महाभारत 13.75 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 75→

[mh-13-75] • 31 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। विधिं गवां परम् अहं श्रोतुम् इच्छामि तत्त्वतः। येन ताञ् शाश्वतांल् लोकान् अखिलान् अश्नुवीमहि।

yudhiṣṭhira uvāca. vidhiṃ gavāṃ param ahaṃ śrotum icchāmi tattvataḥ. yena tāñ śāśvatāṃl lokān akhilān aśnuvīmahi.

भीष्म उवाच। न गोदानात् परं किं चिद् विद्यते वसुधाधिप। गौर् हि न्यायागता दत्ता सद्यस् तारयते कुलम्।

bhīṣma uvāca. na godānāt paraṃ kiṃ cid vidyate vasudhādhipa. gaur hi nyāyāgatā dattā sadyas tārayate kulam.

सताम् अर्थे सम्यग् उत्पादितो यः; स वै कॢप्तः सम्यग् इष्टः प्रजाभ्यः। तस्मात् पूर्वं ह्य् आदिकाले प्रवृत्तं; गवां दाने शृणु राजन् विधिं मे।

satām arthe samyag utpādito yaḥ; sa vai kḷptaḥ samyag iṣṭaḥ prajābhyaḥ. tasmāt pūrvaṃ hy ādikāle pravṛttaṃ; gavāṃ dāne śṛṇu rājan vidhiṃ me.

पुरा गोषूपनीतासु गोषु संदिग्धदर्शिना। मान्धात्रा प्रकृतं प्रश्नं बृहस्पतिर् अभाषत।

purā goṣūpanītāsu goṣu saṃdigdhadarśinā. māndhātrā prakṛtaṃ praśnaṃ bṛhaspatir abhāṣata.

द्विजातिम् अभिसत्कृत्य श्वः कालम् अभिवेद्य च। प्रदानार्थे नियुञ्जीत रोहिणीं नियतव्रतः।

dvijātim abhisatkṛtya śvaḥ kālam abhivedya ca. pradānārthe niyuñjīta rohiṇīṃ niyatavrataḥ.

आह्वानं च प्रयुञ्जीत समङ्गे बहुलेति च। प्रविश्य च गवां मध्यम् इमां श्रुतिम् उदाहरेत्।

āhvānaṃ ca prayuñjīta samaṅge bahuleti ca. praviśya ca gavāṃ madhyam imāṃ śrutim udāharet.

गौर् मे माता गोवृषभः पिता मे; दिवं शर्म जगती मे प्रतिष्ठा। प्रपद्यैवं शर्वरीम् उष्य गोषु; मुनिर् वाणीम् उत्सृजेद् गोप्रदाने।

gaur me mātā govṛṣabhaḥ pitā me; divaṃ śarma jagatī me pratiṣṭhā. prapadyaivaṃ śarvarīm uṣya goṣu; munir vāṇīm utsṛjed gopradāne.

स ताम् एकां निशां गोभिः समसख्यः समव्रतः। ऐकात्म्यगमनात् सद्यः कल्मषाद् विप्रमुच्यते।

sa tām ekāṃ niśāṃ gobhiḥ samasakhyaḥ samavrataḥ. aikātmyagamanāt sadyaḥ kalmaṣād vipramucyate.

उत्सृष्टवृषवत्सा हि प्रदेया सूर्यदर्शने। त्रिविधं प्रतिपत्तव्यम् अर्थवादाशिषः स्तवाः।

utsṛṣṭavṛṣavatsā hi pradeyā sūryadarśane. trividhaṃ pratipattavyam arthavādāśiṣaḥ stavāḥ.

ऊर्जस्विन्य ऊर्जमेधाश् च यज्ञो; गर्भो ऽमृतस्य जगतश् च प्रतिष्ठा। क्षितौ राधःप्रभवः शश्वद् एव; प्राजापत्याः सर्वम् इत्य् अर्थवादः।

ūrjasvinya ūrjamedhāś ca yajño; garbho 'mṛtasya jagataś ca pratiṣṭhā. kṣitau rādhaḥprabhavaḥ śaśvad eva; prājāpatyāḥ sarvam ity arthavādaḥ.

गावो ममैनः प्रणुदन्तु सौर्यास्; तथा सौम्याः स्वर्गयानाय सन्तु। आम्नाता मे ददतीर् आश्रयं तु; तथानुक्ताः सन्तु सर्वाशिषो मे।

gāvo mamainaḥ praṇudantu sauryās; tathā saumyāḥ svargayānāya santu. āmnātā me dadatīr āśrayaṃ tu; tathānuktāḥ santu sarvāśiṣo me.

शेषोत्सर्गे कर्मभिर् देहमोक्षे; सरस्वत्यः श्रेयसि संप्रवृत्ताः। यूयं नित्यं पुण्यकर्मोपवाह्या; दिशध्वं मे गतिम् इष्टां प्रपन्नाः।

śeṣotsarge karmabhir dehamokṣe; sarasvatyaḥ śreyasi saṃpravṛttāḥ. yūyaṃ nityaṃ puṇyakarmopavāhyā; diśadhvaṃ me gatim iṣṭāṃ prapannāḥ.

या वै यूयं सो ऽहम् अद्यैकभावो; युष्मान् दत्त्वा चाहम् आत्मप्रदाता। मनश्च्युता मनएवोपपन्नाः; संधुक्षध्वं सौम्यरूपोग्ररूपाः।

yā vai yūyaṃ so 'ham adyaikabhāvo; yuṣmān dattvā cāham ātmapradātā. manaścyutā manaevopapannāḥ; saṃdhukṣadhvaṃ saumyarūpograrūpāḥ.

एवं तस्याग्रे पूर्वम् अर्धं वदेत; गवां दाता विधिवत् पूर्वदृष्टम्। प्रतिब्रूयाच् छेषम् अर्धं द्विजातिः; प्रतिगृह्णन् वै गोप्रदाने विधिज्ञः।

evaṃ tasyāgre pūrvam ardhaṃ vadeta; gavāṃ dātā vidhivat pūrvadṛṣṭam. pratibrūyāc cheṣam ardhaṃ dvijātiḥ; pratigṛhṇan vai gopradāne vidhijñaḥ.

गां ददानीति वक्तव्यम् अर्घ्यवस्त्रवसुप्रदः। ऊधस्या भरितव्या च वैष्णवीति च चोदयेत्।

gāṃ dadānīti vaktavyam arghyavastravasupradaḥ. ūdhasyā bharitavyā ca vaiṣṇavīti ca codayet.

नाम संकीर्तयेत् तस्या यथासंख्योत्तरं स वै। फलं षड्विंशद् अष्टौ च सहस्राणि च विंशतिः।

nāma saṃkīrtayet tasyā yathāsaṃkhyottaraṃ sa vai. phalaṃ ṣaḍviṃśad aṣṭau ca sahasrāṇi ca viṃśatiḥ.

एवम् एतान् गुणान् वृद्धान् गवादीनां यथाक्रमम्। गोप्रदाता समाप्नोति समस्तान् अष्टमे क्रमे।

evam etān guṇān vṛddhān gavādīnāṃ yathākramam. gopradātā samāpnoti samastān aṣṭame krame.

गोदः शीली निर्भयश् चार्घदाता; न स्याद् दुःखी वसुदाता च कामी। ऊधस्योढा भारत यश् च विद्वान्; व्याख्यातास् ते वैष्णवाश् चन्द्रलोकाः।

godaḥ śīlī nirbhayaś cārghadātā; na syād duḥkhī vasudātā ca kāmī. ūdhasyoḍhā bhārata yaś ca vidvān; vyākhyātās te vaiṣṇavāś candralokāḥ.

गा वै दत्त्वा गोव्रती स्यात् त्रिरात्रं; निशां चैकां संवसेतेह ताभिः। काम्याष्टम्यां वर्तितव्यं त्रिरात्रं; रसैर् वा गोः शकृता प्रस्नवैर् वा।

gā vai dattvā govratī syāt trirātraṃ; niśāṃ caikāṃ saṃvaseteha tābhiḥ. kāmyāṣṭamyāṃ vartitavyaṃ trirātraṃ; rasair vā goḥ śakṛtā prasnavair vā.

वेदव्रती स्याद् वृषभप्रदाता; वेदावाप्तिर् गोयुगस्य प्रदाने। तथा गवां विधिम् आसाद्य यज्वा; लोकान् अग्र्यान् विन्दते नाविधिज्ञः।

vedavratī syād vṛṣabhapradātā; vedāvāptir goyugasya pradāne. tathā gavāṃ vidhim āsādya yajvā; lokān agryān vindate nāvidhijñaḥ.

कामान् सर्वान् पार्थिवान् एकसंस्थान्; यो वै दद्यात् कामदुघां च धेनुम्। सम्यक् ताः स्युर् हव्यकव्यौघवत्यस्; तासाम् उक्ष्णां ज्यायसां संप्रदानम्।

kāmān sarvān pārthivān ekasaṃsthān; yo vai dadyāt kāmadughāṃ ca dhenum. samyak tāḥ syur havyakavyaughavatyas; tāsām ukṣṇāṃ jyāyasāṃ saṃpradānam.

न चाशिष्यायाव्रतायोपकुर्यान्; नाश्रद्दधानाय न वक्रबुद्धये। गुह्यो ह्य् अयं सर्वलोकस्य धर्मो; नेमं धर्मं यत्र तत्र प्रजल्पेत्।

na cāśiṣyāyāvratāyopakuryān; nāśraddadhānāya na vakrabuddhaye. guhyo hy ayaṃ sarvalokasya dharmo; nemaṃ dharmaṃ yatra tatra prajalpet.

सन्ति लोके श्रद्दधाना मनुष्याः; सन्ति क्षुद्रा राक्षसा मानुषेषु। येषां दानं दीयमानं ह्य् अनिष्टं; नास्तिक्यं चाप्य् आश्रयन्ते ह्य् अपुण्याः।

santi loke śraddadhānā manuṣyāḥ; santi kṣudrā rākṣasā mānuṣeṣu. yeṣāṃ dānaṃ dīyamānaṃ hy aniṣṭaṃ; nāstikyaṃ cāpy āśrayante hy apuṇyāḥ.

बार्हस्पत्यं वाक्यम् एतन् निशम्य; ये राजानो गोप्रदानानि कृत्वा। लोकान् प्राप्ताः पुण्यशीलाः सुवृत्तास्; तान् मे राजन् कीर्त्यमानान् निबोध।

bārhaspatyaṃ vākyam etan niśamya; ye rājāno gopradānāni kṛtvā. lokān prāptāḥ puṇyaśīlāḥ suvṛttās; tān me rājan kīrtyamānān nibodha.

उशीनरो विष्वगश्वो नृगश् च; भगीरथो विश्रुतो यौवनाश्वः। मान्धाता वै मुचुकुन्दश् च राजा; भूरिद्युम्नो नैषधः सोमकश् च।

uśīnaro viṣvagaśvo nṛgaś ca; bhagīratho viśruto yauvanāśvaḥ. māndhātā vai mucukundaś ca rājā; bhūridyumno naiṣadhaḥ somakaś ca.

पुरूरवा भरतश् चक्रवर्ती; यस्यान्वये भारताः सर्व एव। तथा वीरो दाशरथिश् च रामो; ये चाप्य् अन्ये विश्रुताः कीर्तिमन्तः।

purūravā bharataś cakravartī; yasyānvaye bhāratāḥ sarva eva. tathā vīro dāśarathiś ca rāmo; ye cāpy anye viśrutāḥ kīrtimantaḥ.

तथा राजा पृथुकर्मा दिलीपो; दिवं प्राप्तो गोप्रदाने विधिज्ञः। यज्ञैर् दानैस् तपसा राजधर्मैर्; मान्धाताभूद् गोप्रदानैश् च युक्तः।

tathā rājā pṛthukarmā dilīpo; divaṃ prāpto gopradāne vidhijñaḥ. yajñair dānais tapasā rājadharmair; māndhātābhūd gopradānaiś ca yuktaḥ.

तस्मात् पार्थ त्वम् अपीमां मयोक्तां; बार्हस्पतीं भारतीं धारयस्व। द्विजाग्र्येभ्यः संप्रयच्छ प्रतीतो; गाः पुण्या वै प्राप्य राज्यं कुरूणाम्।

tasmāt pārtha tvam apīmāṃ mayoktāṃ; bārhaspatīṃ bhāratīṃ dhārayasva. dvijāgryebhyaḥ saṃprayaccha pratīto; gāḥ puṇyā vai prāpya rājyaṃ kurūṇām.

वैशंपायन उवाच। तथा सर्वं कृतवान् धर्मराजो; भीष्मेणोक्तो विधिवद् गोप्रदाने। स मान्धातुर् देवदेवोपदिष्टं; सम्यग् धर्मं धारयाम् आस राजा।

vaiśaṃpāyana uvāca. tathā sarvaṃ kṛtavān dharmarājo; bhīṣmeṇokto vidhivad gopradāne. sa māndhātur devadevopadiṣṭaṃ; samyag dharmaṃ dhārayām āsa rājā.

इति नृप सततं गवां प्रदाने; यवशकलान् सह गोमयैः पिबानः। क्षितितलशयनः शिखी यतात्मा; वृष इव राजवृषस् तदा बभूव।

iti nṛpa satataṃ gavāṃ pradāne; yavaśakalān saha gomayaiḥ pibānaḥ. kṣititalaśayanaḥ śikhī yatātmā; vṛṣa iva rājavṛṣas tadā babhūva.

स नृपतिर् अभवत् सदैव ताभ्यः; प्रयतमना ह्य् अभिसंस्तुवंश् च गा वै। नृपधुरि च न गाम् अयुङ्क्त भूयस्; तुरगवरैर् अगमच् च यत्र तत्र।

sa nṛpatir abhavat sadaiva tābhyaḥ; prayatamanā hy abhisaṃstuvaṃś ca gā vai. nṛpadhuri ca na gām ayuṅkta bhūyas; turagavarair agamac ca yatra tatra.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...