महाभारत 13.82 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 82→

[mh-13-82] • 47 श्लोकाः

भीष्म उवाच। ये च गाः संप्रयच्छन्ति हुतशिष्टाशिनश् च ये। तेषां सत्राणि यज्ञाश् च नित्यम् एव युधिष्ठिर।

bhīṣma uvāca. ye ca gāḥ saṃprayacchanti hutaśiṣṭāśinaś ca ye. teṣāṃ satrāṇi yajñāś ca nityam eva yudhiṣṭhira.

ऋते दधिघृतेनेह न यज्ञः संप्रवर्तते। तेन यज्ञस्य यज्ञत्वम् अतोमूलं च लक्ष्यते।

ṛte dadhighṛteneha na yajñaḥ saṃpravartate. tena yajñasya yajñatvam atomūlaṃ ca lakṣyate.

दानानाम् अपि सर्वेषां गवां दानं प्रशस्यते। गावः श्रेष्ठाः पवित्राश् च पावनं ह्य् एतद् उत्तमम्।

dānānām api sarveṣāṃ gavāṃ dānaṃ praśasyate. gāvaḥ śreṣṭhāḥ pavitrāś ca pāvanaṃ hy etad uttamam.

पुष्ट्यर्थम् एताः सेवेत शान्त्यर्थम् अपि चैव ह। पयो दधि घृतं यासां सर्वपापप्रमोचनम्।

puṣṭyartham etāḥ seveta śāntyartham api caiva ha. payo dadhi ghṛtaṃ yāsāṃ sarvapāpapramocanam.

गावस् तेजः परं प्रोक्तम् इह लोके परत्र च। न गोभ्यः परमं किं चित् पवित्रं पुरुषर्षभ।

gāvas tejaḥ paraṃ proktam iha loke paratra ca. na gobhyaḥ paramaṃ kiṃ cit pavitraṃ puruṣarṣabha.

अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। पितामहस्य संवादम् इन्द्रस्य च युधिष्ठिर।

atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. pitāmahasya saṃvādam indrasya ca yudhiṣṭhira.

पराभूतेषु दैत्येषु शक्रे त्रिभुवनेश्वरे। प्रजाः समुदिताः सर्वाः सत्यधर्मपरायणाः।

parābhūteṣu daityeṣu śakre tribhuvaneśvare. prajāḥ samuditāḥ sarvāḥ satyadharmaparāyaṇāḥ.

अथर्षयः सगन्धर्वाः किंनरोरगराक्षसाः। देवासुरसुपर्णाश् च प्रजानां पतयस् तथा। पर्युपासन्त कौरव्य कदा चिद् वै पितामहम्।

atharṣayaḥ sagandharvāḥ kiṃnaroragarākṣasāḥ. devāsurasuparṇāś ca prajānāṃ patayas tathā. paryupāsanta kauravya kadā cid vai pitāmaham.

नारदः पर्वतश् चैव विश्वावसुहहाहुहू। दिव्यतानेषु गायन्तः पर्युपासन्त तं प्रभुम्।

nāradaḥ parvataś caiva viśvāvasuhahāhuhū. divyatāneṣu gāyantaḥ paryupāsanta taṃ prabhum.

तत्र दिव्यानि पुष्पाणि प्रावहत् पवनस् तथा। आजह्रुर् ऋतवश् चापि सुगन्धीनि पृथक् पृथक्।

tatra divyāni puṣpāṇi prāvahat pavanas tathā. ājahrur ṛtavaś cāpi sugandhīni pṛthak pṛthak.

तस्मिन् देवसमावाये सर्वभूतसमागमे। दिव्यवादित्रसंघुष्टे दिव्यस्त्रीचारणावृते। इन्द्रः पप्रच्छ देवेशम् अभिवाद्य प्रणम्य च।

tasmin devasamāvāye sarvabhūtasamāgame. divyavāditrasaṃghuṣṭe divyastrīcāraṇāvṛte. indraḥ papraccha deveśam abhivādya praṇamya ca.

देवानां भगवन् कस्माल् लोकेशानां पितामह। उपरिष्टाद् गवां लोक एतद् इच्छामि वेदितुम्।

devānāṃ bhagavan kasmāl lokeśānāṃ pitāmaha. upariṣṭād gavāṃ loka etad icchāmi veditum.

किं तपो ब्रह्मचर्यं वा गोभिः कृतम् इहेश्वर। देवानाम् उपरिष्टाद् यद् वसन्त्य् अरजसः सुखम्।

kiṃ tapo brahmacaryaṃ vā gobhiḥ kṛtam iheśvara. devānām upariṣṭād yad vasanty arajasaḥ sukham.

ततः प्रोवाच तं ब्रह्मा शक्रं बलनिसूदनम्। अवज्ञातास् त्वया नित्यं गावो बलनिसूदन।

tataḥ provāca taṃ brahmā śakraṃ balanisūdanam. avajñātās tvayā nityaṃ gāvo balanisūdana.

तेन त्वम् आसां माहात्म्यं न वेत्थ शृणु तत् प्रभो। गवां प्रभावं परमं माहात्म्यं च सुरर्षभ।

tena tvam āsāṃ māhātmyaṃ na vettha śṛṇu tat prabho. gavāṃ prabhāvaṃ paramaṃ māhātmyaṃ ca surarṣabha.

यज्ञाङ्गं कथिता गावो यज्ञ एव च वासव। एताभिश् चाप्य् ऋते यज्ञो न प्रवर्तेत् कथं चन।

yajñāṅgaṃ kathitā gāvo yajña eva ca vāsava. etābhiś cāpy ṛte yajño na pravartet kathaṃ cana.

धारयन्ति प्रजाश् चैव पयसा हविषा तथा। एतासां तनयाश् चापि कृषियोगम् उपासते।

dhārayanti prajāś caiva payasā haviṣā tathā. etāsāṃ tanayāś cāpi kṛṣiyogam upāsate.

जनयन्ति च धान्यानि बीजानि विविधानि च। ततो यज्ञाः प्रवर्तन्ते हव्यं कव्यं च सर्वशः।

janayanti ca dhānyāni bījāni vividhāni ca. tato yajñāḥ pravartante havyaṃ kavyaṃ ca sarvaśaḥ.

पयो दधि घृतं चैव पुण्याश् चैताः सुराधिप। वहन्ति विविधान् भारान् क्षुत्तृष्णापरिपीडिताः।

payo dadhi ghṛtaṃ caiva puṇyāś caitāḥ surādhipa. vahanti vividhān bhārān kṣuttṛṣṇāparipīḍitāḥ.

मुनींश् च धारयन्तीह प्रजाश् चैवापि कर्मणा। वासवाकूटवाहिन्यः कर्मणा सुकृतेन च। उपरिष्टात् ततो ऽस्माकं वसन्त्य् एताः सदैव हि।

munīṃś ca dhārayantīha prajāś caivāpi karmaṇā. vāsavākūṭavāhinyaḥ karmaṇā sukṛtena ca. upariṣṭāt tato 'smākaṃ vasanty etāḥ sadaiva hi.

एतत् ते कारणं शक्र निवासकृतम् अद्य वै। गवां देवोपरिष्टाद् धि समाख्यातं शतक्रतो।

etat te kāraṇaṃ śakra nivāsakṛtam adya vai. gavāṃ devopariṣṭād dhi samākhyātaṃ śatakrato.

एता हि वरदत्ताश् च वरदाश् चैव वासव। सौरभ्यः पुण्यकर्मिण्यः पावनाः शुभलक्षणाः।

etā hi varadattāś ca varadāś caiva vāsava. saurabhyaḥ puṇyakarmiṇyaḥ pāvanāḥ śubhalakṣaṇāḥ.

यदर्थं गा गताश् चैव सौरभ्यः सुरसत्तम। तच् च मे शृणु कार्त्स्न्येन वदतो बलसूदन।

yadarthaṃ gā gatāś caiva saurabhyaḥ surasattama. tac ca me śṛṇu kārtsnyena vadato balasūdana.

पुरा देवयुगे तात दैत्येन्द्रेषु महात्मसु। त्रींल् लोकान् अनुशासत्सु विष्णौ गर्भत्वम् आगते।

purā devayuge tāta daityendreṣu mahātmasu. trīṃl lokān anuśāsatsu viṣṇau garbhatvam āgate.

अदित्यास् तप्यमानायास् तपो घोरं सुदुश्चरम्। पुत्रार्थम् अमरश्रेष्ठ पादेनैकेन नित्यदा।

adityās tapyamānāyās tapo ghoraṃ suduścaram. putrārtham amaraśreṣṭha pādenaikena nityadā.

तां तु दृष्ट्वा महादेवीं तप्यमानां महत् तपः। दक्षस्य दुहिता देवी सुरभिर् नाम नामतः।

tāṃ tu dṛṣṭvā mahādevīṃ tapyamānāṃ mahat tapaḥ. dakṣasya duhitā devī surabhir nāma nāmataḥ.

अतप्यत तपो घोरं हृष्टा धर्मपरायणा। कैलासशिखरे रम्ये देवगन्धर्वसेविते।

atapyata tapo ghoraṃ hṛṣṭā dharmaparāyaṇā. kailāsaśikhare ramye devagandharvasevite.

व्यतिष्ठद् एकपादेन परमं योगम् आस्थिता। दश वर्षसहस्राणि दश वर्षशतानि च।

vyatiṣṭhad ekapādena paramaṃ yogam āsthitā. daśa varṣasahasrāṇi daśa varṣaśatāni ca.

संतप्तास् तपसा तस्या देवाः सर्षिमहोरगाः। तत्र गत्वा मया सार्धं पर्युपासन्त तां शुभाम्।

saṃtaptās tapasā tasyā devāḥ sarṣimahoragāḥ. tatra gatvā mayā sārdhaṃ paryupāsanta tāṃ śubhām.

अथाहम् अब्रुवं तत्र देवीं तां तपसान्विताम्। किमर्थं तप्यते देवि तपो घोरम् अनिन्दिते।

athāham abruvaṃ tatra devīṃ tāṃ tapasānvitām. kimarthaṃ tapyate devi tapo ghoram anindite.

प्रीतस् ते ऽहं महाभागे तपसानेन शोभने। वरयस्व वरं देवि दातास्मीति पुरंदर।

prītas te 'haṃ mahābhāge tapasānena śobhane. varayasva varaṃ devi dātāsmīti puraṃdara.

सुरभ्य् उवाच। वरेण भगवन् मह्यं कृतं लोकपितामह। एष एव वरो मे ऽद्य यत् प्रीतो ऽसि ममानघ।

surabhy uvāca. vareṇa bhagavan mahyaṃ kṛtaṃ lokapitāmaha. eṣa eva varo me 'dya yat prīto 'si mamānagha.

ब्रह्मोवाच। ताम् एवं ब्रुवतीं देवीं सुरभीं त्रिदशेश्वर। प्रत्यब्रुवं यद् देवेन्द्र तन् निबोध शचीपते।

brahmovāca. tām evaṃ bruvatīṃ devīṃ surabhīṃ tridaśeśvara. pratyabruvaṃ yad devendra tan nibodha śacīpate.

अलोभकाम्यया देवि तपसा च शुभेन ते। प्रसन्नो ऽहं वरं तस्माद् अमरत्वं ददानि ते।

alobhakāmyayā devi tapasā ca śubhena te. prasanno 'haṃ varaṃ tasmād amaratvaṃ dadāni te.

त्रयाणाम् अपि लोकानाम् उपरिष्टान् निवत्स्यसि। मत्प्रसादाच् च विख्यातो गोलोकः स भविष्यति।

trayāṇām api lokānām upariṣṭān nivatsyasi. matprasādāc ca vikhyāto golokaḥ sa bhaviṣyati.

मानुषेषु च कुर्वाणाः प्रजाः कर्म सुतास् तव। निवत्स्यन्ति महाभागे सर्वा दुहितरश् च ते।

mānuṣeṣu ca kurvāṇāḥ prajāḥ karma sutās tava. nivatsyanti mahābhāge sarvā duhitaraś ca te.

मनसा चिन्तिता भोगास् त्वया वै दिव्यमानुषाः। यच् च स्वर्गसुखं देवि तत् ते संपत्स्यते शुभे।

manasā cintitā bhogās tvayā vai divyamānuṣāḥ. yac ca svargasukhaṃ devi tat te saṃpatsyate śubhe.

तस्या लोकाः सहस्राक्ष सर्वकामसमन्विताः। न तत्र क्रमते मृत्युर् न जरा न च पावकः। न दैन्यं नाशुभं किं चिद् विद्यते तत्र वासव।

tasyā lokāḥ sahasrākṣa sarvakāmasamanvitāḥ. na tatra kramate mṛtyur na jarā na ca pāvakaḥ. na dainyaṃ nāśubhaṃ kiṃ cid vidyate tatra vāsava.

तत्र दिव्यान्य् अरण्यानि दिव्यानि भवनानि च। विमानानि च युक्तानि कामगानि च वासव। ब्रह्मचर्येण तपसा सत्येन च दमेन च।

tatra divyāny araṇyāni divyāni bhavanāni ca. vimānāni ca yuktāni kāmagāni ca vāsava. brahmacaryeṇa tapasā satyena ca damena ca.

व्रतैश् च विविधैः पुण्यैस् तथा तीर्थानुसेवनात्। तपसा महता चैव सुकृतेन च कर्मणा। शक्यः समासादयितुं गोलोकः पुष्करेक्षण।

vrataiś ca vividhaiḥ puṇyais tathā tīrthānusevanāt. tapasā mahatā caiva sukṛtena ca karmaṇā. śakyaḥ samāsādayituṃ golokaḥ puṣkarekṣaṇa.

एतत् ते सर्वम् आख्यातं मया शक्रानुपृच्छते। न ते परिभवः कार्यो गवाम् अरिनिसूदन।

etat te sarvam ākhyātaṃ mayā śakrānupṛcchate. na te paribhavaḥ kāryo gavām arinisūdana.

भीष्म उवाच। एतच् छ्रुत्वा सहस्राक्षः पूजयाम् आस नित्यदा। गाश् चक्रे बहुमानं च तासु नित्यं युधिष्ठिर।

bhīṣma uvāca. etac chrutvā sahasrākṣaḥ pūjayām āsa nityadā. gāś cakre bahumānaṃ ca tāsu nityaṃ yudhiṣṭhira.

एतत् ते सर्वम् आख्यातं पावनं च महाद्युते। पवित्रं परमं चापि गवां माहात्म्यम् उत्तमम्। कीर्तितं पुरुषव्याघ्र सर्वपापविनाशनम्।

etat te sarvam ākhyātaṃ pāvanaṃ ca mahādyute. pavitraṃ paramaṃ cāpi gavāṃ māhātmyam uttamam. kīrtitaṃ puruṣavyāghra sarvapāpavināśanam.

य इदं कथयेन् नित्यं ब्राह्मणेभ्यः समाहितः। हव्यकव्येषु यज्ञेषु पितृकार्येषु चैव ह। सार्वकामिकम् अक्षय्यं पितॄंस् तस्योपतिष्ठति।

ya idaṃ kathayen nityaṃ brāhmaṇebhyaḥ samāhitaḥ. havyakavyeṣu yajñeṣu pitṛkāryeṣu caiva ha. sārvakāmikam akṣayyaṃ pitṝṃs tasyopatiṣṭhati.

गोषु भक्तश् च लभते यद् यद् इच्छति मानवः। स्त्रियो ऽपि भक्ता या गोषु ताश् च कामान् अवाप्नुयुः।

goṣu bhaktaś ca labhate yad yad icchati mānavaḥ. striyo 'pi bhaktā yā goṣu tāś ca kāmān avāpnuyuḥ.

पुत्रार्थी लभते पुत्रं कन्या पतिम् अवाप्नुयात्। धनार्थी लभते वित्तं धर्मार्थी धर्मम् आप्नुयात्।

putrārthī labhate putraṃ kanyā patim avāpnuyāt. dhanārthī labhate vittaṃ dharmārthī dharmam āpnuyāt.

विद्यार्थी प्राप्नुयाद् विद्यां सुखार्थी प्राप्नुयात् सुखम्। न किं चिद् दुर्लभं चैव गवां भक्तस्य भारत।

vidyārthī prāpnuyād vidyāṃ sukhārthī prāpnuyāt sukham. na kiṃ cid durlabhaṃ caiva gavāṃ bhaktasya bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...