpādane tathopāyam anujagmuś ca mānavāḥ.

आपो रसातले यास् तु संसृष्टाश् चित्रभानुना। ताः पर्वतप्रस्रवणैर् ऊष्मां मुञ्चन्ति भार्गव। पावकेनाधिशयता संतप्तास् तस्य तेजसा।

āpo rasātale yās tu saṃsṛṣṭāś citrabhānunā. tāḥ parvataprasravaṇair ūṣmāṃ muñcanti bhārgava. pāvakenādhiśayatā saṃtaptās tasya tejasā.

ततो ऽग्निर् देवता दृष्ट्वा बभूव व्यथितस् तदा। किम् आगमनम् इत्य् एवं तान् अपृच्छत पावकः।

tato 'gnir devatā dṛṣṭvā babhūva vyathitas tadā. kim āgamanam ity evaṃ tān apṛcchata pāvakaḥ.

तम् ऊचुर् विबुधाः सर्वे ते चैव परमर्षयः। त्वां नियोक्ष्यामहे कार्ये तद् भवान् कर्तुम् अर्हति। कृते च तस्मिन् भविता तवापि सुमहान् गुणः।

tam ūcur vibudhāḥ sarve te caiva paramarṣayaḥ. tvāṃ niyokṣyāmahe kārye tad bhavān kartum arhati. kṛte ca tasmin bhavitā tavāpi sumahān guṇaḥ.

अग्निर् उवाच। ब्रूत यद् भवतां कार्यं सर्वं कर्तास्मि तत् सुराः। भवतां हि नियोज्यो ऽहं मा वो ऽत्रास्तु विचारणा।

agnir uvāca. brūta yad bhavatāṃ kāryaṃ sarvaṃ kartāsmi tat surāḥ. bhavatāṃ hi niyojyo 'haṃ mā vo 'trāstu vicāraṇā.

देवा ऊचुः। असुरस् तारको नाम ब्रह्मणो वरदर्पितः। अस्मान् प्रबाधते वीर्याद् वधस् तस्य विधीयताम्।

devā ūcuḥ. asuras tārako nāma brahmaṇo varadarpitaḥ. asmān prabādhate vīryād vadhas tasya vidhīyatām.

इमान् देवगणांस् तात प्रजापतिगणांस् तथा। ऋषींश् चापि महाभागान् परित्रायस्व पावक।

imān devagaṇāṃs tāta prajāpatigaṇāṃs tathā. ṛṣīṃś cāpi mahābhāgān paritrāyasva pāvaka.

अपत्यं तेजसा युक्तं प्रवीरं जनय प्रभो। यद् भयं नो ऽसुरात् तस्मान् नाशयेद् धव्यवाहन।

apatyaṃ tejasā yuktaṃ pravīraṃ janaya prabho. yad bhayaṃ no 'surāt tasmān nāśayed dhavyavāhana.

शप्तानां नो महादेव्या नान्यद् अस्ति परायणम्। अन्यत्र भवतो वीर्यं तस्मात् त्रायस्व नस् ततः।

śaptānāṃ no mahādevyā nānyad asti parāyaṇam. anyatra bhavato vīryaṃ tasmāt trāyasva nas tataḥ.

इत्य् उक्तः स तथेत्य् उक्त्वा भगवान् हव्यकव्यभुक्। जगामाथ दुराधर्षो गङ्गां भागीरथीं प्रति।

ity uktaḥ sa tathety uktvā bhagavān havyakavyabhuk. jagāmātha durādharṣo gaṅgāṃ bhāgīrathīṃ prati.

तया चाप्य् अभवन् मिश्रो गर्भश् चास्याभवत् तदा। ववृधे स तदा गर्भः कक्षे कृष्णगतिर् यथा।

tayā cāpy abhavan miśro garbhaś cāsyābhavat tadā. vavṛdhe sa tadā garbhaḥ kakṣe kṛṣṇagatir yathā.

तेजसा तस्य गर्भस्य गङ्गा विह्वलचेतना। संतापम् अगमत् तीव्रं सा सोढुं न शशाक ह।

tejasā tasya garbhasya gaṅgā vihvalacetanā. saṃtāpam agamat tīvraṃ sā soḍhuṃ na śaśāka ha.

आहिते ज्वलनेनाथ गर्भे तेजःसमन्विते। गङ्गायाम् असुरः कश् चिद् भैरवं नादम् उत्सृजत्।

āhite jvalanenātha garbhe tejaḥsamanvite. gaṅgāyām asuraḥ kaś cid bhairavaṃ nādam utsṛjat.

अबुद्धापतितेनाथ नादेन विपुलेन सा। वित्रस्तोद्भ्रान्तनयना गङ्गा विप्लुतलोचना। विसंज्ञा नाशकद् गर्भं संधारयितुम् आत्मना।

abuddhāpatitenātha nādena vipulena sā. vitrastodbhrāntanayanā gaṅgā viplutalocanā. visaṃjñā nāśakad garbhaṃ saṃdhārayitum ātmanā.

सा तु तेजःपरीताङ्गी कम्पमाना च जाह्नवी। उवाच वचनं विप्र तदा गर्भबलोद्धता। न ते शक्तास्मि भगवंस् तेजसो ऽस्य विधारणे।

sā tu tejaḥparītāṅgī kampamānā ca jāhnavī. uvāca vacanaṃ vipra tadā garbhabaloddhatā. na te śaktāsmi bhagavaṃs tejaso 'sya vidhāraṇe.

विमूढास्मि कृतानेन तथास्वास्थ्यं कृतं परम्। विह्वला चास्मि भगवंस् तेजो नष्टं च मे ऽनघ।

vimūḍhāsmi kṛtānena tathāsvāsthyaṃ kṛtaṃ param. vihvalā cāsmi bhagavaṃs tejo naṣṭaṃ ca me 'nagha.

धारणे नास्य शक्ताहं गर्भस्य तपतां वर। उत्स्रक्ष्ये ऽहम् इमं दुःखान् न तु कामात् कथं चन।

dhāraṇe nāsya śaktāhaṃ garbhasya tapatāṃ vara. utsrakṣye 'ham imaṃ duḥkhān na tu kāmāt kathaṃ cana.

न चेतसो ऽस्ति संस्पर्शो मम देव विभावसो। आपदर्थे हि संबन्धः सुसूक्ष्मो ऽपि महाद्युते।

na cetaso 'sti saṃsparśo mama deva vibhāvaso. āpadarthe hi saṃbandhaḥ susūkṣmo 'pi mahādyute.

यद् अत्र गुणसंपन्नम् इतरं वा हुताशन। त्वय्य् एव तद् अहं मन्ये धर्माधर्मौ च केवलौ।

yad atra guṇasaṃpannam itaraṃ vā hutāśana. tvayy eva tad ahaṃ manye dharmādharmau ca kevalau.

ताम् उवाच ततो वह्निर् धार्यतां धार्यताम् अयम्। गर्भो मत्तेजसा युक्तो महागुणफलोदयः।

tām uvāca tato vahnir dhāryatāṃ dhāryatām ayam. garbho mattejasā yukto mahāguṇaphalodayaḥ.

शक्ता ह्य् असि महीं कृत्स्नां वोढुं धारयितुं तथा। न हि ते किं चिद् अप्राप्यं मद्रेतोधारणाद् ऋते।

śaktā hy asi mahīṃ kṛtsnāṃ voḍhuṃ dhārayituṃ tathā. na hi te kiṃ cid aprāpyaṃ madretodhāraṇād ṛte.

सा वह्निना वार्यमाणा देवैश् चापि सरिद्वरा। समुत्ससर्ज तं गर्भं मेरौ गिरिवरे तदा।

sā vahninā vāryamāṇā devaiś cāpi saridvarā. samutsasarja taṃ garbhaṃ merau girivare tadā.

समर्था धारणे चापि रुद्रतेजःप्रधर्षिता। नाशकत् तं तदा गर्भं संधारयितुम् ओजसा।

samarthā dhāraṇe cāpi rudratejaḥpradharṣitā. nāśakat taṃ tadā garbhaṃ saṃdhārayitum ojasā.

सा समुत्सृज्य तं दुःखाद् दीप्तवैश्वानरप्रभम्। दर्शयाम् आस चाग्निस् तां तदा गङ्गां भृगूद्वह। पप्रच्छ सरितां श्रेष्ठां कच्चिद् गर्भः सुखोदयः।

sā samutsṛjya taṃ duḥkhād dīptavaiśvānaraprabham. darśayām āsa cāgnis tāṃ tadā gaṅgāṃ bhṛgūdvaha. papraccha saritāṃ śreṣṭhāṃ kaccid garbhaḥ sukhodayaḥ.

कीदृग्वर्णो ऽपि वा देवि कीदृग्रूपश् च दृश्यते। तेजसा केन वा युक्तः सर्वम् एतद् ब्रवीहि मे।

kīdṛgvarṇo 'pi vā devi kīdṛgrūpaś ca dṛśyate. tejasā kena vā yuktaḥ sarvam etad bravīhi me.

गङ्गोवाच। जातरूपः स गर्भो वै तेजसा त्वम् इवानल। सुवर्णो विमलो दीप्तः पर्वतं चावभासयत्।

gaṅgovāca. jātarūpaḥ sa garbho vai tejasā tvam ivānala. suvarṇo vimalo dīptaḥ parvataṃ cāvabhāsayat.

पद्मोत्पलविमिश्राणां ह्रदानाम् इव शीतलः। गन्धो ऽस्य स कदम्बानां तुल्यो वै तपतां वर।

padmotpalavimiśrāṇāṃ hradānām iva śītalaḥ. gandho 'sya sa kadambānāṃ tulyo vai tapatāṃ vara.

तेजसा तस्य गर्भस्य भास्करस्येव रश्मिभिः। यद् द्रव्यं परिसंसृष्टं पृथिव्यां पर्वतेषु वा। तत् सर्वं काञ्चनीभूतं समन्तात् प्रत्यदृश्यत।

tejasā tasya garbhasya bhāskarasyeva raśmibhiḥ. yad dravyaṃ parisaṃsṛṣṭaṃ pṛthivyāṃ parvateṣu vā. tat sarvaṃ kāñcanībhūtaṃ samantāt pratyadṛśyata.

पर्यधावत शैलांश् च नदीः प्रस्रवणानि च। व्यदीपयत् तेजसा च त्रैलोक्यं सचराचरम्।

paryadhāvata śailāṃś ca nadīḥ prasravaṇāni ca. vyadīpayat tejasā ca trailokyaṃ sacarācaram.

एवंरूपः स भगवान् पुत्रस् ते हव्यवाहन। सूर्यवैश्वानरसमः कान्त्या सोम इवापरः। एवम् उक्त्वा तु सा देवी तत्रैवान्तरधीयत।

evaṃrūpaḥ sa bhagavān putras te havyavāhana. sūryavaiśvānarasamaḥ kāntyā soma ivāparaḥ. evam uktvā tu sā devī tatraivāntaradhīyata.

पावकश् चापि तेजस्वी कृत्वा कार्यं दिवौकसाम्। जगामेष्टं ततो देशं तदा भार्गवनन्दन।

pāvakaś cāpi tejasvī kṛtvā kāryaṃ divaukasām. jagāmeṣṭaṃ tato deśaṃ tadā bhārgavanandana.

एतैः कर्मगुणैर् लोके नामाग्नेः परिगीयते। हिरण्यरेता इति वै ऋषिभिर् विबुधैस् तथा। पृथिवी च तदा देवी ख्याता वसुमतीति वै।

etaiḥ karmaguṇair loke nāmāgneḥ parigīyate. hiraṇyaretā iti vai ṛṣibhir vibudhais tathā. pṛthivī ca tadā devī khyātā vasumatīti vai.

स तु गर्भो महातेजा गाङ्गेयः पावकोद्भवः। दिव्यं शरवणं प्राप्य ववृधे ऽद्भुतदर्शनः।

sa tu garbho mahātejā gāṅgeyaḥ pāvakodbhavaḥ. divyaṃ śaravaṇaṃ prāpya vavṛdhe 'dbhutadarśanaḥ.

ददृशुः कृत्तिकास् तं तु बालार्कसदृशद्युतिम्। जातस्नेहाश् च तं बालं पुपुषुः स्तन्यविस्रवैः।

dadṛśuḥ kṛttikās taṃ tu bālārkasadṛśadyutim. jātasnehāś ca taṃ bālaṃ pupuṣuḥ stanyavisravaiḥ.

ततः स कार्त्तिकेयत्वम् अवाप परमद्युतिः। स्कन्नत्वात् स्कन्दतां चापि गुहावासाद् गुहो ऽभवत्।

tataḥ sa kārttikeyatvam avāpa paramadyutiḥ. skannatvāt skandatāṃ cāpi guhāvāsād guho 'bhavat.

एवं सुवर्णम् उत्पन्नम् अपत्यं जातवेदसः। तत्र जाम्बूनदं श्रेष्ठं देवानाम् अपि भूषणम्।

evaṃ suvarṇam utpannam apatyaṃ jātavedasaḥ. tatra jāmbūnadaṃ śreṣṭhaṃ devānām api bhūṣaṇam.

ततःप्रभृति चाप्य् एतज् जातरूपम् उदाहृतम्। यत् सुवर्णं स भगवान् अग्निर् ईशः प्रजापतिः।

tataḥprabhṛti cāpy etaj jātarūpam udāhṛtam. yat suvarṇaṃ sa bhagavān agnir īśaḥ prajāpatiḥ.

पवित्राणां पवित्रं हि कनकं द्विजसत्तम। अग्नीषोमात्मकं चैव जातरूपम् उदाहृतम्।

pavitrāṇāṃ pavitraṃ hi kanakaṃ dvijasattama. agnīṣomātmakaṃ caiva jātarūpam udāhṛtam.

रत्नानाम् उत्तमं रत्नं भूषणानां तथोत्तमम्। पवित्रं च पवित्राणां मङ्गलानां च मङ्गलम्।

ratnānām uttamaṃ ratnaṃ bhūṣaṇānāṃ tathottamam. pavitraṃ ca pavitrāṇāṃ maṅgalānāṃ ca maṅgalam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...