महाभारत 13.74 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 74→

[mh-13-74] • 39 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। विस्रम्भितो ऽहं भवता धर्मान् प्रवदता विभो। प्रवक्ष्यामि तु संदेहं तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. visrambhito 'haṃ bhavatā dharmān pravadatā vibho. pravakṣyāmi tu saṃdehaṃ tan me brūhi pitāmaha.

व्रतानां किं फलं प्रोक्तं कीदृशं वा महाद्युते। नियमानां फलं किं च स्वधीतस्य च किं फलम्।

vratānāṃ kiṃ phalaṃ proktaṃ kīdṛśaṃ vā mahādyute. niyamānāṃ phalaṃ kiṃ ca svadhītasya ca kiṃ phalam.

दमस्येह फलं किं च वेदानां धारणे च किम्। अध्यापने फलं किं च सर्वम् इच्छामि वेदितुम्।

damasyeha phalaṃ kiṃ ca vedānāṃ dhāraṇe ca kim. adhyāpane phalaṃ kiṃ ca sarvam icchāmi veditum.

अप्रतिग्राहके किं च फलं लोके पितामह। तस्य किं च फलं दृष्टं श्रुतं यः संप्रयच्छति।

apratigrāhake kiṃ ca phalaṃ loke pitāmaha. tasya kiṃ ca phalaṃ dṛṣṭaṃ śrutaṃ yaḥ saṃprayacchati.

स्वकर्मनिरतानां च शूराणां चापि किं फलम्। सत्ये च किं फलं प्रोक्तं ब्रह्मचर्ये च किं फलम्।

svakarmaniratānāṃ ca śūrāṇāṃ cāpi kiṃ phalam. satye ca kiṃ phalaṃ proktaṃ brahmacarye ca kiṃ phalam.

पितृशुश्रूषणे किं च मातृशुश्रूषणे तथा। आचार्यगुरुशुश्रूषास्व् अनुक्रोशानुकम्पने।

pitṛśuśrūṣaṇe kiṃ ca mātṛśuśrūṣaṇe tathā. ācāryaguruśuśrūṣāsv anukrośānukampane.

एतत् सर्वम् अशेषेण पितामह यथातथम्। वेत्तुम् इच्छामि धर्मज्ञ परं कौतूहलं हि मे।

etat sarvam aśeṣeṇa pitāmaha yathātatham. vettum icchāmi dharmajña paraṃ kautūhalaṃ hi me.

भीष्म उवाच। यो व्रतं वै यथोद्दिष्टं तथा संप्रतिपद्यते। अखण्डं सम्यग् आरब्धं तस्य लोकाः सनातनाः।

bhīṣma uvāca. yo vrataṃ vai yathoddiṣṭaṃ tathā saṃpratipadyate. akhaṇḍaṃ samyag ārabdhaṃ tasya lokāḥ sanātanāḥ.

नियमानां फलं राजन् प्रत्यक्षम् इह दृश्यते। नियमानां क्रतूनां च त्वयावाप्तम् इदं फलम्।

niyamānāṃ phalaṃ rājan pratyakṣam iha dṛśyate. niyamānāṃ kratūnāṃ ca tvayāvāptam idaṃ phalam.

स्वधीतस्यापि च फलं दृश्यते ऽमुत्र चेह च। इहलोके ऽर्थवान् नित्यं ब्रह्मलोके च मोदते।

svadhītasyāpi ca phalaṃ dṛśyate 'mutra ceha ca. ihaloke 'rthavān nityaṃ brahmaloke ca modate.

दमस्य तु फलं राजञ् शृणु त्वं विस्तरेण मे। दान्ताः सर्वत्र सुखिनो दान्ताः सर्वत्र निर्वृताः।

damasya tu phalaṃ rājañ śṛṇu tvaṃ vistareṇa me. dāntāḥ sarvatra sukhino dāntāḥ sarvatra nirvṛtāḥ.

यत्रेच्छागामिनो दान्ताः सर्वशत्रुनिषूदनाः। प्रार्थयन्ति च यद् दान्ता लभन्ते तन् न संशयः।

yatrecchāgāmino dāntāḥ sarvaśatruniṣūdanāḥ. prārthayanti ca yad dāntā labhante tan na saṃśayaḥ.

युज्यन्ते सर्वकामैर् हि दान्ताः सर्वत्र पाण्डव। स्वर्गे तथा प्रमोदन्ते तपसा विक्रमेण च।

yujyante sarvakāmair hi dāntāḥ sarvatra pāṇḍava. svarge tathā pramodante tapasā vikrameṇa ca.

दानैर् यज्ञैश् च विविधैर् यथा दान्ताः क्षमान्विताः। दानाद् दमो विशिष्टो हि दानं किं चिद् द्विजातये। दाता कुप्यति नो दान्तस् तस्माद् दानात् परो दमः।

dānair yajñaiś ca vividhair yathā dāntāḥ kṣamānvitāḥ. dānād damo viśiṣṭo hi dānaṃ kiṃ cid dvijātaye. dātā kupyati no dāntas tasmād dānāt paro damaḥ.

यस् तु दद्याद् अकुप्यन् हि तस्य लोकाः सनातनाः। क्रोधो हन्ति हि यद् दानं तस्माद् दानात् परो दमः। विद्यादानात् परं नास्ति वेदविद्या महाफला।

yas tu dadyād akupyan hi tasya lokāḥ sanātanāḥ. krodho hanti hi yad dānaṃ tasmād dānāt paro damaḥ. vidyādānāt paraṃ nāsti vedavidyā mahāphalā.

अदृश्यानि महाराज स्थानान्य् अयुतशो दिवि। ऋषीणां सर्वलोकेषु यानीतो यान्ति देवताः।

adṛśyāni mahārāja sthānāny ayutaśo divi. ṛṣīṇāṃ sarvalokeṣu yānīto yānti devatāḥ.

दमेन यानि नृपते गच्छन्ति परमर्षयः। कामयाना महत् स्थानं तस्माद् दानात् परो दमः।

damena yāni nṛpate gacchanti paramarṣayaḥ. kāmayānā mahat sthānaṃ tasmād dānāt paro damaḥ.

अध्यापकः परिक्लेशाद् अक्षयं फलम् अश्नुते। विधिवत् पावकं हुत्वा ब्रह्मलोके नराधिप।

adhyāpakaḥ parikleśād akṣayaṃ phalam aśnute. vidhivat pāvakaṃ hutvā brahmaloke narādhipa.

अधीत्यापि हि यो वेदान् न्यायविद्भ्यः प्रयच्छति। गुरुकर्मप्रशंसी च सो ऽपि स्वर्गे महीयते।

adhītyāpi hi yo vedān nyāyavidbhyaḥ prayacchati. gurukarmapraśaṃsī ca so 'pi svarge mahīyate.

क्षत्रियो ऽध्ययने युक्तो यजने दानकर्मणि। युद्धे यश् च परित्राता सो ऽपि स्वर्गे महीयते।

kṣatriyo 'dhyayane yukto yajane dānakarmaṇi. yuddhe yaś ca paritrātā so 'pi svarge mahīyate.

वैश्यः स्वकर्मनिरतः प्रदानाल् लभते महत्। शूद्रः स्वकर्मनिरतः स्वर्गं शुश्रूषयार्च्छति।

vaiśyaḥ svakarmanirataḥ pradānāl labhate mahat. śūdraḥ svakarmanirataḥ svargaṃ śuśrūṣayārcchati.

शूरा बहुविधाः प्रोक्तास् तेषाम् अर्थांश् च मे शृणु। शूरान्वयानां निर्दिष्टं फलं शूरस्य चैव ह। शूराणां चापि निर्दिष्टं फलं च नियतं शृणु।

śūrā bahuvidhāḥ proktās teṣām arthāṃś ca me śṛṇu. śūrānvayānāṃ nirdiṣṭaṃ phalaṃ śūrasya caiva ha. śūrāṇāṃ cāpi nirdiṣṭaṃ phalaṃ ca niyataṃ śṛṇu.

यज्ञशूरा दमे शूराः सत्यशूरास् तथापरे। युद्धशूरास् तथैवोक्ता दानशूराश् च मानवाः।

yajñaśūrā dame śūrāḥ satyaśūrās tathāpare. yuddhaśūrās tathaivoktā dānaśūrāś ca mānavāḥ.

बुद्धिशूरास् तथैवान्ये क्षमाशूरास् तथापरे। आर्जवे च तथा शूराः शमे वर्तन्ति मानवाः।

buddhiśūrās tathaivānye kṣamāśūrās tathāpare. ārjave ca tathā śūrāḥ śame vartanti mānavāḥ.

तैस् तैस् तु नियमैः शूरा बहवः सन्ति चापरे। वेदाध्ययनशूराश् च शूराश् चाध्यापने रताः।

tais tais tu niyamaiḥ śūrā bahavaḥ santi cāpare. vedādhyayanaśūrāś ca śūrāś cādhyāpane ratāḥ.

गुरुशुश्रूषया शूराः पितृशुश्रूषयापरे। मातृशुश्रूषया शूरा भैक्ष्यशूरास् तथापरे।

guruśuśrūṣayā śūrāḥ pitṛśuśrūṣayāpare. mātṛśuśrūṣayā śūrā bhaikṣyaśūrās tathāpare.

सांख्यशूराश् च बहवो योगशूरास् तथापरे। अरण्ये गृहवासे च शूराश् चातिथिपूजने। सर्वे यान्ति परांल् लोकान् स्वकर्मफलनिर्जितान्।

sāṃkhyaśūrāś ca bahavo yogaśūrās tathāpare. araṇye gṛhavāse ca śūrāś cātithipūjane. sarve yānti parāṃl lokān svakarmaphalanirjitān.

धारणं सर्ववेदानां सर्वतीर्थावगाहनम्। सत्यं च ब्रुवतो नित्यं समं वा स्यान् न वा समम्।

dhāraṇaṃ sarvavedānāṃ sarvatīrthāvagāhanam. satyaṃ ca bruvato nityaṃ samaṃ vā syān na vā samam.

अश्वमेधसहस्रं च सत्यं च तुलया धृतम्। अश्वमेधसहस्राद् धि सत्यम् एव विशिष्यते।

aśvamedhasahasraṃ ca satyaṃ ca tulayā dhṛtam. aśvamedhasahasrād dhi satyam eva viśiṣyate.

सत्येन सूर्यस् तपति सत्येनाग्निः प्रदीप्यते। सत्येन मारुतो वाति सर्वं सत्ये प्रतिष्ठितम्।

satyena sūryas tapati satyenāgniḥ pradīpyate. satyena māruto vāti sarvaṃ satye pratiṣṭhitam.

सत्येन देवान् प्रीणाति पितॄन् वै ब्राह्मणांस् तथा। सत्यम् आहुः परं धर्मं तस्मात् सत्यं न लङ्घयेत्।

satyena devān prīṇāti pitṝn vai brāhmaṇāṃs tathā. satyam āhuḥ paraṃ dharmaṃ tasmāt satyaṃ na laṅghayet.

मुनयः सत्यनिरता मुनयः सत्यविक्रमाः। मुनयः सत्यशपथास् तस्मात् सत्यं विशिष्यते। सत्यवन्तः स्वर्गलोके मोदन्ते भरतर्षभ।

munayaḥ satyaniratā munayaḥ satyavikramāḥ. munayaḥ satyaśapathās tasmāt satyaṃ viśiṣyate. satyavantaḥ svargaloke modante bharatarṣabha.

दमः सत्यफलावाप्तिर् उक्ता सर्वात्मना मया। असंशयं विनीतात्मा सर्वः स्वर्गे महीयते।

damaḥ satyaphalāvāptir uktā sarvātmanā mayā. asaṃśayaṃ vinītātmā sarvaḥ svarge mahīyate.

ब्रह्मचर्यस्य तु गुणाञ् शृणु मे वसुधाधिप। आ जन्ममरणाद् यस् तु ब्रह्मचारी भवेद् इह। न तस्य किं चिद् अप्राप्यम् इति विद्धि जनाधिप।

brahmacaryasya tu guṇāñ śṛṇu me vasudhādhipa. ā janmamaraṇād yas tu brahmacārī bhaved iha. na tasya kiṃ cid aprāpyam iti viddhi janādhipa.

बह्व्यः कोट्यस् त्व् ऋषीणां तु ब्रह्मलोके वसन्त्य् उत। सत्ये रतानां सततं दान्तानाम् ऊर्ध्वरेतसाम्।

bahvyaḥ koṭyas tv ṛṣīṇāṃ tu brahmaloke vasanty uta. satye ratānāṃ satataṃ dāntānām ūrdhvaretasām.

ब्रह्मचर्यं दहेद् राजन् सर्वपापान्य् उपासितम्। ब्राह्मणेन विशेषेण ब्राह्मणो ह्य् अग्निर् उच्यते।

brahmacaryaṃ dahed rājan sarvapāpāny upāsitam. brāhmaṇena viśeṣeṇa brāhmaṇo hy agnir ucyate.

प्रत्यक्षं च तवाप्य् एतद् ब्राह्मणेषु तपस्विषु। बिभेति हि यथा शक्रो ब्रह्मचारिप्रधर्षितः। तद् ब्रह्मचर्यस्य फलम् ऋषीणाम् इह दृश्यते।

pratyakṣaṃ ca tavāpy etad brāhmaṇeṣu tapasviṣu. bibheti hi yathā śakro brahmacāripradharṣitaḥ. tad brahmacaryasya phalam ṛṣīṇām iha dṛśyate.

मातापित्रोः पूजने यो धर्मस् तम् अपि मे शृणु। शुश्रूषते यः पितरं न चासूयेत् कथं चन। मातरं वानहंवादी गुरुम् आचार्यम् एव च।

mātāpitroḥ pūjane yo dharmas tam api me śṛṇu. śuśrūṣate yaḥ pitaraṃ na cāsūyet kathaṃ cana. mātaraṃ vānahaṃvādī gurum ācāryam eva ca.

तस्य राजन् फलं विद्धि स्वर्लोके स्थानम् उत्तमम्। न च पश्येत नरकं गुरुशुश्रूषुर् आत्मवान्।

tasya rājan phalaṃ viddhi svarloke sthānam uttamam. na ca paśyeta narakaṃ guruśuśrūṣur ātmavān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...