महाभारत 13.69 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 69→

[mh-13-69] • 33 श्लोकाः

भीष्म उवाच। अत्रैव कीर्त्यते सद्भिर् ब्राह्मणस्वाभिमर्शने। नृगेण सुमहत् कृच्छ्रं यद् अवाप्तं कुरूद्वह।

bhīṣma uvāca. atraiva kīrtyate sadbhir brāhmaṇasvābhimarśane. nṛgeṇa sumahat kṛcchraṃ yad avāptaṃ kurūdvaha.

निविशन्त्यां पुरा पार्थ द्वारवत्याम् इति श्रुतिः। अदृश्यत महाकूपस् तृणवीरुत्समावृतः।

niviśantyāṃ purā pārtha dvāravatyām iti śrutiḥ. adṛśyata mahākūpas tṛṇavīrutsamāvṛtaḥ.

प्रयत्नं तत्र कुर्वाणास् तस्मात् कूपाज् जलार्थिनः। श्रमेण महता युक्तास् तस्मिंस् तोये सुसंवृते।

prayatnaṃ tatra kurvāṇās tasmāt kūpāj jalārthinaḥ. śrameṇa mahatā yuktās tasmiṃs toye susaṃvṛte.

ददृशुस् ते महाकायं कृकलासम् अवस्थितम्। तस्य चोद्धरणे यत्नम् अकुर्वंस् ते सहस्रशः।

dadṛśus te mahākāyaṃ kṛkalāsam avasthitam. tasya coddharaṇe yatnam akurvaṃs te sahasraśaḥ.

प्रग्रहैश् चर्मपट्टैश् च तं बद्ध्वा पर्वतोपमम्। नाशक्नुवन् समुद्धर्तुं ततो जग्मुर् जनार्दनम्।

pragrahaiś carmapaṭṭaiś ca taṃ baddhvā parvatopamam. nāśaknuvan samuddhartuṃ tato jagmur janārdanam.

खम् आवृत्योदपानस्य कृकलासः स्थितो महान्। तस्य नास्ति समुद्धर्तेत्य् अथ कृष्णे न्यवेदयन्।

kham āvṛtyodapānasya kṛkalāsaḥ sthito mahān. tasya nāsti samuddhartety atha kṛṣṇe nyavedayan.

स वासुदेवेन समुद्धृतश् च; पृष्टश् च कामान् निजगाद राजा। नृगस् तदात्मानम् अथो न्यवेदयत्; पुरातनं यज्ञसहस्रयाजिनम्।

sa vāsudevena samuddhṛtaś ca; pṛṣṭaś ca kāmān nijagāda rājā. nṛgas tadātmānam atho nyavedayat; purātanaṃ yajñasahasrayājinam.

तथा ब्रुवाणं तु तम् आह माधवः; शुभं त्वया कर्म कृतं न पापकम्। कथं भवान् दुर्गतिम् ईदृशीं गतो; नरेन्द्र तद् ब्रूहि किम् एतद् ईदृशम्।

tathā bruvāṇaṃ tu tam āha mādhavaḥ; śubhaṃ tvayā karma kṛtaṃ na pāpakam. kathaṃ bhavān durgatim īdṛśīṃ gato; narendra tad brūhi kim etad īdṛśam.

शतं सहस्राणि शतं गवां पुनः; पुनः शतान्य् अष्ट शतायुतानि। त्वया पुरा दत्तम् इतीह शुश्रुम; नृप द्विजेभ्यः क्व नु तद् गतं तव।

śataṃ sahasrāṇi śataṃ gavāṃ punaḥ; punaḥ śatāny aṣṭa śatāyutāni. tvayā purā dattam itīha śuśruma; nṛpa dvijebhyaḥ kva nu tad gataṃ tava.

नृगस् ततो ऽब्रवीत् कृष्णं ब्राह्मणस्याग्निहोत्रिणः। प्रोषितस्य परिभ्रष्टा गौर् एका मम गोधने।

nṛgas tato 'bravīt kṛṣṇaṃ brāhmaṇasyāgnihotriṇaḥ. proṣitasya paribhraṣṭā gaur ekā mama godhane.

गवां सहस्रे संख्याता तदा सा पशुपैर् मम। सा ब्राह्मणाय मे दत्ता प्रेत्यार्थम् अभिकाङ्क्षता।

gavāṃ sahasre saṃkhyātā tadā sā paśupair mama. sā brāhmaṇāya me dattā pretyārtham abhikāṅkṣatā.

अपश्यत् परिमार्गंश् च तां यां परगृहे द्विजः। ममेयम् इति चोवाच ब्राह्मणो यस्य साभवत्।

apaśyat parimārgaṃś ca tāṃ yāṃ paragṛhe dvijaḥ. mameyam iti covāca brāhmaṇo yasya sābhavat.

ताव् उभौ समनुप्राप्तौ विवदन्तौ भृशज्वरौ। भवान् दाता भवान् हर्तेत्य् अथ तौ मां तदोचतुः।

tāv ubhau samanuprāptau vivadantau bhṛśajvarau. bhavān dātā bhavān hartety atha tau māṃ tadocatuḥ.

शतेन शतसंख्येन गवां विनिमयेन वै। याचे प्रतिग्रहीतारं स तु माम् अब्रवीद् इदम्।

śatena śatasaṃkhyena gavāṃ vinimayena vai. yāce pratigrahītāraṃ sa tu mām abravīd idam.

देशकालोपसंपन्ना दोग्ध्री क्षान्तातिवत्सला। स्वादुक्षीरप्रदा धन्या मम नित्यं निवेशने।

deśakālopasaṃpannā dogdhrī kṣāntātivatsalā. svādukṣīrapradā dhanyā mama nityaṃ niveśane.

कृशं च भरते या गौर् मम पुत्रम् अपस्तनम्। न सा शक्या मया हातुम् इत्य् उक्त्वा स जगाम ह।

kṛśaṃ ca bharate yā gaur mama putram apastanam. na sā śakyā mayā hātum ity uktvā sa jagāma ha.

ततस् तम् अपरं विप्रं याचे विनिमयेन वै। गवां शतसहस्रं वै तत्कृते गृह्यताम् इति।

tatas tam aparaṃ vipraṃ yāce vinimayena vai. gavāṃ śatasahasraṃ vai tatkṛte gṛhyatām iti.

ब्राह्मण उवाच। न राज्ञां प्रतिगृह्णामि शक्तो ऽहं स्वस्य मार्गणे। सैव गौर् दीयतां शीघ्रं ममेति मधुसूदन।

brāhmaṇa uvāca. na rājñāṃ pratigṛhṇāmi śakto 'haṃ svasya mārgaṇe. saiva gaur dīyatāṃ śīghraṃ mameti madhusūdana.

रुक्मम् अश्वांश् च ददतो रजतं स्यन्दनांस् तथा। न जग्राह ययौ चापि तदा स ब्राह्मणर्षभः।

rukmam aśvāṃś ca dadato rajataṃ syandanāṃs tathā. na jagrāha yayau cāpi tadā sa brāhmaṇarṣabhaḥ.

एतस्मिन्न् एव काले तु चोदितः कालधर्मणा। पितृलोकम् अहं प्राप्य धर्मराजम् उपागमम्।

etasminn eva kāle tu coditaḥ kāladharmaṇā. pitṛlokam ahaṃ prāpya dharmarājam upāgamam.

यमस् तु पूजयित्वा मां ततो वचनम् अब्रवीत्। नान्तः संख्यायते राजंस् तव पुण्यस्य कर्मणः।

yamas tu pūjayitvā māṃ tato vacanam abravīt. nāntaḥ saṃkhyāyate rājaṃs tava puṇyasya karmaṇaḥ.

अस्ति चैव कृतं पापम् अज्ञानात् तद् अपि त्वया। चरस्व पापं पश्चाद् वा पूर्वं वा त्वं यथेच्छसि।

asti caiva kṛtaṃ pāpam ajñānāt tad api tvayā. carasva pāpaṃ paścād vā pūrvaṃ vā tvaṃ yathecchasi.

रक्षितास्मीति चोक्तं ते प्रतिज्ञा चानृता तव। ब्राह्मणस्वस्य चादानं त्रिविधस् ते व्यतिक्रमः।

rakṣitāsmīti coktaṃ te pratijñā cānṛtā tava. brāhmaṇasvasya cādānaṃ trividhas te vyatikramaḥ.

पूर्वं कृच्छ्रं चरिष्ये ऽहं पश्चाच् छुभम् इति प्रभो। धर्मराजं ब्रुवन्न् एवं पतितो ऽस्मि महीतले।

pūrvaṃ kṛcchraṃ cariṣye 'haṃ paścāc chubham iti prabho. dharmarājaṃ bruvann evaṃ patito 'smi mahītale.

अश्रौषं प्रच्युतश् चाहं यमस्योच्चैः प्रभाषतः। वासुदेवः समुद्धर्ता भविता ते जनार्दनः।

aśrauṣaṃ pracyutaś cāhaṃ yamasyoccaiḥ prabhāṣataḥ. vāsudevaḥ samuddhartā bhavitā te janārdanaḥ.

पूर्णे वर्षसहस्रान्ते क्षीणे कर्मणि दुष्कृते। प्राप्स्यसे शाश्वतांल् लोकाञ् जितान् स्वेनैव कर्मणा।

pūrṇe varṣasahasrānte kṣīṇe karmaṇi duṣkṛte. prāpsyase śāśvatāṃl lokāñ jitān svenaiva karmaṇā.

कूपे ऽऽत्मानम् अधःशीर्षम् अपश्यं पतितं च ह। तिर्यग्योनिम् अनुप्राप्तं न तु माम् अजहात् स्मृतिः।

kūpe ''tmānam adhaḥśīrṣam apaśyaṃ patitaṃ ca ha. tiryagyonim anuprāptaṃ na tu mām ajahāt smṛtiḥ.

त्वया तु तारितो ऽस्म्य् अद्य किम् अन्यत्र तपोबलात्। अनुजानीहि मां कृष्ण गच्छेयं दिवम् अद्य वै।

tvayā tu tārito 'smy adya kim anyatra tapobalāt. anujānīhi māṃ kṛṣṇa gaccheyaṃ divam adya vai.

अनुज्ञातः स कृष्णेन नमस्कृत्य जनार्दनम्। विमानं दिव्यम् आस्थाय ययौ दिवम् अरिंदम।

anujñātaḥ sa kṛṣṇena namaskṛtya janārdanam. vimānaṃ divyam āsthāya yayau divam ariṃdama.

ततस् तस्मिन् दिवं प्राप्ते नृगे भरतसत्तम। वासुदेव इमं श्लोकं जगाद कुरुनन्दन।

tatas tasmin divaṃ prāpte nṛge bharatasattama. vāsudeva imaṃ ślokaṃ jagāda kurunandana.

ब्राह्मणस्वं न हर्तव्यं पुरुषेण विजानता। ब्राह्मणस्वं हृतं हन्ति नृगं ब्राह्मणगौर् इव।

brāhmaṇasvaṃ na hartavyaṃ puruṣeṇa vijānatā. brāhmaṇasvaṃ hṛtaṃ hanti nṛgaṃ brāhmaṇagaur iva.

सतां समागमः सद्भिर् नाफलः पार्थ विद्यते। विमुक्तं नरकात् पश्य नृगं साधुसमागमात्।

satāṃ samāgamaḥ sadbhir nāphalaḥ pārtha vidyate. vimuktaṃ narakāt paśya nṛgaṃ sādhusamāgamāt.

प्रदानं फलवत् तत्र द्रोहस् तत्र तथाफलः। अपचारं गवां तस्माद् वर्जयेत युधिष्ठिर।

pradānaṃ phalavat tatra drohas tatra tathāphalaḥ. apacāraṃ gavāṃ tasmād varjayeta yudhiṣṭhira.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...