महाभारत 13.80 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 80→

[mh-13-80] • 45 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। पवित्राणां पवित्रं यच् छ्रेष्ठं लोके च यद् भवेत्। पावनं परमं चैव तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. pavitrāṇāṃ pavitraṃ yac chreṣṭhaṃ loke ca yad bhavet. pāvanaṃ paramaṃ caiva tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। गावो महार्थाः पुण्याश् च तारयन्ति च मानवान्। धारयन्ति प्रजाश् चेमाः पयसा हविषा तथा।

bhīṣma uvāca. gāvo mahārthāḥ puṇyāś ca tārayanti ca mānavān. dhārayanti prajāś cemāḥ payasā haviṣā tathā.

न हि पुण्यतमं किं चिद् गोभ्यो भरतसत्तम। एताः पवित्राः पुण्याश् च त्रिषु लोकेष्व् अनुत्तमाः।

na hi puṇyatamaṃ kiṃ cid gobhyo bharatasattama. etāḥ pavitrāḥ puṇyāś ca triṣu lokeṣv anuttamāḥ.

देवानाम् उपरिष्टाच् च गावः प्रतिवसन्ति वै। दत्त्वा चैता नरपते यान्ति स्वर्गं मनीषिणः।

devānām upariṣṭāc ca gāvaḥ prativasanti vai. dattvā caitā narapate yānti svargaṃ manīṣiṇaḥ.

मान्धाता यौवनाश्वश् च ययातिर् नहुषस् तथा। गावो ददन्तः सततं सहस्रशतसंमिताः। गताः परमकं स्थानं देवैर् अपि सुदुर्लभम्।

māndhātā yauvanāśvaś ca yayātir nahuṣas tathā. gāvo dadantaḥ satataṃ sahasraśatasaṃmitāḥ. gatāḥ paramakaṃ sthānaṃ devair api sudurlabham.

अपि चात्र पुरावृत्तं कथयिष्यामि ते ऽनघ। सौरभ्यः पुण्यकर्माणः पावकाः शुभदर्शनाः। यदर्थं गोशताश् चैव सौरभ्यः सुरसत्तम। तच् च मे शृणु कार्त्स्न्येन वदतो ह्य् अरिसूदन। पुरा देवयुगे तात दैत्येन्द्रेषु महात्मसु।

api cātra purāvṛttaṃ kathayiṣyāmi te 'nagha. saurabhyaḥ puṇyakarmāṇaḥ pāvakāḥ śubhadarśanāḥ. yadarthaṃ gośatāś caiva saurabhyaḥ surasattama. tac ca me śṛṇu kārtsnyena vadato hy arisūdana. purā devayuge tāta daityendreṣu mahātmasu.

ऋषीणाम् उत्तमं धीमान् कृष्णद्वैपायनं शुकः। अभिवाद्याह्निकं कृत्वा शुचिः प्रयतमानसः। पितरं परिपप्रच्छ दृष्टलोकपरावरम्।

ṛṣīṇām uttamaṃ dhīmān kṛṣṇadvaipāyanaṃ śukaḥ. abhivādyāhnikaṃ kṛtvā śuciḥ prayatamānasaḥ. pitaraṃ paripapraccha dṛṣṭalokaparāvaram.

को यज्ञः सर्वयज्ञानां वरिष्ठ उपलक्ष्यते। किं च कृत्वा परं स्वर्गं प्राप्नुवन्ति मनीषिणः।

ko yajñaḥ sarvayajñānāṃ variṣṭha upalakṣyate. kiṃ ca kṛtvā paraṃ svargaṃ prāpnuvanti manīṣiṇaḥ.

केन देवाः पवित्रेण स्वर्गम् अश्नन्ति वा विभो। किं च यज्ञस्य यज्ञत्वं क्व च यज्ञः प्रतिष्ठितः।

kena devāḥ pavitreṇa svargam aśnanti vā vibho. kiṃ ca yajñasya yajñatvaṃ kva ca yajñaḥ pratiṣṭhitaḥ.

दानानाम् उत्तमं किं च किं च सत्रम् अतः परम्। पवित्राणां पवित्रं च यत् तद् ब्रूहि ममानघ।

dānānām uttamaṃ kiṃ ca kiṃ ca satram ataḥ param. pavitrāṇāṃ pavitraṃ ca yat tad brūhi mamānagha.

एतच् छ्रुत्वा तु वचनं व्यासः परमधर्मवित्। पुत्रायाकथयत् सर्वं तत्त्वेन भरतर्षभ।

etac chrutvā tu vacanaṃ vyāsaḥ paramadharmavit. putrāyākathayat sarvaṃ tattvena bharatarṣabha.

व्यास उवाच। गावः प्रतिष्ठा भूतानां तथा गावः परायणम्। गावः पुण्याः पवित्राश् च पावनं धर्म एव च।

vyāsa uvāca. gāvaḥ pratiṣṭhā bhūtānāṃ tathā gāvaḥ parāyaṇam. gāvaḥ puṇyāḥ pavitrāś ca pāvanaṃ dharma eva ca.

पूर्वम् आसन्नशृङ्गा वै गाव इत्य् अनुशुश्रुमः। ताः किल शृङ्गम् आकाङ्क्षन् वर्षातपनिवारणम्। मानुषीं च त्वचं गुर्वीं शीतवातातपासहाम्। वस्त्रावरणगोचर्मम् अविरोधः परस्परम्। ततो ब्रह्मा ददौ तासां मनसा धारितां पराम्। शृङ्गार्थे समुपासन्त ताः किल प्रभुम् अव्ययम्।

pūrvam āsannaśṛṅgā vai gāva ity anuśuśrumaḥ. tāḥ kila śṛṅgam ākāṅkṣan varṣātapanivāraṇam. mānuṣīṃ ca tvacaṃ gurvīṃ śītavātātapāsahām. vastrāvaraṇagocarmam avirodhaḥ parasparam. tato brahmā dadau tāsāṃ manasā dhāritāṃ parām. śṛṅgārthe samupāsanta tāḥ kila prabhum avyayam.

ततो ब्रह्मा तु गाः प्रायम् उपविष्टाः समीक्ष्य ह। ईप्सितं प्रददौ ताभ्यो गोभ्यः प्रत्येकशः प्रभुः। आहूय मनुजं प्राह गोषु स्वां तनुम् आदधः। आच्छादनं चावरणं यूयं गृह्णीत मानवाः। शीतवातातपं येन धारयन्ति प्रजार्थिनः। सुकुमारत्वचं यूयं वस्त्रैर् आच्छादयिष्यथ। एवम् अस्त्व् इति ताः प्रादात् त्वचं स्वां चर्म एव च।

tato brahmā tu gāḥ prāyam upaviṣṭāḥ samīkṣya ha. īpsitaṃ pradadau tābhyo gobhyaḥ pratyekaśaḥ prabhuḥ. āhūya manujaṃ prāha goṣu svāṃ tanum ādadhaḥ. ācchādanaṃ cāvaraṇaṃ yūyaṃ gṛhṇīta mānavāḥ. śītavātātapaṃ yena dhārayanti prajārthinaḥ. sukumāratvacaṃ yūyaṃ vastrair ācchādayiṣyatha. evam astv iti tāḥ prādāt tvacaṃ svāṃ carma eva ca.

तासां शृङ्गाण्य् अजायन्त यस्या यादृङ् मनोगतम्। नानावर्णाः शृङ्गवन्त्यस् ता व्यरोचन्त पुत्रक।

tāsāṃ śṛṅgāṇy ajāyanta yasyā yādṛṅ manogatam. nānāvarṇāḥ śṛṅgavantyas tā vyarocanta putraka.

ब्रह्मणा वरदत्तास् ता हव्यकव्यप्रदाः शुभाः। पुण्याः पवित्राः सुभगा दिव्यसंस्थानलक्षणाः। गावस् तेजो महद् दिव्यं गवां दानं प्रशस्यते।

brahmaṇā varadattās tā havyakavyapradāḥ śubhāḥ. puṇyāḥ pavitrāḥ subhagā divyasaṃsthānalakṣaṇāḥ. gāvas tejo mahad divyaṃ gavāṃ dānaṃ praśasyate.

ये चैताः संप्रयच्छन्ति साधवो वीतमत्सराः। ते वै सुकृतिनः प्रोक्ताः सर्वदानप्रदाश् च ते। गवां लोकं तथा पुण्यम् आप्नुवन्ति च ते ऽनघ।

ye caitāḥ saṃprayacchanti sādhavo vītamatsarāḥ. te vai sukṛtinaḥ proktāḥ sarvadānapradāś ca te. gavāṃ lokaṃ tathā puṇyam āpnuvanti ca te 'nagha.

यत्र वृक्षा मधुफला दिव्यपुष्पफलोपगाः। पुष्पाणि च सुगन्धीनि दिव्यानि द्विजसत्तम। फलानि च रसाढ्यानि मृदूनि रुचिराणि च।

yatra vṛkṣā madhuphalā divyapuṣpaphalopagāḥ. puṣpāṇi ca sugandhīni divyāni dvijasattama. phalāni ca rasāḍhyāni mṛdūni rucirāṇi ca.

सर्वा मणिमयी भूमिः सूक्ष्मकाञ्चनवालुका। सर्वत्र सुखसंस्पर्शा निष्पङ्का नीरजा शुभा।

sarvā maṇimayī bhūmiḥ sūkṣmakāñcanavālukā. sarvatra sukhasaṃsparśā niṣpaṅkā nīrajā śubhā.

रक्तोत्पलवनैश् चैव मणिदण्डैर् हिरण्मयैः। तरुणादित्यसंकाशैर् भान्ति तत्र जलाशयाः।

raktotpalavanaiś caiva maṇidaṇḍair hiraṇmayaiḥ. taruṇādityasaṃkāśair bhānti tatra jalāśayāḥ.

महार्हमणिपत्रैश् च काञ्चनप्रभकेसरैः। नीलोत्पलविमिश्रैश् च सरोभिर् बहुपङ्कजैः।

mahārhamaṇipatraiś ca kāñcanaprabhakesaraiḥ. nīlotpalavimiśraiś ca sarobhir bahupaṅkajaiḥ.

करवीरवनैः फुल्लैः सहस्रावर्तसंवृतैः। संतानकवनैः फुल्लैर् वृक्षैश् च समलंकृताः।

karavīravanaiḥ phullaiḥ sahasrāvartasaṃvṛtaiḥ. saṃtānakavanaiḥ phullair vṛkṣaiś ca samalaṃkṛtāḥ.

निर्मलाभिश् च मुक्ताभिर् मणिभिश् च महाधनैः। उद्धूतपुलिनास् तत्र जातरूपैश् च निम्नगाः।

nirmalābhiś ca muktābhir maṇibhiś ca mahādhanaiḥ. uddhūtapulinās tatra jātarūpaiś ca nimnagāḥ.

सर्वरत्नमयैश् चित्रैर् अवगाढा नगोत्तमैः। जातरूपमयैश् चान्यैर् हुताशनसमप्रभैः।

sarvaratnamayaiś citrair avagāḍhā nagottamaiḥ. jātarūpamayaiś cānyair hutāśanasamaprabhaiḥ.

सौवर्णगिरयस् तत्र मणिरत्नशिलोच्चयाः। सर्वरत्नमयैर् भान्ति शृङ्गैश् चारुभिर् उच्छ्रितैः।

sauvarṇagirayas tatra maṇiratnaśiloccayāḥ. sarvaratnamayair bhānti śṛṅgaiś cārubhir ucchritaiḥ.

नित्यपुष्पफलास् तत्र नगाः पत्ररथाकुलाः। दिव्यगन्धरसैः पुष्पैः फलैश् च भरतर्षभ।

nityapuṣpaphalās tatra nagāḥ patrarathākulāḥ. divyagandharasaiḥ puṣpaiḥ phalaiś ca bharatarṣabha.

रमन्ते पुण्यकर्माणस् तत्र नित्यं युधिष्ठिर। सर्वकामसमृद्धार्था निःशोका गतमन्यवः।

ramante puṇyakarmāṇas tatra nityaṃ yudhiṣṭhira. sarvakāmasamṛddhārthā niḥśokā gatamanyavaḥ.

विमानेषु विचित्रेषु रमणीयेषु भारत। मोदन्ते पुण्यकर्माणो विहरन्तो यशस्विनः।

vimāneṣu vicitreṣu ramaṇīyeṣu bhārata. modante puṇyakarmāṇo viharanto yaśasvinaḥ.

उपक्रीडन्ति तान् राजञ् शुभाश् चाप्सरसां गणाः। एतांल् लोकान् अवाप्नोति गां दत्त्वा वै युधिष्ठिर। अप्सरोभिश् च सहितो भाति वै गोप्रदो नरः।

upakrīḍanti tān rājañ śubhāś cāpsarasāṃ gaṇāḥ. etāṃl lokān avāpnoti gāṃ dattvā vai yudhiṣṭhira. apsarobhiś ca sahito bhāti vai goprado naraḥ.

यासाम् अधिपतिः पूषा मारुतो बलवान् बली। ऐश्वर्ये वरुणो राजा ता मां पान्तु युगंधराः।

yāsām adhipatiḥ pūṣā māruto balavān balī. aiśvarye varuṇo rājā tā māṃ pāntu yugaṃdharāḥ.

सुरूपा बहुरूपाश् च विश्वरूपाश् च मातरः। प्राजापत्या इति ब्रह्मञ् जपेन् नित्यं यतव्रतः।

surūpā bahurūpāś ca viśvarūpāś ca mātaraḥ. prājāpatyā iti brahmañ japen nityaṃ yatavrataḥ.

गास् तु शुश्रूषते यश् च समन्वेति च सर्वशः। तस्मै तुष्टाः प्रयच्छन्ति वरान् अपि सुदुर्लभान्।

gās tu śuśrūṣate yaś ca samanveti ca sarvaśaḥ. tasmai tuṣṭāḥ prayacchanti varān api sudurlabhān.

न द्रुह्येन् मनसा चापि गोषु ता हि सुखप्रदाः। अर्चयेत सदा चैव नमस्कारैश् च पूजयेत्। दान्तः प्रीतमना नित्यं गवां व्युष्टिं तथाश्नुते।

na druhyen manasā cāpi goṣu tā hi sukhapradāḥ. arcayeta sadā caiva namaskāraiś ca pūjayet. dāntaḥ prītamanā nityaṃ gavāṃ vyuṣṭiṃ tathāśnute.

येन देवाः पवित्रेण भुञ्जते लोकम् उत्तमम्। यत् पवित्रं पवित्राणां तद् घृतं शिरसा वहेत्।

yena devāḥ pavitreṇa bhuñjate lokam uttamam. yat pavitraṃ pavitrāṇāṃ tad ghṛtaṃ śirasā vahet.

घृतेन जुहुयाद् अग्निं घृतेन स्वस्ति वाचयेत्। घृतं प्राशेद् घृतं दद्याद् गवां व्युष्टिं तथाश्नुते।

ghṛtena juhuyād agniṃ ghṛtena svasti vācayet. ghṛtaṃ prāśed ghṛtaṃ dadyād gavāṃ vyuṣṭiṃ tathāśnute.

त्र्यहम् उष्णं पिबेन् मूत्रं त्र्यहम् उष्णं पिबेत् पयः। गवाम् उष्णं पयः पीत्वा त्र्यहम् उष्णं घृतं पिबेत्। त्र्यहम् उष्णं घृतं पीत्वा वायुभक्षो भवेत् त्र्यहम्।

tryaham uṣṇaṃ piben mūtraṃ tryaham uṣṇaṃ pibet payaḥ. gavām uṣṇaṃ payaḥ pītvā tryaham uṣṇaṃ ghṛtaṃ pibet. tryaham uṣṇaṃ ghṛtaṃ pītvā vāyubhakṣo bhavet tryaham.

निर्हृतैश् च यवैर् गोभिर् मासं प्रसृतयावकः। ब्रह्महत्यासमं पापं सर्वम् एतेन शुध्यति।

nirhṛtaiś ca yavair gobhir māsaṃ prasṛtayāvakaḥ. brahmahatyāsamaṃ pāpaṃ sarvam etena śudhyati.

पराभवार्थं दैत्यानां देवैः शौचम् इदं कृतम्। देवत्वम् अपि च प्राप्ताः संसिद्धाश् च महाबलाः।

parābhavārthaṃ daityānāṃ devaiḥ śaucam idaṃ kṛtam. devatvam api ca prāptāḥ saṃsiddhāś ca mahābalāḥ.

गावः पवित्राः पुण्याश् च पावनं परमं महत्। ताश् च दत्त्वा द्विजातिभ्यो नरः स्वर्गम् उपाश्नुते।

gāvaḥ pavitrāḥ puṇyāś ca pāvanaṃ paramaṃ mahat. tāś ca dattvā dvijātibhyo naraḥ svargam upāśnute.

गवां मध्ये शुचिर् भूत्वा गोमतीं मनसा जपेत्। पूताभिर् अद्भिर् आचम्य शुचिर् भवति निर्मलः।

gavāṃ madhye śucir bhūtvā gomatīṃ manasā japet. pūtābhir adbhir ācamya śucir bhavati nirmalaḥ.

अग्निमध्ये गवां मध्ये ब्राह्मणानां च संसदि। विद्यावेदव्रतस्नाता ब्राह्मणाः पुण्यकर्मिणः।

agnimadhye gavāṃ madhye brāhmaṇānāṃ ca saṃsadi. vidyāvedavratasnātā brāhmaṇāḥ puṇyakarmiṇaḥ.

अध्यापयेरञ् शिष्यान् वै गोमतीं यज्ञसंमिताम्। त्रिरात्रोपोषितः श्रुत्वा गोमतीं लभते वरम्।

adhyāpayerañ śiṣyān vai gomatīṃ yajñasaṃmitām. trirātropoṣitaḥ śrutvā gomatīṃ labhate varam.

पुत्रकामश् च लभते पुत्रं धनम् अथापि च। पतिकामा च भर्तारं सर्वकामांश् च मानवः। गावस् तुष्टाः प्रयच्छन्ति सेविता वै न संशयः।

putrakāmaś ca labhate putraṃ dhanam athāpi ca. patikāmā ca bhartāraṃ sarvakāmāṃś ca mānavaḥ. gāvas tuṣṭāḥ prayacchanti sevitā vai na saṃśayaḥ.

एवम् एता महाभागा यज्ञियाः सर्वकामदाः। रोहिण्य इति जानीहि नैताभ्यो विद्यते परम्।

evam etā mahābhāgā yajñiyāḥ sarvakāmadāḥ. rohiṇya iti jānīhi naitābhyo vidyate param.

इत्य् उक्तः स महातेजाः शुकः पित्रा महात्मना। पूजयाम् आस गा नित्यं तस्मात् त्वम् अपि पूजय। युधिष्ठिरः। सुराणाम् असुराणां च भूतानां च पितामह। प्रभुः स्रष्टा च भगवान् मुनिभिः स्तूयते विभुः। तस्योपरि कथं ह्य् एष गोलोकः स्थानतां गतः। संशयो मे महान् एष तन् मे व्याख्यातुम् अर्हसि। भीष्मः। मनोवाग्बुद्धयस् तावद् एकस्थाः कुरुसत्तम। ततो मे शृणु कार्त्स्न्येन गोमहाभाग्यम् उत्तमम्। पुण्यं यशस्यम् आयुष्यं तथा स्वस्त्ययनं महत्। कीर्तिर् विहरतां लोके गवां योगेषु भक्तिमान्। श्रूयते हि पुराणेषु महर्षीणां महात्मनाम्। संस्थाने सर्वलोकानां देवानां चापि संभवे। देवतार्थे ऽमृतार्थे च यज्ञार्थे चैव भारत। सुरभिर् नाम विख्याता रोहिणी कामरूपिणी। संकल्प्य मनसा पूर्वं रोहिणी ह्य् अमृतानना। घोरं तपः समास्थाय निर्मिता विश्वकर्मणा। पुरुषं चासृजद् भूयस् तेजसा तपसा च ह। देदीप्यमानं वपुषा समिद्धम् इव पावकम्। सो ऽपश्यद् दिव्यरूपां तां सुरभिं रोहिणीं तदा। दृष्ट्वैव चातिविमनाः सो ऽभवत् काममोहितः। तं कामार्तम् अथो ज्ञात्वा स्वयंभूर् लोकभावनः। मार्तो भव तथा चैष भगवान् अभ्यभाषत। ततः स भगवांस् तत्र मार्ताण्ड इति विश्रुतः। चकार नाम तं दृष्ट्वा तस्यार्तीभावम् उत्तमम्। सो ऽददाद् भगवांस् तस्मै मार्ताण्डाय महात्मने। सुरूपां सुरभिं कन्यां तपस् तेजोमयीं शुभाम्। यथा मयैष चोद्भूतस् त्वं चैवेषा च रोहिणी। मैथुनं गतवन्तौ च तथा चोत्पत्स्यति प्रजा। प्रजा भविष्यते पुण्या पवित्रं परमं च वाम्। न चाप्य् अगम्यागमनाद् दोषं प्राप्स्यसि कर्हि चित्। त्वत्प्रजासंभवं क्षीरं भविष्यति परं हविः। यज्ञेषु चाज्यभागानां त्वत्प्रजामूलजो विधिः। प्रजाशुश्रूषवश् चैव ये भविष्यन्ति रोहिणि। तव तेनैव पुण्येन गोलोकं यान्तु मानवाः। इदं पवित्रं परमम् ऋषभं नाम कर्हि चित्। यद् वै ज्ञात्वा द्विजा लोके मोक्ष्यन्ते योनिसंकरात्। एतत्क्रियाः प्रपत्स्यन्ते मन्त्रब्राह्मणसंस्कृताः। देवतानां पितॄणां च हव्यकव्यपुरोगमाः। तत एतेन पुण्येन प्रजास् तव तु रोहिणि। ऊर्ध्वं ममापि लोकस्य वत्स्यन्ते निरुपद्रवाः। भद्रं तेभ्यश् च भद्रं ते ये प्रजासु भवन्ति वै। युगंधराश् च ते पुत्राः सन्तु लोकस्य धारणे। यान् यान् कामयसे लोकांस् तांल् लोकान् अनुयास्यसि। सर्वदेवगणाश् चैव तव यास्यन्ति पुत्रताम्। तव स्तनसमुद्भूतं पिबन्तो ऽमृतम् उत्तमम्। एवम् एतान् वरान् सर्वान् अगृह्णात् सुरभिस् तदा। ब्रुवतः सर्वलोकेशान् निर्वृतिं चागमत् पराम्। सृष्ट्वा प्रजाश् च विपुला लोकसंधारणाय वै। ब्रह्मणा समनुज्ञाता सुरभिर् लोकम् आविशत्। एवं वरप्रदानेन स्वयंभोर् एव भारत। उपरिष्टाद् गवां लोकं प्रोक्तं ते सर्वम् आदितः। युधिष्ठिरः। सुरभेः काः प्रजाः पूर्वं मार्ताण्डाद् अभवन् पुरा। भीष्मः। एतन् मे शंस तत्त्वेन गोषु मे प्रीयते मनः। शृणु नामानि दिव्यानि गोमातॄणां विशेषतः। याभिर् व्याप्तास् त्रयो लोकाः कल्याणाभिर् जनाधिप। सुरभ्यः प्रथमोद्भूता याश् च स्युः प्रथमाः प्रजाः। मयोच्यमानाः शृणु ताः प्राप्स्यसे विपुलं यशः। तप्त्वा तपो घोरतपाः सुरभिर् दीप्ततेजसी। सुषावैकादश सुतान् रुद्रा ये छन्दसि स्तुताः। अजैकपाद् अहिर्बुध्न्यस् त्र्यम्बकश् च महायशाः। वृषाकपिश् च शंभुश् च कपाली रैवतस् तथा। हरश् च बहुरूपश् च उग्र उग्रो ऽथ वीर्यवान्। तस्य चैवात्मजः श्रीमान् विश्वरूपो महायशाः। एकादशैते कथिता रुद्रास् ते नाम नामतः। महात्मानो महायोगास् तेजोयुक्ता महाबलाः। एते वरिष्ठजन्मानो देवानां ब्रह्मवादिनाम्। विप्राणां प्रकृतिर् लोके एत एव हि विश्रुताः। एत एकादश प्रोक्ता रुद्रास् त्रिभुवनेश्वराः। शतं त्व् एतत् समाख्यातं शतरुद्रं महात्मनाम्। सुषुवे प्रथमां कन्यां सुरभिः पृथिवीं तदा। विश्वकामदुघा धेनुर् या धारयति देहिनः। सुतं गोब्राह्मणं राजन्न् एकम् इत्य् अभिधीयते। गोब्राह्मणस्य जननी सुरभिः परिकीर्त्यते। सृष्ट्वा तु प्रथमं रुद्रान् वरदान् ब्रह्मसंभवान्। पश्चात् प्रभुं ग्रहपतिं सुषुवे लोकसंमतम्। सोमराजानम् अमृतं यज्ञसर्वस्वम् उत्तमम्। ओषधीनां रसानां च देवानां जीवितस्य च। ततः श्रियं च मेधां च कीर्तिं देवीं सरस्वतीम्। चतस्रः सुषुवे कन्या योगेषु नियताः स्थिताः। एताः सृष्ट्वा प्रजा एषा सुरभिः कामरूपिणी। सुषुवे चरमं भूयो दिव्या गोमातरः शुभाः। पुण्यां मायां मधुश्च्योतां शिवां शीघ्रां सरिद्वराम्। हिरण्यवर्णां सुभगां गव्यां पृश्नीं कुथावतीम्। अङ्गावतीं घृतवतीं दधिक्षीरपयोवतीम्। अमोघां सुरसां सत्यां रेवतीं मारुतीं रसाम्। अजां च सिकतां चैव शुद्धधूमाम् अधारिणीम्। जीवां प्राणवतीं धन्यां शुद्धां धेनुं धनावहाम्। इन्द्राम् ऋद्धिं च शान्तिं च शान्तपापां सरिद्वराम्। चत्वारिंशतम् एकां च धन्यास् ता दिवि पूजिताः। भूयो जज्ञे सुरभ्याश् च श्रीमांश् चन्द्रांशुसप्रभः। वृषो दक्ष इति ख्यातः कण्ठे मणितलप्रभः। स्रग्वी ककुद्मान् द्युतिमान् मृणालसदृशप्रभः। सुरभ्यनुमते दत्तो ध्वजो माहेश्वरस् तु सः। सुरभ्यः कामरूपिण्यो गावः पुण्यार्थम् उत्तमाः। आदित्येभ्यो वसुभ्यश् च विश्वेभ्यश् च ददुर् वरान्। सुरभिस् तु तपस् तप्त्वा सुषुवे गास् ततः पुनः। या दत्ता लोकपालानाम् इन्द्रादीनां युधिष्ठिर। सुष्टुतां कपिलां चैव रोहिणीं च यशस्विनीम्। सर्वकामदुघां चैव मरुतां कामरूपिणीम्। गावो मृष्टदुघा ह्य् एताश् चतस्रो ऽमृतसंस्कृताः। यासां भूत्वा पुरा वत्साः पिबन्त्य् अमृतम् उत्तमम्। सुष्टुतां देवराजाय वासवाय महात्मने। कपिलां धर्मराजाय वरुणाय च रोहिणीम्। सर्वकामदुघां धेनुं राज्ञे वैश्रवणाय च। इत्य् एता लोकम् अहिता विश्रुताः सुरभेः प्रजाः। एतासां प्रजया पूर्णा पृथिवी मुनिपुंगव। गोभ्यः प्रभवते सर्वं यत् किं चिद् इह शोभनम्। सुरभ्यपत्यम् इत्य् एतन् नामतस् ते ऽनुपूर्वशः। युधिष्ठिरः। कीर्तितं ब्रूहि राजेन्द्र किं भूयः कथयामि ते। सुरभ्यास् तु तदा देव्याः कीर्तिर् लक्ष्मीः सरस्वती। मेधा च प्रवरा देवी याश् चतस्रो ऽभिविश्रुताः। पृथग् गोभ्यः किम् एताः स्युर् उताहो गोषु संश्रिताः। भीष्मः। देवाः के वाश्रिता गोषु तन् मे ब्रूहि पितामह। यं देवं संश्रिता गावस् तं देवं देवसंज्ञितम्। यद् यद् देवाश्रितं दैवं तत् तद् दैवं द्विजा विदुः। सर्वेषाम् एव देवानां पूर्वं किल समुद्भवे। इन्द्रः। अमृतार्थे सुरपतिः सुरभिं समुपस्थितः। इच्छेयम् अमृतं दत्तं त्वया देवि रसाधिकम्। त्वत्प्रसादाच् छिवं मह्यम् अमरत्वं भवेद् इति। सुरभिः। वत्सो भूत्वा सुरपते पिबस्व प्रस्नवं मम। ततो ऽमरत्वम् अपि तत् स्थानम् ऐन्द्रम् अवाप्स्यसि। न च ते वृत्रहन् युद्धे व्यथारिभ्यो भविष्यति। बलार्थम् आत्मनः शक्र प्रस्नवं पिब मे विभो। भीष्मः। ततो ऽधयत् स्तनं तस्याः सुरभ्याः सुरसत्तमः। अमरत्वं सुरूपत्वं बलं च पदम् उत्तमम्। पुरंदरो ऽमृतं पीत्वा प्रहृष्टः समुपस्थितः। पुत्रो ऽहं तव भद्रं ते ब्रूहि किं करवाणि ते। सुरभिः। कृतं पुत्र त्वया सर्वम् उपयाहि त्रिविष्टपम्। पालयस्व सुरान् सर्वाञ् जहि ये सुरशत्रवः। न च गोब्राह्मणे ऽवज्ञा कार्या ते शान्तिम् इच्छता। गोब्राह्मणस्य निःश्वासः शोषयेद् अपि देवताः। गोब्राह्मणप्रियो नित्यं स्वस्तिशब्दम् उदाहरन्। पृथिव्याम् अन्तरिक्षे च नाकपृष्ठे च विक्रमेत्। यच् च ते ऽन्यद् भवेत् कृत्यं तन् मे ब्रूयाः समासतः। तत् ते सर्वं करिष्यामि सत्येनैतद् ब्रवीमि ते। इन्द्रः। इच्छेयं गोषु नियतं वस्तुं देवि ब्रवीमि ते। सुरभिः। एभिः सुरगणैः सार्धं ममानुग्रहम् आचर। गवां शरीरं प्रत्यक्षम् एतत् कौशिक लक्षये। यो यत्रोत्सहते वस्तुं स तत्र वसतां सुरः। सर्वं पवित्रं परमं गवां गात्रं सुपूजितम्। भीष्मः। तथा कुरुष्व भद्रं ते यथा त्वं शक्र मन्यसे। तस्यास् तद् वचनं श्रुत्वा सुरभ्याः सुरसत्तमः। सह सर्वैः सुरगणैर् अभजत् सौरभीं प्रजाम्। शृङ्गे वक्त्रे च जिह्वायां देवराजः समाविशत्। सर्वच्छिद्रेषु पवनः पादेषु मरुतां गणाः। ककुदं सर्वगो रुद्रः कुक्षौ चैव हुताशनः। सरस्वती स्तनेष्व् अग्र्या श्रीः पुरीषे जगत्प्रिया। मूत्रे कीर्तिः सुमहती मेधा पयसि शाश्वती। वक्त्रे सोमश् च वै देवो हृदये भगवान् यमः। धर्मः पुच्छे क्रिया लोम्नि भास्करश् चक्षुषी श्रितः। सिद्धाः संधिषु सिद्धिश् च तपस् तेजश् च चेष्टने। एवं सर्वे सुरगणा नियता गात्रवर्त्मसु। महती देवता गावो ब्राह्मणैः परिसंस्कृताः। गाम् आश्रयन्ति सहिता देवा हि प्रभविष्णवः। किम् अन्यत् सर्वकामेन न विदध्याद् भवान् प्रियम्। भावतः परया भक्त्या पूजयस्व नरेश्वर। गावस् तु परमं लोके पवित्रं पावनं हविः। निपात्य भक्षितः स्वर्गाद् भार्गवः फेनपः किल। स च प्राणान् पुनर् लब्ध्वा ततो गोलोकम् आश्रितः। युधिष्ठिरः। कः फेनपेति नाम्नासौ कथं वा भक्षितः पुरा। मृत उज्जीवितः कस्मात् कथं गोलोकम् आश्रितः। विरुद्धे मानुषे लोके तथा समयवर्त्मसु। ऋते दैवं हि दुष्प्रापं मानुषेषु विशेषतः। भीष्मः। संशयो मे महान् अत्र तन् मे व्याख्यातुम् अर्हसि। श्रूयते भार्गवे वंशे सुमित्रो नाम भारत। वेदाध्ययनसंपन्नो विपुले तपसि स्थितः। वानप्रस्थाश्रमे युक्तः स्वकर्मनिरतः सदा। विनयाचारतत्त्वज्ञः सर्वधर्मार्थकोविदः। यत्तस् त्रिषवणस्नायी संध्योपासनतत्परः। अग्निहोत्ररतः क्षान्तो जपञ् जुह्वच् च नित्यदा। पितॄन् देवांश् च नियतम् अतिथींश् चैव पूजयन्। प्राणसंधारणार्थं च यत् किं चिद् उपहारयन्। गिरिस् त्रिशिखरो नाम यतः प्रभवते नदी। कुलहेति पुराणेषु विश्रुता रुद्रनिर्मिता। तस्यास् तीरे समे देशे पुष्पमालासमाकुले। वन्यौषधिद्रुमोपेते नानापक्षिमृगायुते। व्यपेतदंशमशके ध्वाङ्क्षगृध्रैर् असेविते। कृष्णदर्भतृणप्राये सुरम्ये ज्योतिरश्मिनि। सर्वोन्नतैः समैः श्यामैर् याज्ञीयैस् तरुभिर् वृते। तत्राश्रमपदं पुण्यं भृगूणाम् अभवत् पुरा। उवास तत्र नियतः सुमित्रो नाम भार्गवः। यथोद्दिष्टेन पूर्वेषां भृगूणां साधुवर्त्मनाम्। तस्मा आङ्गिरसः कश् चिद् ददौ गां शर्करीं शुभाम्। वर्षासु पश्चिमे मासि पौर्णमास्यां शुचिव्रतः। स तां लब्ध्वा धर्मशीलश् चिन्तयाम् आस तत्परः। सुमित्रः परया भक्त्या जननीम् इव मातरम्। तेन संधुक्ष्यमाणा सा रोहिणी कामचारिणी। विवृद्धिम् अगमच् छ्रेष्ठा प्राणतश् च सुदर्शना। सिराविमुक्तपार्श्वान्ता विपुलां कान्तिम् उद्वहत्। श्यामपार्श्वान्तपृष्ठान्ता सुरभिर् मधुपिङ्गला। बृहती सूक्ष्मरोमान्ता रूपोदग्रा तनुत्वचा। कृष्णपुच्छा श्वेतवक्त्रा समवृत्तपयोधरा। पृष्ठोन्नता पूर्वनता शङ्कुकर्णी सुलोचना। दीर्घजिह्वा ह्रस्वशृङ्गी संपूर्णदशनान्तरा। मांसाधिकगलान्ता सा प्रसन्ना शुभदर्शना। नित्यं शमयुता स्निग्धा संपूर्णोदात्तनिस्वना। प्राजापत्यैर् गवां नित्यं प्रशस्तैर् लक्षणैर् युता। यौवनस्थेव वनिता शुशुभे रूपशोभया। वृषेणोपगता सा तु कल्या मधुरदर्शना। मिथुनं जनयाम् आस तुल्यरूपम् इवात्मनः। संवर्धयाम् आस स तां सवत्सां भार्गवो ऋषिः। तयोः प्रजाधिसंसर्गात् सहस्रं च गवाम् अभूत्। गवां जातिसहस्राणि संभूतानि परस्परम्। ऋषभाणां च राजेन्द्र नैवान्तः प्रतिदृश्यते। तैर् आश्रमपदं रम्यम् अरण्यं चैव सर्वशः। समाकुलं समभवन् मेघैर् इव नभःस्थलम्। कानि चित् पद्मवर्णानि किंशुकाभानि कानि चित्। रुक्मवर्णानि चान्यानि चन्द्रांशुसदृशानि च। तथा राजतवर्णानि कानि चिल् लोहितानि वै। नीललोहितताम्राणि कृष्णानि कपिलानि च। नानारागविचित्राणि यूथानि बहुलानि च। न च क्षीरं घृतं स्नेहाद् वत्सानाम् उपजीवति। भार्गवः केवलं चासीद् गवां प्राणायने रतः। तथा शुश्रूषतस् तस्य गवां हितम् अवेक्षतः। व्यतीयात् सुमहान् कालो वत्सोच्छिष्टेन वर्ततः। क्षुत्पिपासापरिश्रान्तः सततं प्रस्नवं गवाम्। वत्सैर् उच्छिष्टमुदितं बहुक्षीरतया बहु। पीतवांस् तेन नामास्य फेनपेत्य् अभिविश्रुतम्। भीष्मः। गौतमस्याभिनिष्पन्नम् एवं नाम युधिष्ठिर। कदा चित् कामरूपिण्यो गावः स्त्रीवेषम् आस्थिताः। ह्रदे क्रीडन्ति संहृष्टा गायन्त्यः पुण्यलक्षणाः। ददृशुस् तस्य गावो वै विस्मयोत्फुल्ललोचनाः। स्त्रियः। ऊचुश् च का यूयम् इति स्त्रियो मानुषया गिरा। गाव एव वयं सर्वाः कर्मभिः शोभनैर् युताः। सर्वाः स्त्रीवेषधारिण्यो यथाकामं चरामहे। गावः। गवां गावः परं दैवं गवां गावः परा गतिः। स्त्रियः। कथयध्वम् इहास्माकं केन वः सुकृतां गतिः। अस्माकं हविषा देवा ब्राह्मणास् तर्पितास् तथा। कव्येन पितरश् चैव हव्येनाग्निश् च तर्पितः। प्रजया च तथास्माकं कृषिर् अभ्युद्धृता सदा। शकटैश् चापि संयुक्ता दशवाहशतेन वै। तद् एतैः सुकृतैः स्फीतैर् वयं याश् चैव नः प्रजाः। गोलोकम् अनुसंप्राप्ता यः परः कामगोचरः। यूयं तु सर्वा रोहिण्यः सप्रजाः सहपुंगवाः। गावः। अधोगामिन्य इत्य् एव पश्यामो दिव्यचक्षुषा। एवं गवां परं दैवं गाव एव परायणम्। स्वपक्ष्यास् तारणीया वः शरणाय गता वयम्। किम् अस्माभिः करणीयं वर्तितव्यं कथं चन। स्त्रियः। प्राप्नुयाम च गोलोकं भवाम न च गर्हिताः। वर्तते रन्तिदेवस्य सत्रं वर्षसहस्रकम्। तत्र तस्य नृपस्याशु पशुत्वम् उपगच्छत। ततस् तस्योपयोगेन पशुत्वे यज्ञसंस्कृताः। भीष्मः। गोलोकान् प्राप्स्यथ शुभांस् तेन पुण्येन संयुताः। एतत् तासां वचः श्रुत्वा गवां संहृष्टमानसाः। गमनाय मनश् चक्रुर् औत्सुक्यं चागमन् परम्। न हि नो भार्गवो दाता पशुत्वेनोपयोजनम्। यज्ञस् तस्य नरेन्द्रस्य वर्तते धर्मतस् तथा। वयं न चाननुज्ञाताः शक्ता गन्तुं कथं चन। अवोचन्न् अथ तत्रत्या भार्गवो वध्यताम् अयम्। एतत् सर्वा रोचयत न हि शक्यम् अतो ऽन्यथा। लोकान् प्राप्तुं सहास्माभिर् निश्चयः क्रियताम् अयम्। न तु तासां समेतानां का चिद् घोरेण चक्षुषा। शक्नोति भार्गवं द्रष्टुं सत्कृतेनोपसंयुता। अथ पद्मसवर्णाभा भास्करांशुसमप्रभाः। जपालोहितताम्राक्ष्यो निर्मांसकठिनाननाः। रोहिण्यः कपिलाः प्राहुः सर्वासां वै समक्षतः। मेघस्तनितनिर्घोषास् तेजोभिर् अभिरञ्जिताः। वयं हि तं वधिष्यामः सुमित्रं नात्र संशयः। गावः। सुकृतं पृष्ठतः कृत्वा किं नः श्रेयो विधास्यथ। कपिलाः सर्ववर्णेषु प्रधानत्वम् अवाप्स्यथ। भीष्मः। गवां शतफलाच् चैकां दत्त्वा फलम् अवाप्स्यति। एतद् गवां वचः श्रुत्वा कपिला हृष्टमानसाः। भीष्मः। चक्रुः सर्वा भार्गवस्य सुमित्रस्य वधे मतिम्। यास् तु गोमातरस् तस्य कामचारिण्य आगताः। समीपं हि सुमित्रस्य कृतज्ञाः समुपस्थिताः। अभिप्रशस्य चैवाहुस् तम् ऋषिं पुण्यदर्शनाः। गोलोकाद् आगता वेद ऋषे गोमातरो वयम्। सुप्रीताः स्म वरं गृह्ण यम् इच्छसि महामुने। सुमित्रः। यद् धि गोषु परां बुद्धिं कृतवान् असि नित्यदा। प्रीतो ऽस्म्य् अनुगृहीतो ऽस्मि यन् मां गोमातरः शुभाः। सुप्रीतमनसः सर्वास् तिष्ठन्ते च वरप्रदाः। भवेद् गोष्व् एव मे भक्तिर् यथैवाद्य तथा सदा। गोमातरः। गोघ्नाश् चैवावसीदन्तु नरा ब्रह्मद्विषश् च ये। एवम् एतद् ऋषिश्रेष्ठ हितं वदसि नः प्रियम्। सुमित्रः। एहि गच्छ सहास्माभिर् गोलोकम् ऋषिसत्तम। यूयम् इष्टां गतिं यान्तु न ह्य् अहं गन्तुम् उत्सहे। भीष्मः। इमा गावः समुत्सृज्य तपस्विन्यो मम प्रियाः। तास् तु तस्य वचः श्रुत्वा कपिलानां सुदारुणम्। निन्युस् तम् ऋषिम् उत्क्षिप्य भार्गवं नभ उद्वहन्। कलेवरं तु तत्रैव तस्य संन्यस्य मातरः। निष्कृष्य करणं योगाद् अनयन् भार्गवस्य वै। सर्वं चास्य तदाचख्युः कपिलानां विचेष्टितम्। यदर्थं हरणं गोभिर् गोलोकं लोकमातरः। ततस् तु कपिलास् तत्र तस्य दृष्ट्वा कलेवरम्। यथाप्रतिज्ञं शृङ्गैश् च खुरैश् चाप्य् अवचूर्णयन्। ततः संछिद्य बहुधा भार्गवं नृपसत्तम। ययुर् यत्रेतरा गावस् तच् च सर्वं न्यवेदयन्। अथ गोमातृभिः शप्तास् ता गावः पृथिवीचराः। अमेध्यवदनाः क्षिप्रं भवध्वं ब्रह्मघातकाः। एवं कृतज्ञा गावो हि यथा गोमातरो नृप। ऋषिश् च प्राप्तवांल् लोकं गावश् च परिमोक्षिताः। भीष्मः। ता गावो रन्तिदेवस्य गत्वा यज्ञं मनीषिणः। आत्मानं ज्ञापयाम् आसुर् महर्षीणां समक्षतः। रन्तिदेवस् ततो राजा प्रयतः प्राञ्जलिः शुचिः। उवाच गावः प्रणतः किम् आगमनम् इत्य् अपि। गावः। इच्छामस् तव राजेन्द्र सत्रे ऽस्मिन् विनियोजनम्। रन्तिदेवः। पशुत्वम् उपसंप्राप्तुं प्रसादं कर्तुम् अर्हसि। नास्मि शक्तो गवां घातं कर्तुं शतसहस्रशः। घातयित्वा त्व् अहं युष्मान् कथम् आत्मानम् उद्धरे। यः पशुत्वेन संयोज्य युष्मान् स्वर्गं नयेद् इह। गावः। आत्मानं चैव तपसा गावः समुपगम्यताम्। अस्माकं तारणे युक्तो धर्मात्मा तपसि स्थितः। रन्तिदेवः। श्रुतो ऽस्माभिर् भवान् राजंस् ततस् तु स्वयम् आगताः। मम सत्रे पशुत्वं वो यद्य् एवं हि मनीषितम्। समयेनाहम् एतेन जुहुयां वो हुताशने। कदा चिद् यदि वः का चिद् अकामा विनियुज्यते। गावः। तदा समाप्तिः सत्रस्य गवां स्याद् इति नैष्ठिकी। एवम् अस्तु महाराज यथा त्वं प्रब्रवीषि नः। अकामाः स्युर् यदा गावस् तदा सत्रं समाप्यताम्। भीष्मः। ततः प्रवृत्ते गोसत्रे रन्तिदेवस्य धीमतः। गोसहस्राण्य् अहरहर् नियुज्यन्ते शमितृभिः। एवं बहूनि वर्षाणि व्यतीतानि नराधिप। गवां वै वध्यमानानां न चान्तः प्रत्यदृश्यत। गवां चर्मसहस्रैस् तु राशयः पर्वतोपमाः। बभूवुः कुरुशार्दूल बहुधा मेघसंनिभाः। मेदःक्लेदवहा चैव प्रावर्तत महानदी। अद्यापि भुवि विख्याता नदी चर्मण्वती शुभा। ततः कदा चित् स्वं वत्सं गौर् उपामन्त्र्य दुःखिता। एहि वत्स स्तनं पाहि मा त्वं पश्चात् क्षुधार्दितः। तप्स्यसे विमना दुःखं घातितायां मयि ध्रुवम्। एते ह्य् आयान्ति चण्डालाः सशस्त्रा मां जिघांसवः। अथ शुश्राव तां वाणीं मानुषीं समुदाहृताम्। रन्तिदेवो महाराज ततस् तां समवारयत्। स्थापयाम् आस गोसत्रम् अथ तं पार्थिवर्षभ। सत्रोत्सृष्टाः परित्यक्ता गावो ऽन्याः समुपाश्रिताः। यास् तस्य राज्ञो निहता गावो यज्ञे महात्मनः। ता गोलोकम् उपाजग्मुः प्रोक्षिता ब्रह्मवादिभिः। रन्तिदेवो ऽपि राजर्षिर् इष्ट्वा यज्ञं यथाविधि। ततः सख्यं सुरपतेस् त्रिदिवं चाक्षयं ययौ। फेनपो दिवि गोलोके मुमुदे शाश्वतीः समाः। अवशिष्टाश् च या गावस् ता बभूवुर् वनेचराः। फेनपाख्यानम् एतत् ते गवां माहात्म्यम् एव च। कथितं पावनं पुण्यं कृष्णद्वैपायनेरितम्। नारायणो ऽपि भगवान् दृष्ट्वा गोषु परं यशः। शुश्रूषां परमां चक्रे भक्तिं च भरतर्षभ। तस्मात् त्वम् अपि राजेन्द्र गा वै पूजय भारत। द्विजेभ्यश् चैव सततं प्रयच्छ कुरुसत्तम। युधिष्ठिरः। पवित्राणां पवित्रं यच् छ्रेष्ठं लोकेषु पूजितम्। भीष्मः। महाव्रतं महाभाग तन् मे ब्रूहि पितामह। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। पितुः पुत्रस्य संवादं व्यासस्य च शुकस्य च। ऋषीणाम् उत्तमं कृष्णं भावितात्मानम् अच्युतम्। पारंपर्यविशेषज्ञं सर्वशास्त्रार्थकोविदम्। कृतशौचः शुकस् तत्र कृतजप्यः कृताह्निकः। परं नियमम् आस्थाय परं धर्मम् उपाश्रितः। प्रणम्य शिरसा व्यासं सूक्ष्मतत्त्वार्थदर्शिनम्। शुकः पप्रच्छ वै प्रश्नं दानधर्मकुतूहलः। बहुचित्राणि दानानि बहुशः शंससे मुने। महार्थं पावनं पुण्यं किं स्विद् दानं महाफलम्। केन दुर्गाणि तरति केन लोकान् अवाप्नुते। केन वा महद् आप्नोति इह लोके परत्र च। के वा यज्ञस्य वोढारः केषु यज्ञः प्रतिष्ठितः। किं च यज्ञस्य यज्ञत्वं किं च यज्ञस्य भेषजम्। यज्ञानाम् उत्तमं किं च तद् भवान् प्रब्रवीतु मे। स तस्मै भजमानाय जातकौतूहलाय च। व्यासो व्रतनिधिः प्राह गवाम् इदम् अनुत्तमम्। धन्यं यशस्यम् आयुष्यं लोके श्रुतिसुखावहम्। यत् पवित्रं पवित्राणां मङ्गलानां च मङ्गलम्। सर्वपापप्रशमनं तत् समासेन मे शृणु। यद् इदं तिष्ठते लोके जगत् स्थावरजंगमम्। गावस् ताः प्राप्य तिष्ठन्ति गोलोके पुण्यदर्शनाः। मातरः सर्वभूतानां विश्वस्य जगतश् च ह। रुद्राणाम् अथ साध्यानां गाव एव तु मातरः। रुद्राणां मातरो ह्य् एता आदित्यानां स्वसा स्मृताः। वसूनां च दुहित्र्यस् ता ब्रह्मसंतानमूलजाः। यासाम् अधिपतिः पूषा मरुतो वालबन्धनाः। ऐश्वर्यं वरुणो राजा विश्वेदेवाः समाश्रिताः। य एवं वेद ता गावो मातरो देवपूजिताः। स विप्रो ब्रह्मलोकाय गवां लोकाय वा ध्रुवः। गावस् तु नावमन्येत कर्मणा मनसा गिरा। गवां स्थानं परं लोके प्रार्थयेद् यः परां गतिम्। न पद्भ्यां ताडयेद् गावो न दण्डेन न मुष्टिना। इमां विद्याम् उपाश्रित्य पावनीं ब्रह्मनिर्मिताम्। मातॄणाम् अनुपाते च न गोमध्ये न गोव्रजे। नरो मूत्रपुरीषस्य दृष्ट्वा कुर्याद् विसर्जनम्। शुद्धाश् चन्दनशीताङ्ग्यश् चन्द्ररश्मिसमप्रभाः। सौम्याः सुरभ्यः सुभगा गावो गुग्गुलुगन्धयः। सर्वे देवाविशन् गावः समुद्रम् इव सिन्धवः। दिवं चैवान्तरिक्षं च गवां व्युष्टिं समश्नुते। दधिना जुहुयाद् अग्निं दधिना स्वस्ति वाचयेत्। दधि दद्याच् च प्राशेत गवां व्युष्टिं समश्नुते। घृतेन जुहुयाद् अग्निं घृतेन स्वस्ति वाचयेत्। घृतम् आलभ्य प्राश्नीयाद् गवां व्युष्टिं समश्नुते। गावः संजीवना यास् तु गावो दानम् अनुत्तमम्। ताः पुण्यगोपाः सुफला भजमानं भजन्तु माम्। येन देवाः पवित्रेण स्वर्गलोकम् इतो गताः। तत् पवित्रं पवित्राणां मम मूर्ध्नि प्रतिष्ठितम्। वीणामृदङ्गपणवा गवां गात्रं प्रतिष्ठिताः। क्रीडारतिविहारार्थे त्रिषु लोकेषु वर्तते। न तत्र देवा वर्तन्ते नाग्निहोत्राणि जुह्वति। न यज्ञैर् इज्यते चात्र यत्र गौर् वै न दुह्यते। क्षीरं दधि घृतं यासां रसानाम् उत्तमो रसः। अमृतप्रभवा गावस् त्रैलोक्यं येन जीवति। इडाम् आहूय धेनुं च सवत्सां यज्ञमातरम्। उपाह्वयन्ति यं विप्रा गावो यज्ञहविष्कृताः। या मेध्या प्रथमं कर्म इयं धेनुः सरस्वती। पौर्णमासेन वत्सेन कामं कामगुणान्विता। यत्र सर्वम् इदं प्रोतं यत् किं चिज् जंगमं जगत्। सा गौर् वै प्रथमा पुण्या सर्वभूतहिते रता। धारणाः पावनाः पुण्या भावना भूतभावनाः। गावो माम् अभिरक्षन्तु इह लोके परत्र च। एष यज्ञः सहोपाङ्ग एष यज्ञः सनातनः। वेदाः सहोपनिषदो गवां रूपे प्रतिष्ठिताः। एतत् तात मया प्रोक्तं गवाम् इह परं मतम्। सर्वतः श्रावयेन् नित्यं प्रयतो ब्रह्मसंसदि। श्रुत्वा लभेत तांल् लोकान् ये मया परिकीर्तिताः। श्रावयित्वापि प्रीतात्मा लोकांस् तान् प्रतिपद्यते। धेनुम् एकां सदा दद्याद् अहन्य् अहनि पावनीम्। तत् तथा प्राप्नुयाद् विप्रः पठन् वै गोमतीं सदा। अथ धेनुर् न विद्येत तिलधेनुम् अनुत्तमाम्। दद्याद् गोमतिकल्पेन तां धेनुं सर्वपावनीम्। आह्निकं गोमतीं नित्यं यः पठेत सदा नरः। सर्वपापात् प्रमुच्येत प्रयतात्मा य आचरेत्। घृतं वा नित्यम् आलभ्य प्राश्य वा गोमतीं जपेत्। स्नात्वा वा गोकरीषेण पठन् पापात् प्रमुच्यते। मनसा गोमतीं जप्येद् गोमत्या नित्यम् आह्निकम्। न त्व् एव दिवसं कुर्याद् व्यर्थं गोमतिपाठकः। गोमतीं जपमाना हि देवा देवत्वम् आप्नुवन्। ऋषित्वम् ऋषयश् चापि गोमत्या सर्वम् आप्नुवन्। बद्धो बन्धात् प्रमुच्येत कृच्छ्रान् मुच्येत संकटात्। गोमतीं सेवते यस् तु लभते प्रियसंगमम्। एतत् पवित्रं कार्त्स्न्येन एतद् व्रतम् अनुत्तमम्। एतत् तु पृथिवीपाल पावनं शृण्वतां सदा। पुत्रकामाश् च ये के चिद् धनकामाश् च मानवाः। अध्वाने चोरवैरिभ्यो मुच्यते गोमतीं पठन्। पूर्ववैरानुबन्धेषु रणे चाप्य् आततायिनः। शुकः। लभते जयम् एवाशु सदा गोमतिपाठकः। क्षत्रियाश् चैव शूद्राश् च मन्त्रहीनाश् च ये द्विजाः। व्यासः। कपिलाम् उपजीवन्ति कथम् एतत् पितर् भवेत्। क्षत्रियाश् चैव शूद्राश् च मन्त्रहीनाश् च ये द्विजाः। कपिलाम् उपजीवन्ति तेषां वक्ष्यामि निर्णयम्। कपिलास् तूत्तमा लोके गोषु चैवोत्तमा मताः। तासां दाता लभेत् स्वर्गं विधिना यश् च सेवते। स्पृशेत कपिलां यस् तु दण्डेन चरणेन वा। स तेन स्पर्शमात्रेण नरकायोपपद्यते। मन्त्रेण युञ्ज्यात् कपिलां मन्त्रेणैव प्रमुच्यते। मन्त्रहीनं तु यो युञ्ज्यात् कृमियोनौ प्रसूयते। प्रहारहतमर्माङ्गा दुःखेन च जडीकृता। पदानि यावद् गच्छेत तावल् लोकान् कृमिर् भवेत्। यावच् च बिन्दवस् तस्याः शोणितस्य क्षितिं गताः। तावद् वर्षसहस्राणि नरकं प्रतिपद्यते। मन्त्रेण युञ्ज्यात् कपिलां मन्त्रेण विनियोजयेत्। मन्त्रहीनैर् अनुयुतो मज्जयेत् तमसि प्रभो। कपिलां ये ऽपि जीवन्ति बुद्धिमोहान्विता नराः। ते ऽपि वर्षसहस्राणि पतन्ति नरके नृप। अथ न्यायेन ये विप्राः कपिलाम् उपयुञ्जते। तस्मिंल् लोके प्रमोदन्ते लोकाश् चैषाम् अनामयाः। विधिना ये न कुर्वन्ति शूद्रांस् तान् उपधारय। शुकः। नानावर्णैर् उपेतानां गवां किं मुनिसत्तम। व्यासः। कपिलाः सर्ववर्णेषु वरिष्ठत्वम् अवाप्नुवन्। शृणु पुत्र यथा गोषु वरिष्ठाः कपिलाः स्मृताः। कपिलत्वं च संप्राप्ताः पूज्याश् च सततं नृषु। अग्निः पुरापचक्राम देवेभ्य इति नः श्रुतम्। देवेभ्यो मां छादयत शरण्याः शरणं गतम्। ऊचुस् ताः सहितास् तत्र स्वागतं तव पावक। इह गुप्तस् त्वम् अस्माभिर् न देवैर् उपलप्स्यसे। अथ देवा विवित्सन्तः पावकं परिचक्रमुः। गोषु गुप्तं च विज्ञाय ताः क्षिप्रम् उपतस्थिरे। युष्मासु निवसत्य् अग्निर् इति गाः समचूचुदन्। प्रकाश्यतां हुतवहो लोकान् न च्छेत्तुम् अर्हथ। एवम् अस्त्व् इत्य् अनुज्ञाय पावकं समदर्शयन्। अधिगम्य पावकं तुष्टास् ते देवाः सद्य एव तु। अग्निं प्रचोदयाम् आसुः क्रियतां गोष्व् अनुग्रहः। गवां तु यासां गात्रेषु पावकः समवस्थितः। कपिलत्वम् अनुप्राप्ताः सर्वश्रेष्ठत्वम् एव च। महाफलत्वं लोके च ददौ तासां हुताशनः। तस्माद् धि सर्ववर्णानां कपिलां गां प्रदापय। श्रोत्रियाय प्रशान्ताय प्रयतायाग्निहोत्रिणे। यावन्ति रोमाणि भवन्ति धेन्वा। युगानि तावन्ति पुनाति दातॄन्। प्रतिग्रहीतॄंश् च पुनाति दत्ता। शुकः। शिष्टे तु गौर् वै प्रतिपादनेन। केन वर्णविभागेन विज्ञेया कपिला भवेत्। व्यासः। कति वा लक्षणान्य् अस्या दृष्टानि मुनिभिः पुरा। शृणु तात यथा गोषु विज्ञेया कपिला भवेत्। नेत्रयोः शृङ्गयोश् चैव खुरेषु वृषणेषु च। कर्णतो घ्राणतश् चापि षड्विधाः कपिलाः स्मृताः। एतेषां लक्षणानां तु यद्य् एकम् अपि दृश्यते। कपिलां तां विजानीयाद् एवम् आहुर् मनीषिणः। आग्नेयी नेत्रकपिला खुरैर् माहेश्वरी भवेत्। ग्रीवायां वैष्णवी ज्ञेया पूष्णो घ्राणाद् अजायत। कर्णतस् तु वसन्तेन स्वयोनिम् अभिजायते। गायत्र्याश् च वृषणयोर् उत्पत्तिः षड्गुणा स्मृता। एवं गावश् च विप्राश् च गायत्री सत्यम् एव च। वसन्तश् च सुपर्णश् च एकतः समजायत। नेत्रयोः कपिलां यस् तु वाहयेत दुहेत वा। स पापकर्मा नरके प्रतिष्ठां प्रतिपद्यते। नरकाद् विप्रमुक्तस् तु तिर्यग्योनिं निषेवते। यदा लभेत मानुष्यं जात्यन्धो जायते नरः। शृङ्गयोः कपिलां यस् तु वाहयेत दुहेत वा। तिर्यग्योनिं स लभते जायमानः पुनः पुनः। खुरेषु कपिलां यस् तु वाहयेत दुहेत वा। तमस्य् अपारे मज्जेत धनहीनो नराधमः। कपिलां वालधानेषु वाहयेत दुहेत वा। निराश्रयः सदा चैव जायते यदि चेत् कृमिः। वर्णेन कपिलां यस् तु जानन्न् अप्य् उपजीवति। सहस्रशः कृमिर् भूत्वा मानुष्यं प्राप्नुयाद् अथ। चण्डालः पापकर्मा वा जायते स नराधमः। घ्राणेन कपिलां यस् तु प्रमादाद् उपजीवति। सो ऽपि वर्षसहस्राणि तिर्यग्योनौ प्रजायते। व्याधिग्रस्तो जडो रोगी भवेन् मानुष्यम् आगतः। मधुसर्पिःसुगन्धास् तु कपिलाः शास्त्रतः स्मृताः। एताः समुपजीवेत सो ऽपि तिर्यक्षु जायते। स्थावरत्वम् अनुप्राप्तो यदि मानुष्यतां लभेत्। अल्पायुः स भवेज् जातो हीनवर्णकुलोद्भवः। ये तु पापा ह्य् असूयन्ते कपिलां वाहयन्ति च। निरयेषु प्रतिष्ठन्ते यावद् आभूतसंप्लवम्।

ity uktaḥ sa mahātejāḥ śukaḥ pitrā mahātmanā. pūjayām āsa gā nityaṃ tasmāt tvam api pūjaya. yudhiṣṭhiraḥ. surāṇām asurāṇāṃ ca bhūtānāṃ ca pitāmaha. prabhuḥ sraṣṭā ca bhagavān munibhiḥ stūyate vibhuḥ. tasyopari kathaṃ hy eṣa golokaḥ sthānatāṃ gataḥ. saṃśayo me mahān eṣa tan me vyākhyātum arhasi. bhīṣmaḥ. manovāgbuddhayas tāvad ekasthāḥ kurusattama. tato me śṛṇu kārtsnyena gomahābhāgyam uttamam. puṇyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ tathā svastyayanaṃ mahat. kīrtir viharatāṃ loke gavāṃ yogeṣu bhaktimān. śrūyate hi purāṇeṣu maharṣīṇāṃ mahātmanām. saṃsthāne sarvalokānāṃ devānāṃ cāpi saṃbhave. devatārthe 'mṛtārthe ca yajñārthe caiva bhārata. surabhir nāma vikhyātā rohiṇī kāmarūpiṇī. saṃkalpya manasā pūrvaṃ rohiṇī hy amṛtānanā. ghoraṃ tapaḥ samāsthāya nirmitā viśvakarmaṇā. puruṣaṃ cāsṛjad bhūyas tejasā tapasā ca ha. dedīpyamānaṃ vapuṣā samiddham iva pāvakam. so 'paśyad divyarūpāṃ tāṃ surabhiṃ rohiṇīṃ tadā. dṛṣṭvaiva cātivimanāḥ so 'bhavat kāmamohitaḥ. taṃ kāmārtam atho jñātvā svayaṃbhūr lokabhāvanaḥ. mārto bhava tathā caiṣa bhagavān abhyabhāṣata. tataḥ sa bhagavāṃs tatra mārtāṇḍa iti viśrutaḥ. cakāra nāma taṃ dṛṣṭvā tasyārtībhāvam uttamam. so 'dadād bhagavāṃs tasmai mārtāṇḍāya mahātmane. surūpāṃ surabhiṃ kanyāṃ tapas tejomayīṃ śubhām. yathā mayaiṣa codbhūtas tvaṃ caiveṣā ca rohiṇī. maithunaṃ gatavantau ca tathā cotpatsyati prajā. prajā bhaviṣyate puṇyā pavitraṃ paramaṃ ca vām. na cāpy agamyāgamanād doṣaṃ prāpsyasi karhi cit. tvatprajāsaṃbhavaṃ kṣīraṃ bhaviṣyati paraṃ haviḥ. yajñeṣu cājyabhāgānāṃ tvatprajāmūlajo vidhiḥ. prajāśuśrūṣavaś caiva ye bhaviṣyanti rohiṇi. tava tenaiva puṇyena golokaṃ yāntu mānavāḥ. idaṃ pavitraṃ paramam ṛṣabhaṃ nāma karhi cit. yad vai jñātvā dvijā loke mokṣyante yonisaṃkarāt. etatkriyāḥ prapatsyante mantrabrāhmaṇasaṃskṛtāḥ. devatānāṃ pitṝṇāṃ ca havyakavyapurogamāḥ. tata etena puṇyena prajās tava tu rohiṇi. ūrdhvaṃ mamāpi lokasya vatsyante nirupadravāḥ. bhadraṃ tebhyaś ca bhadraṃ te ye prajāsu bhavanti vai. yugaṃdharāś ca te putrāḥ santu lokasya dhāraṇe. yān yān kāmayase lokāṃs tāṃl lokān anuyāsyasi. sarvadevagaṇāś caiva tava yāsyanti putratām. tava stanasamudbhūtaṃ pibanto 'mṛtam uttamam. evam etān varān sarvān agṛhṇāt surabhis tadā. bruvataḥ sarvalokeśān nirvṛtiṃ cāgamat parām. sṛṣṭvā prajāś ca vipulā lokasaṃdhāraṇāya vai. brahmaṇā samanujñātā surabhir lokam āviśat. evaṃ varapradānena svayaṃbhor eva bhārata. upariṣṭād gavāṃ lokaṃ proktaṃ te sarvam āditaḥ. yudhiṣṭhiraḥ. surabheḥ kāḥ prajāḥ pūrvaṃ mārtāṇḍād abhavan purā. bhīṣmaḥ. etan me śaṃsa tattvena goṣu me prīyate manaḥ. śṛṇu nāmāni divyāni gomātṝṇāṃ viśeṣataḥ. yābhir vyāptās trayo lokāḥ kalyāṇābhir janādhipa. surabhyaḥ prathamodbhūtā yāś ca syuḥ prathamāḥ prajāḥ. mayocyamānāḥ śṛṇu tāḥ prāpsyase vipulaṃ yaśaḥ. taptvā tapo ghoratapāḥ surabhir dīptatejasī. suṣāvaikādaśa sutān rudrā ye chandasi stutāḥ. ajaikapād ahirbudhnyas tryambakaś ca mahāyaśāḥ. vṛṣākapiś ca śaṃbhuś ca kapālī raivatas tathā. haraś ca bahurūpaś ca ugra ugro 'tha vīryavān. tasya caivātmajaḥ śrīmān viśvarūpo mahāyaśāḥ. ekādaśaite kathitā rudrās te nāma nāmataḥ. mahātmāno mahāyogās tejoyuktā mahābalāḥ. ete variṣṭhajanmāno devānāṃ brahmavādinām. viprāṇāṃ prakṛtir loke eta eva hi viśrutāḥ. eta ekādaśa proktā rudrās tribhuvaneśvarāḥ. śataṃ tv etat samākhyātaṃ śatarudraṃ mahātmanām. suṣuve prathamāṃ kanyāṃ surabhiḥ pṛthivīṃ tadā. viśvakāmadughā dhenur yā dhārayati dehinaḥ. sutaṃ gobrāhmaṇaṃ rājann ekam ity abhidhīyate. gobrāhmaṇasya jananī surabhiḥ parikīrtyate. sṛṣṭvā tu prathamaṃ rudrān varadān brahmasaṃbhavān. paścāt prabhuṃ grahapatiṃ suṣuve lokasaṃmatam. somarājānam amṛtaṃ yajñasarvasvam uttamam. oṣadhīnāṃ rasānāṃ ca devānāṃ jīvitasya ca. tataḥ śriyaṃ ca medhāṃ ca kīrtiṃ devīṃ sarasvatīm. catasraḥ suṣuve kanyā yogeṣu niyatāḥ sthitāḥ. etāḥ sṛṣṭvā prajā eṣā surabhiḥ kāmarūpiṇī. suṣuve caramaṃ bhūyo divyā gomātaraḥ śubhāḥ. puṇyāṃ māyāṃ madhuścyotāṃ śivāṃ śīghrāṃ saridvarām. hiraṇyavarṇāṃ subhagāṃ gavyāṃ pṛśnīṃ kuthāvatīm. aṅgāvatīṃ ghṛtavatīṃ dadhikṣīrapayovatīm. amoghāṃ surasāṃ satyāṃ revatīṃ mārutīṃ rasām. ajāṃ ca sikatāṃ caiva śuddhadhūmām adhāriṇīm. jīvāṃ prāṇavatīṃ dhanyāṃ śuddhāṃ dhenuṃ dhanāvahām. indrām ṛddhiṃ ca śāntiṃ ca śāntapāpāṃ saridvarām. catvāriṃśatam ekāṃ ca dhanyās tā divi pūjitāḥ. bhūyo jajñe surabhyāś ca śrīmāṃś candrāṃśusaprabhaḥ. vṛṣo dakṣa iti khyātaḥ kaṇṭhe maṇitalaprabhaḥ. sragvī kakudmān dyutimān mṛṇālasadṛśaprabhaḥ. surabhyanumate datto dhvajo māheśvaras tu saḥ. surabhyaḥ kāmarūpiṇyo gāvaḥ puṇyārtham uttamāḥ. ādityebhyo vasubhyaś ca viśvebhyaś ca dadur varān. surabhis tu tapas taptvā suṣuve gās tataḥ punaḥ. yā dattā lokapālānām indrādīnāṃ yudhiṣṭhira. suṣṭutāṃ kapilāṃ caiva rohiṇīṃ ca yaśasvinīm. sarvakāmadughāṃ caiva marutāṃ kāmarūpiṇīm. gāvo mṛṣṭadughā hy etāś catasro 'mṛtasaṃskṛtāḥ. yāsāṃ bhūtvā purā vatsāḥ pibanty amṛtam uttamam. suṣṭutāṃ devarājāya vāsavāya mahātmane. kapilāṃ dharmarājāya varuṇāya ca rohiṇīm. sarvakāmadughāṃ dhenuṃ rājñe vaiśravaṇāya ca. ity etā lokam ahitā viśrutāḥ surabheḥ prajāḥ. etāsāṃ prajayā pūrṇā pṛthivī munipuṃgava. gobhyaḥ prabhavate sarvaṃ yat kiṃ cid iha śobhanam. surabhyapatyam ity etan nāmatas te 'nupūrvaśaḥ. yudhiṣṭhiraḥ. kīrtitaṃ brūhi rājendra kiṃ bhūyaḥ kathayāmi te. surabhyās tu tadā devyāḥ kīrtir lakṣmīḥ sarasvatī. medhā ca pravarā devī yāś catasro 'bhiviśrutāḥ. pṛthag gobhyaḥ kim etāḥ syur utāho goṣu saṃśritāḥ. bhīṣmaḥ. devāḥ ke vāśritā goṣu tan me brūhi pitāmaha. yaṃ devaṃ saṃśritā gāvas taṃ devaṃ devasaṃjñitam. yad yad devāśritaṃ daivaṃ tat tad daivaṃ dvijā viduḥ. sarveṣām eva devānāṃ pūrvaṃ kila samudbhave. indraḥ. amṛtārthe surapatiḥ surabhiṃ samupasthitaḥ. iccheyam amṛtaṃ dattaṃ tvayā devi rasādhikam. tvatprasādāc chivaṃ mahyam amaratvaṃ bhaved iti. surabhiḥ. vatso bhūtvā surapate pibasva prasnavaṃ mama. tato 'maratvam api tat sthānam aindram avāpsyasi. na ca te vṛtrahan yuddhe vyathāribhyo bhaviṣyati. balārtham ātmanaḥ śakra prasnavaṃ piba me vibho. bhīṣmaḥ. tato 'dhayat stanaṃ tasyāḥ surabhyāḥ surasattamaḥ. amaratvaṃ surūpatvaṃ balaṃ ca padam uttamam. puraṃdaro 'mṛtaṃ pītvā prahṛṣṭaḥ samupasthitaḥ. putro 'haṃ tava bhadraṃ te brūhi kiṃ karavāṇi te. surabhiḥ. kṛtaṃ putra tvayā sarvam upayāhi triviṣṭapam. pālayasva surān sarvāñ jahi ye suraśatravaḥ. na ca gobrāhmaṇe 'vajñā kāryā te śāntim icchatā. gobrāhmaṇasya niḥśvāsaḥ śoṣayed api devatāḥ. gobrāhmaṇapriyo nityaṃ svastiśabdam udāharan. pṛthivyām antarikṣe ca nākapṛṣṭhe ca vikramet. yac ca te 'nyad bhavet kṛtyaṃ tan me brūyāḥ samāsataḥ. tat te sarvaṃ kariṣyāmi satyenaitad bravīmi te. indraḥ. iccheyaṃ goṣu niyataṃ vastuṃ devi bravīmi te. surabhiḥ. ebhiḥ suragaṇaiḥ sārdhaṃ mamānugraham ācara. gavāṃ śarīraṃ pratyakṣam etat kauśika lakṣaye. yo yatrotsahate vastuṃ sa tatra vasatāṃ suraḥ. sarvaṃ pavitraṃ paramaṃ gavāṃ gātraṃ supūjitam. bhīṣmaḥ. tathā kuruṣva bhadraṃ te yathā tvaṃ śakra manyase. tasyās tad vacanaṃ śrutvā surabhyāḥ surasattamaḥ. saha sarvaiḥ suragaṇair abhajat saurabhīṃ prajām. śṛṅge vaktre ca jihvāyāṃ devarājaḥ samāviśat. sarvacchidreṣu pavanaḥ pādeṣu marutāṃ gaṇāḥ. kakudaṃ sarvago rudraḥ kukṣau caiva hutāśanaḥ. sarasvatī staneṣv agryā śrīḥ purīṣe jagatpriyā. mūtre kīrtiḥ sumahatī medhā payasi śāśvatī. vaktre somaś ca vai devo hṛdaye bhagavān yamaḥ. dharmaḥ pucche kriyā lomni bhāskaraś cakṣuṣī śritaḥ. siddhāḥ saṃdhiṣu siddhiś ca tapas tejaś ca ceṣṭane. evaṃ sarve suragaṇā niyatā gātravartmasu. mahatī devatā gāvo brāhmaṇaiḥ parisaṃskṛtāḥ. gām āśrayanti sahitā devā hi prabhaviṣṇavaḥ. kim anyat sarvakāmena na vidadhyād bhavān priyam. bhāvataḥ parayā bhaktyā pūjayasva nareśvara. gāvas tu paramaṃ loke pavitraṃ pāvanaṃ haviḥ. nipātya bhakṣitaḥ svargād bhārgavaḥ phenapaḥ kila. sa ca prāṇān punar labdhvā tato golokam āśritaḥ. yudhiṣṭhiraḥ. kaḥ phenapeti nāmnāsau kathaṃ vā bhakṣitaḥ purā. mṛta ujjīvitaḥ kasmāt kathaṃ golokam āśritaḥ. viruddhe mānuṣe loke tathā samayavartmasu. ṛte daivaṃ hi duṣprāpaṃ mānuṣeṣu viśeṣataḥ. bhīṣmaḥ. saṃśayo me mahān atra tan me vyākhyātum arhasi. śrūyate bhārgave vaṃśe sumitro nāma bhārata. vedādhyayanasaṃpanno vipule tapasi sthitaḥ. vānaprasthāśrame yuktaḥ svakarmanirataḥ sadā. vinayācāratattvajñaḥ sarvadharmārthakovidaḥ. yattas triṣavaṇasnāyī saṃdhyopāsanatatparaḥ. agnihotrarataḥ kṣānto japañ juhvac ca nityadā. pitṝn devāṃś ca niyatam atithīṃś caiva pūjayan. prāṇasaṃdhāraṇārthaṃ ca yat kiṃ cid upahārayan. giris triśikharo nāma yataḥ prabhavate nadī. kulaheti purāṇeṣu viśrutā rudranirmitā. tasyās tīre same deśe puṣpamālāsamākule. vanyauṣadhidrumopete nānāpakṣimṛgāyute. vyapetadaṃśamaśake dhvāṅkṣagṛdhrair asevite. kṛṣṇadarbhatṛṇaprāye suramye jyotiraśmini. sarvonnataiḥ samaiḥ śyāmair yājñīyais tarubhir vṛte. tatrāśramapadaṃ puṇyaṃ bhṛgūṇām abhavat purā. uvāsa tatra niyataḥ sumitro nāma bhārgavaḥ. yathoddiṣṭena pūrveṣāṃ bhṛgūṇāṃ sādhuvartmanām. tasmā āṅgirasaḥ kaś cid dadau gāṃ śarkarīṃ śubhām. varṣāsu paścime māsi paurṇamāsyāṃ śucivrataḥ. sa tāṃ labdhvā dharmaśīlaś cintayām āsa tatparaḥ. sumitraḥ parayā bhaktyā jananīm iva mātaram. tena saṃdhukṣyamāṇā sā rohiṇī kāmacāriṇī. vivṛddhim agamac chreṣṭhā prāṇataś ca sudarśanā. sirāvimuktapārśvāntā vipulāṃ kāntim udvahat. śyāmapārśvāntapṛṣṭhāntā surabhir madhupiṅgalā. bṛhatī sūkṣmaromāntā rūpodagrā tanutvacā. kṛṣṇapucchā śvetavaktrā samavṛttapayodharā. pṛṣṭhonnatā pūrvanatā śaṅkukarṇī sulocanā. dīrghajihvā hrasvaśṛṅgī saṃpūrṇadaśanāntarā. māṃsādhikagalāntā sā prasannā śubhadarśanā. nityaṃ śamayutā snigdhā saṃpūrṇodāttanisvanā. prājāpatyair gavāṃ nityaṃ praśastair lakṣaṇair yutā. yauvanastheva vanitā śuśubhe rūpaśobhayā. vṛṣeṇopagatā sā tu kalyā madhuradarśanā. mithunaṃ janayām āsa tulyarūpam ivātmanaḥ. saṃvardhayām āsa sa tāṃ savatsāṃ bhārgavo ṛṣiḥ. tayoḥ prajādhisaṃsargāt sahasraṃ ca gavām abhūt. gavāṃ jātisahasrāṇi saṃbhūtāni parasparam. ṛṣabhāṇāṃ ca rājendra naivāntaḥ pratidṛśyate. tair āśramapadaṃ ramyam araṇyaṃ caiva sarvaśaḥ. samākulaṃ samabhavan meghair iva nabhaḥsthalam. kāni cit padmavarṇāni kiṃśukābhāni kāni cit. rukmavarṇāni cānyāni candrāṃśusadṛśāni ca. tathā rājatavarṇāni kāni cil lohitāni vai. nīlalohitatāmrāṇi kṛṣṇāni kapilāni ca. nānārāgavicitrāṇi yūthāni bahulāni ca. na ca kṣīraṃ ghṛtaṃ snehād vatsānām upajīvati. bhārgavaḥ kevalaṃ cāsīd gavāṃ prāṇāyane rataḥ. tathā śuśrūṣatas tasya gavāṃ hitam avekṣataḥ. vyatīyāt sumahān kālo vatsocchiṣṭena vartataḥ. kṣutpipāsāpariśrāntaḥ satataṃ prasnavaṃ gavām. vatsair ucchiṣṭamuditaṃ bahukṣīratayā bahu. pītavāṃs tena nāmāsya phenapety abhiviśrutam. bhīṣmaḥ. gautamasyābhiniṣpannam evaṃ nāma yudhiṣṭhira. kadā cit kāmarūpiṇyo gāvaḥ strīveṣam āsthitāḥ. hrade krīḍanti saṃhṛṣṭā gāyantyaḥ puṇyalakṣaṇāḥ. dadṛśus tasya gāvo vai vismayotphullalocanāḥ. striyaḥ. ūcuś ca kā yūyam iti striyo mānuṣayā girā. gāva eva vayaṃ sarvāḥ karmabhiḥ śobhanair yutāḥ. sarvāḥ strīveṣadhāriṇyo yathākāmaṃ carāmahe. gāvaḥ. gavāṃ gāvaḥ paraṃ daivaṃ gavāṃ gāvaḥ parā gatiḥ. striyaḥ. kathayadhvam ihāsmākaṃ kena vaḥ sukṛtāṃ gatiḥ. asmākaṃ haviṣā devā brāhmaṇās tarpitās tathā. kavyena pitaraś caiva havyenāgniś ca tarpitaḥ. prajayā ca tathāsmākaṃ kṛṣir abhyuddhṛtā sadā. śakaṭaiś cāpi saṃyuktā daśavāhaśatena vai. tad etaiḥ sukṛtaiḥ sphītair vayaṃ yāś caiva naḥ prajāḥ. golokam anusaṃprāptā yaḥ paraḥ kāmagocaraḥ. yūyaṃ tu sarvā rohiṇyaḥ saprajāḥ sahapuṃgavāḥ. gāvaḥ. adhogāminya ity eva paśyāmo divyacakṣuṣā. evaṃ gavāṃ paraṃ daivaṃ gāva eva parāyaṇam. svapakṣyās tāraṇīyā vaḥ śaraṇāya gatā vayam. kim asmābhiḥ karaṇīyaṃ vartitavyaṃ kathaṃ cana. striyaḥ. prāpnuyāma ca golokaṃ bhavāma na ca garhitāḥ. vartate rantidevasya satraṃ varṣasahasrakam. tatra tasya nṛpasyāśu paśutvam upagacchata. tatas tasyopayogena paśutve yajñasaṃskṛtāḥ. bhīṣmaḥ. golokān prāpsyatha śubhāṃs tena puṇyena saṃyutāḥ. etat tāsāṃ vacaḥ śrutvā gavāṃ saṃhṛṣṭamānasāḥ. gamanāya manaś cakrur autsukyaṃ cāgaman param. na hi no bhārgavo dātā paśutvenopayojanam. yajñas tasya narendrasya vartate dharmatas tathā. vayaṃ na cānanujñātāḥ śaktā gantuṃ kathaṃ cana. avocann atha tatratyā bhārgavo vadhyatām ayam. etat sarvā rocayata na hi śakyam ato 'nyathā. lokān prāptuṃ sahāsmābhir niścayaḥ kriyatām ayam. na tu tāsāṃ sametānāṃ kā cid ghoreṇa cakṣuṣā. śaknoti bhārgavaṃ draṣṭuṃ satkṛtenopasaṃyutā. atha padmasavarṇābhā bhāskarāṃśusamaprabhāḥ. japālohitatāmrākṣyo nirmāṃsakaṭhinānanāḥ. rohiṇyaḥ kapilāḥ prāhuḥ sarvāsāṃ vai samakṣataḥ. meghastanitanirghoṣās tejobhir abhirañjitāḥ. vayaṃ hi taṃ vadhiṣyāmaḥ sumitraṃ nātra saṃśayaḥ. gāvaḥ. sukṛtaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā kiṃ naḥ śreyo vidhāsyatha. kapilāḥ sarvavarṇeṣu pradhānatvam avāpsyatha. bhīṣmaḥ. gavāṃ śataphalāc caikāṃ dattvā phalam avāpsyati. etad gavāṃ vacaḥ śrutvā kapilā hṛṣṭamānasāḥ. bhīṣmaḥ. cakruḥ sarvā bhārgavasya sumitrasya vadhe matim. yās tu gomātaras tasya kāmacāriṇya āgatāḥ. samīpaṃ hi sumitrasya kṛtajñāḥ samupasthitāḥ. abhipraśasya caivāhus tam ṛṣiṃ puṇyadarśanāḥ. golokād āgatā veda ṛṣe gomātaro vayam. suprītāḥ sma varaṃ gṛhṇa yam icchasi mahāmune. sumitraḥ. yad dhi goṣu parāṃ buddhiṃ kṛtavān asi nityadā. prīto 'smy anugṛhīto 'smi yan māṃ gomātaraḥ śubhāḥ. suprītamanasaḥ sarvās tiṣṭhante ca varapradāḥ. bhaved goṣv eva me bhaktir yathaivādya tathā sadā. gomātaraḥ. goghnāś caivāvasīdantu narā brahmadviṣaś ca ye. evam etad ṛṣiśreṣṭha hitaṃ vadasi naḥ priyam. sumitraḥ. ehi gaccha sahāsmābhir golokam ṛṣisattama. yūyam iṣṭāṃ gatiṃ yāntu na hy ahaṃ gantum utsahe. bhīṣmaḥ. imā gāvaḥ samutsṛjya tapasvinyo mama priyāḥ. tās tu tasya vacaḥ śrutvā kapilānāṃ sudāruṇam. ninyus tam ṛṣim utkṣipya bhārgavaṃ nabha udvahan. kalevaraṃ tu tatraiva tasya saṃnyasya mātaraḥ. niṣkṛṣya karaṇaṃ yogād anayan bhārgavasya vai. sarvaṃ cāsya tadācakhyuḥ kapilānāṃ viceṣṭitam. yadarthaṃ haraṇaṃ gobhir golokaṃ lokamātaraḥ. tatas tu kapilās tatra tasya dṛṣṭvā kalevaram. yathāpratijñaṃ śṛṅgaiś ca khuraiś cāpy avacūrṇayan. tataḥ saṃchidya bahudhā bhārgavaṃ nṛpasattama. yayur yatretarā gāvas tac ca sarvaṃ nyavedayan. atha gomātṛbhiḥ śaptās tā gāvaḥ pṛthivīcarāḥ. amedhyavadanāḥ kṣipraṃ bhavadhvaṃ brahmaghātakāḥ. evaṃ kṛtajñā gāvo hi yathā gomātaro nṛpa. ṛṣiś ca prāptavāṃl lokaṃ gāvaś ca parimokṣitāḥ. bhīṣmaḥ. tā gāvo rantidevasya gatvā yajñaṃ manīṣiṇaḥ. ātmānaṃ jñāpayām āsur maharṣīṇāṃ samakṣataḥ. rantidevas tato rājā prayataḥ prāñjaliḥ śuciḥ. uvāca gāvaḥ praṇataḥ kim āgamanam ity api. gāvaḥ. icchāmas tava rājendra satre 'smin viniyojanam. rantidevaḥ. paśutvam upasaṃprāptuṃ prasādaṃ kartum arhasi. nāsmi śakto gavāṃ ghātaṃ kartuṃ śatasahasraśaḥ. ghātayitvā tv ahaṃ yuṣmān katham ātmānam uddhare. yaḥ paśutvena saṃyojya yuṣmān svargaṃ nayed iha. gāvaḥ. ātmānaṃ caiva tapasā gāvaḥ samupagamyatām. asmākaṃ tāraṇe yukto dharmātmā tapasi sthitaḥ. rantidevaḥ. śruto 'smābhir bhavān rājaṃs tatas tu svayam āgatāḥ. mama satre paśutvaṃ vo yady evaṃ hi manīṣitam. samayenāham etena juhuyāṃ vo hutāśane. kadā cid yadi vaḥ kā cid akāmā viniyujyate. gāvaḥ. tadā samāptiḥ satrasya gavāṃ syād iti naiṣṭhikī. evam astu mahārāja yathā tvaṃ prabravīṣi naḥ. akāmāḥ syur yadā gāvas tadā satraṃ samāpyatām. bhīṣmaḥ. tataḥ pravṛtte gosatre rantidevasya dhīmataḥ. gosahasrāṇy aharahar niyujyante śamitṛbhiḥ. evaṃ bahūni varṣāṇi vyatītāni narādhipa. gavāṃ vai vadhyamānānāṃ na cāntaḥ pratyadṛśyata. gavāṃ carmasahasrais tu rāśayaḥ parvatopamāḥ. babhūvuḥ kuruśārdūla bahudhā meghasaṃnibhāḥ. medaḥkledavahā caiva prāvartata mahānadī. adyāpi bhuvi vikhyātā nadī carmaṇvatī śubhā. tataḥ kadā cit svaṃ vatsaṃ gaur upāmantrya duḥkhitā. ehi vatsa stanaṃ pāhi mā tvaṃ paścāt kṣudhārditaḥ. tapsyase vimanā duḥkhaṃ ghātitāyāṃ mayi dhruvam. ete hy āyānti caṇḍālāḥ saśastrā māṃ jighāṃsavaḥ. atha śuśrāva tāṃ vāṇīṃ mānuṣīṃ samudāhṛtām. rantidevo mahārāja tatas tāṃ samavārayat. sthāpayām āsa gosatram atha taṃ pārthivarṣabha. satrotsṛṣṭāḥ parityaktā gāvo 'nyāḥ samupāśritāḥ. yās tasya rājño nihatā gāvo yajñe mahātmanaḥ. tā golokam upājagmuḥ prokṣitā brahmavādibhiḥ. rantidevo 'pi rājarṣir iṣṭvā yajñaṃ yathāvidhi. tataḥ sakhyaṃ surapates tridivaṃ cākṣayaṃ yayau. phenapo divi goloke mumude śāśvatīḥ samāḥ. avaśiṣṭāś ca yā gāvas tā babhūvur vanecarāḥ. phenapākhyānam etat te gavāṃ māhātmyam eva ca. kathitaṃ pāvanaṃ puṇyaṃ kṛṣṇadvaipāyaneritam. nārāyaṇo 'pi bhagavān dṛṣṭvā goṣu paraṃ yaśaḥ. śuśrūṣāṃ paramāṃ cakre bhaktiṃ ca bharatarṣabha. tasmāt tvam api rājendra gā vai pūjaya bhārata. dvijebhyaś caiva satataṃ prayaccha kurusattama. yudhiṣṭhiraḥ. pavitrāṇāṃ pavitraṃ yac chreṣṭhaṃ lokeṣu pūjitam. bhīṣmaḥ. mahāvrataṃ mahābhāga tan me brūhi pitāmaha. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. pituḥ putrasya saṃvādaṃ vyāsasya ca śukasya ca. ṛṣīṇām uttamaṃ kṛṣṇaṃ bhāvitātmānam acyutam. pāraṃparyaviśeṣajñaṃ sarvaśāstrārthakovidam. kṛtaśaucaḥ śukas tatra kṛtajapyaḥ kṛtāhnikaḥ. paraṃ niyamam āsthāya paraṃ dharmam upāśritaḥ. praṇamya śirasā vyāsaṃ sūkṣmatattvārthadarśinam. śukaḥ papraccha vai praśnaṃ dānadharmakutūhalaḥ. bahucitrāṇi dānāni bahuśaḥ śaṃsase mune. mahārthaṃ pāvanaṃ puṇyaṃ kiṃ svid dānaṃ mahāphalam. kena durgāṇi tarati kena lokān avāpnute. kena vā mahad āpnoti iha loke paratra ca. ke vā yajñasya voḍhāraḥ keṣu yajñaḥ pratiṣṭhitaḥ. kiṃ ca yajñasya yajñatvaṃ kiṃ ca yajñasya bheṣajam. yajñānām uttamaṃ kiṃ ca tad bhavān prabravītu me. sa tasmai bhajamānāya jātakautūhalāya ca. vyāso vratanidhiḥ prāha gavām idam anuttamam. dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ loke śrutisukhāvaham. yat pavitraṃ pavitrāṇāṃ maṅgalānāṃ ca maṅgalam. sarvapāpapraśamanaṃ tat samāsena me śṛṇu. yad idaṃ tiṣṭhate loke jagat sthāvarajaṃgamam. gāvas tāḥ prāpya tiṣṭhanti goloke puṇyadarśanāḥ. mātaraḥ sarvabhūtānāṃ viśvasya jagataś ca ha. rudrāṇām atha sādhyānāṃ gāva eva tu mātaraḥ. rudrāṇāṃ mātaro hy etā ādityānāṃ svasā smṛtāḥ. vasūnāṃ ca duhitryas tā brahmasaṃtānamūlajāḥ. yāsām adhipatiḥ pūṣā maruto vālabandhanāḥ. aiśvaryaṃ varuṇo rājā viśvedevāḥ samāśritāḥ. ya evaṃ veda tā gāvo mātaro devapūjitāḥ. sa vipro brahmalokāya gavāṃ lokāya vā dhruvaḥ. gāvas tu nāvamanyeta karmaṇā manasā girā. gavāṃ sthānaṃ paraṃ loke prārthayed yaḥ parāṃ gatim. na padbhyāṃ tāḍayed gāvo na daṇḍena na muṣṭinā. imāṃ vidyām upāśritya pāvanīṃ brahmanirmitām. mātṝṇām anupāte ca na gomadhye na govraje. naro mūtrapurīṣasya dṛṣṭvā kuryād visarjanam. śuddhāś candanaśītāṅgyaś candraraśmisamaprabhāḥ. saumyāḥ surabhyaḥ subhagā gāvo guggulugandhayaḥ. sarve devāviśan gāvaḥ samudram iva sindhavaḥ. divaṃ caivāntarikṣaṃ ca gavāṃ vyuṣṭiṃ samaśnute. dadhinā juhuyād agniṃ dadhinā svasti vācayet. dadhi dadyāc ca prāśeta gavāṃ vyuṣṭiṃ samaśnute. ghṛtena juhuyād agniṃ ghṛtena svasti vācayet. ghṛtam ālabhya prāśnīyād gavāṃ vyuṣṭiṃ samaśnute. gāvaḥ saṃjīvanā yās tu gāvo dānam anuttamam. tāḥ puṇyagopāḥ suphalā bhajamānaṃ bhajantu mām. yena devāḥ pavitreṇa svargalokam ito gatāḥ. tat pavitraṃ pavitrāṇāṃ mama mūrdhni pratiṣṭhitam. vīṇāmṛdaṅgapaṇavā gavāṃ gātraṃ pratiṣṭhitāḥ. krīḍārativihārārthe triṣu lokeṣu vartate. na tatra devā vartante nāgnihotrāṇi juhvati. na yajñair ijyate cātra yatra gaur vai na duhyate. kṣīraṃ dadhi ghṛtaṃ yāsāṃ rasānām uttamo rasaḥ. amṛtaprabhavā gāvas trailokyaṃ yena jīvati. iḍām āhūya dhenuṃ ca savatsāṃ yajñamātaram. upāhvayanti yaṃ viprā gāvo yajñahaviṣkṛtāḥ. yā medhyā prathamaṃ karma iyaṃ dhenuḥ sarasvatī. paurṇamāsena vatsena kāmaṃ kāmaguṇānvitā. yatra sarvam idaṃ protaṃ yat kiṃ cij jaṃgamaṃ jagat. sā gaur vai prathamā puṇyā sarvabhūtahite ratā. dhāraṇāḥ pāvanāḥ puṇyā bhāvanā bhūtabhāvanāḥ. gāvo mām abhirakṣantu iha loke paratra ca. eṣa yajñaḥ sahopāṅga eṣa yajñaḥ sanātanaḥ. vedāḥ sahopaniṣado gavāṃ rūpe pratiṣṭhitāḥ. etat tāta mayā proktaṃ gavām iha paraṃ matam. sarvataḥ śrāvayen nityaṃ prayato brahmasaṃsadi. śrutvā labheta tāṃl lokān ye mayā parikīrtitāḥ. śrāvayitvāpi prītātmā lokāṃs tān pratipadyate. dhenum ekāṃ sadā dadyād ahany ahani pāvanīm. tat tathā prāpnuyād vipraḥ paṭhan vai gomatīṃ sadā. atha dhenur na vidyeta tiladhenum anuttamām. dadyād gomatikalpena tāṃ dhenuṃ sarvapāvanīm. āhnikaṃ gomatīṃ nityaṃ yaḥ paṭheta sadā naraḥ. sarvapāpāt pramucyeta prayatātmā ya ācaret. ghṛtaṃ vā nityam ālabhya prāśya vā gomatīṃ japet. snātvā vā gokarīṣeṇa paṭhan pāpāt pramucyate. manasā gomatīṃ japyed gomatyā nityam āhnikam. na tv eva divasaṃ kuryād vyarthaṃ gomatipāṭhakaḥ. gomatīṃ japamānā hi devā devatvam āpnuvan. ṛṣitvam ṛṣayaś cāpi gomatyā sarvam āpnuvan. baddho bandhāt pramucyeta kṛcchrān mucyeta saṃkaṭāt. gomatīṃ sevate yas tu labhate priyasaṃgamam. etat pavitraṃ kārtsnyena etad vratam anuttamam. etat tu pṛthivīpāla pāvanaṃ śṛṇvatāṃ sadā. putrakāmāś ca ye ke cid dhanakāmāś ca mānavāḥ. adhvāne coravairibhyo mucyate gomatīṃ paṭhan. pūrvavairānubandheṣu raṇe cāpy ātatāyinaḥ. śukaḥ. labhate jayam evāśu sadā gomatipāṭhakaḥ. kṣatriyāś caiva śūdrāś ca mantrahīnāś ca ye dvijāḥ. vyāsaḥ. kapilām upajīvanti katham etat pitar bhavet. kṣatriyāś caiva śūdrāś ca mantrahīnāś ca ye dvijāḥ. kapilām upajīvanti teṣāṃ vakṣyāmi nirṇayam. kapilās tūttamā loke goṣu caivottamā matāḥ. tāsāṃ dātā labhet svargaṃ vidhinā yaś ca sevate. spṛśeta kapilāṃ yas tu daṇḍena caraṇena vā. sa tena sparśamātreṇa narakāyopapadyate. mantreṇa yuñjyāt kapilāṃ mantreṇaiva pramucyate. mantrahīnaṃ tu yo yuñjyāt kṛmiyonau prasūyate. prahārahatamarmāṅgā duḥkhena ca jaḍīkṛtā. padāni yāvad gaccheta tāval lokān kṛmir bhavet. yāvac ca bindavas tasyāḥ śoṇitasya kṣitiṃ gatāḥ. tāvad varṣasahasrāṇi narakaṃ pratipadyate. mantreṇa yuñjyāt kapilāṃ mantreṇa viniyojayet. mantrahīnair anuyuto majjayet tamasi prabho. kapilāṃ ye 'pi jīvanti buddhimohānvitā narāḥ. te 'pi varṣasahasrāṇi patanti narake nṛpa. atha nyāyena ye viprāḥ kapilām upayuñjate. tasmiṃl loke pramodante lokāś caiṣām anāmayāḥ. vidhinā ye na kurvanti śūdrāṃs tān upadhāraya. śukaḥ. nānāvarṇair upetānāṃ gavāṃ kiṃ munisattama. vyāsaḥ. kapilāḥ sarvavarṇeṣu variṣṭhatvam avāpnuvan. śṛṇu putra yathā goṣu variṣṭhāḥ kapilāḥ smṛtāḥ. kapilatvaṃ ca saṃprāptāḥ pūjyāś ca satataṃ nṛṣu. agniḥ purāpacakrāma devebhya iti naḥ śrutam. devebhyo māṃ chādayata śaraṇyāḥ śaraṇaṃ gatam. ūcus tāḥ sahitās tatra svāgataṃ tava pāvaka. iha guptas tvam asmābhir na devair upalapsyase. atha devā vivitsantaḥ pāvakaṃ paricakramuḥ. goṣu guptaṃ ca vijñāya tāḥ kṣipram upatasthire. yuṣmāsu nivasaty agnir iti gāḥ samacūcudan. prakāśyatāṃ hutavaho lokān na cchettum arhatha. evam astv ity anujñāya pāvakaṃ samadarśayan. adhigamya pāvakaṃ tuṣṭās te devāḥ sadya eva tu. agniṃ pracodayām āsuḥ kriyatāṃ goṣv anugrahaḥ. gavāṃ tu yāsāṃ gātreṣu pāvakaḥ samavasthitaḥ. kapilatvam anuprāptāḥ sarvaśreṣṭhatvam eva ca. mahāphalatvaṃ loke ca dadau tāsāṃ hutāśanaḥ. tasmād dhi sarvavarṇānāṃ kapilāṃ gāṃ pradāpaya. śrotriyāya praśāntāya prayatāyāgnihotriṇe. yāvanti romāṇi bhavanti dhenvā. yugāni tāvanti punāti dātṝn. pratigrahītṝṃś ca punāti dattā. śukaḥ. śiṣṭe tu gaur vai pratipādanena. kena varṇavibhāgena vijñeyā kapilā bhavet. vyāsaḥ. kati vā lakṣaṇāny asyā dṛṣṭāni munibhiḥ purā. śṛṇu tāta yathā goṣu vijñeyā kapilā bhavet. netrayoḥ śṛṅgayoś caiva khureṣu vṛṣaṇeṣu ca. karṇato ghrāṇataś cāpi ṣaḍvidhāḥ kapilāḥ smṛtāḥ. eteṣāṃ lakṣaṇānāṃ tu yady ekam api dṛśyate. kapilāṃ tāṃ vijānīyād evam āhur manīṣiṇaḥ. āgneyī netrakapilā khurair māheśvarī bhavet. grīvāyāṃ vaiṣṇavī jñeyā pūṣṇo ghrāṇād ajāyata. karṇatas tu vasantena svayonim abhijāyate. gāyatryāś ca vṛṣaṇayor utpattiḥ ṣaḍguṇā smṛtā. evaṃ gāvaś ca viprāś ca gāyatrī satyam eva ca. vasantaś ca suparṇaś ca ekataḥ samajāyata. netrayoḥ kapilāṃ yas tu vāhayeta duheta vā. sa pāpakarmā narake pratiṣṭhāṃ pratipadyate. narakād vipramuktas tu tiryagyoniṃ niṣevate. yadā labheta mānuṣyaṃ jātyandho jāyate naraḥ. śṛṅgayoḥ kapilāṃ yas tu vāhayeta duheta vā. tiryagyoniṃ sa labhate jāyamānaḥ punaḥ punaḥ. khureṣu kapilāṃ yas tu vāhayeta duheta vā. tamasy apāre majjeta dhanahīno narādhamaḥ. kapilāṃ vāladhāneṣu vāhayeta duheta vā. nirāśrayaḥ sadā caiva jāyate yadi cet kṛmiḥ. varṇena kapilāṃ yas tu jānann apy upajīvati. sahasraśaḥ kṛmir bhūtvā mānuṣyaṃ prāpnuyād atha. caṇḍālaḥ pāpakarmā vā jāyate sa narādhamaḥ. ghrāṇena kapilāṃ yas tu pramādād upajīvati. so 'pi varṣasahasrāṇi tiryagyonau prajāyate. vyādhigrasto jaḍo rogī bhaven mānuṣyam āgataḥ. madhusarpiḥsugandhās tu kapilāḥ śāstrataḥ smṛtāḥ. etāḥ samupajīveta so 'pi tiryakṣu jāyate. sthāvaratvam anuprāpto yadi mānuṣyatāṃ labhet. alpāyuḥ sa bhavej jāto hīnavarṇakulodbhavaḥ. ye tu pāpā hy asūyante kapilāṃ vāhayanti ca. nirayeṣu pratiṣṭhante yāvad ābhūtasaṃplavam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...