महाभारत 13.68 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 68→

[mh-13-68] • 21 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। भूय एव कुरुश्रेष्ठ दानानां विधिम् उत्तमम्। कथयस्व महाप्राज्ञ भूमिदानं विशेषतः।

yudhiṣṭhira uvāca. bhūya eva kuruśreṣṭha dānānāṃ vidhim uttamam. kathayasva mahāprājña bhūmidānaṃ viśeṣataḥ.

पृथिवीं क्षत्रियो दद्याद् ब्राह्मणस् तां स्वकर्मणा। विधिवत् प्रतिगृह्णीयान् न त्व् अन्यो दातुम् अर्हति।

pṛthivīṃ kṣatriyo dadyād brāhmaṇas tāṃ svakarmaṇā. vidhivat pratigṛhṇīyān na tv anyo dātum arhati.

सर्ववर्णैस् तु यच् छक्यं प्रदातुं फलकाङ्क्षिभिः। वेदे वा यत् समाम्नातं तन् मे व्याख्यातुम् अर्हसि।

sarvavarṇais tu yac chakyaṃ pradātuṃ phalakāṅkṣibhiḥ. vede vā yat samāmnātaṃ tan me vyākhyātum arhasi.

भीष्म उवाच। तुल्यनामानि देयानि त्रीणि तुल्यफलानि च। सर्वकामफलानीह गावः पृथ्वी सरस्वती।

bhīṣma uvāca. tulyanāmāni deyāni trīṇi tulyaphalāni ca. sarvakāmaphalānīha gāvaḥ pṛthvī sarasvatī.

यो ब्रूयाच् चापि शिष्याय धर्म्यां ब्राह्मीं सरस्वतीम्। पृथिवीगोप्रदानाभ्यां स तुल्यं फलम् अश्नुते।

yo brūyāc cāpi śiṣyāya dharmyāṃ brāhmīṃ sarasvatīm. pṛthivīgopradānābhyāṃ sa tulyaṃ phalam aśnute.

तथैव गाः प्रशंसन्ति न च देयं ततः परम्। संनिकृष्टफलास् ता हि लघ्वर्थाश् च युधिष्ठिर। मातरः सर्वभूतानां गावः सर्वसुखप्रदाः।

tathaiva gāḥ praśaṃsanti na ca deyaṃ tataḥ param. saṃnikṛṣṭaphalās tā hi laghvarthāś ca yudhiṣṭhira. mātaraḥ sarvabhūtānāṃ gāvaḥ sarvasukhapradāḥ.

वृद्धिम् आकाङ्क्षता नित्यं गावः कार्याः प्रदक्षिणाः। संताड्या न तु पादेन गवां मध्ये च न व्रजेत्। मङ्गलायतनं देव्यस् तस्मात् पूज्याः सदैव हि।

vṛddhim ākāṅkṣatā nityaṃ gāvaḥ kāryāḥ pradakṣiṇāḥ. saṃtāḍyā na tu pādena gavāṃ madhye ca na vrajet. maṅgalāyatanaṃ devyas tasmāt pūjyāḥ sadaiva hi.

प्रचोदनं देवकृतं गवां कर्मसु वर्तताम्। पूर्वम् एवाक्षरं नान्यद् अभिधेयं कथं चन।

pracodanaṃ devakṛtaṃ gavāṃ karmasu vartatām. pūrvam evākṣaraṃ nānyad abhidheyaṃ kathaṃ cana.

प्रचारे वा निपाने वा बुधो नोद्वेजयेत गाः। तृषिता ह्य् अभिवीक्षन्त्यो नरं हन्युः सबान्धवम्।

pracāre vā nipāne vā budho nodvejayeta gāḥ. tṛṣitā hy abhivīkṣantyo naraṃ hanyuḥ sabāndhavam.

पितृसद्मानि सततं देवतायतनानि च। पूयन्ते शकृता यासां पूतं किम् अधिकं ततः।

pitṛsadmāni satataṃ devatāyatanāni ca. pūyante śakṛtā yāsāṃ pūtaṃ kim adhikaṃ tataḥ.

ग्रासमुष्टिं परगवे दद्यात् संवत्सरं तु यः। अकृत्वा स्वयम् आहारं व्रतं तत् सार्वकामिकम्।

grāsamuṣṭiṃ paragave dadyāt saṃvatsaraṃ tu yaḥ. akṛtvā svayam āhāraṃ vrataṃ tat sārvakāmikam.

स हि पुत्रान् यशोर्थं च श्रियं चाप्य् अधिगच्छति। नाशयत्य् अशुभं चैव दुःस्वप्नं च व्यपोहति।

sa hi putrān yaśorthaṃ ca śriyaṃ cāpy adhigacchati. nāśayaty aśubhaṃ caiva duḥsvapnaṃ ca vyapohati.

युधिष्ठिर उवाच। देयाः किंलक्षणा गावः काश् चापि परिवर्जयेत्। कीदृशाय प्रदातव्या न देयाः कीदृशाय च।

yudhiṣṭhira uvāca. deyāḥ kiṃlakṣaṇā gāvaḥ kāś cāpi parivarjayet. kīdṛśāya pradātavyā na deyāḥ kīdṛśāya ca.

भीष्म उवाच। असद्वृत्ताय पापाय लुब्धायानृतवादिने। हव्यकव्यव्यपेताय न देया गौः कथं चन।

bhīṣma uvāca. asadvṛttāya pāpāya lubdhāyānṛtavādine. havyakavyavyapetāya na deyā gauḥ kathaṃ cana.

भिक्षवे बहुपुत्राय श्रोत्रियायाहिताग्नये। दत्त्वा दशगवां दाता लोकान् आप्नोत्य् अनुत्तमान्।

bhikṣave bahuputrāya śrotriyāyāhitāgnaye. dattvā daśagavāṃ dātā lokān āpnoty anuttamān.

यं चैव धर्मं कुरुते तस्य पुण्यफलं च यत्। जुहोति यद् भोजयति यद् ददाति गवां रसैः। सर्वस्यैवांशभाग् दाता तन्निमित्तं प्रवृत्तयः। अर्थस्य दशभाग् दाता तन् निवृत्तप्रवृत्तये।

yaṃ caiva dharmaṃ kurute tasya puṇyaphalaṃ ca yat. juhoti yad bhojayati yad dadāti gavāṃ rasaiḥ. sarvasyaivāṃśabhāg dātā tannimittaṃ pravṛttayaḥ. arthasya daśabhāg dātā tan nivṛttapravṛttaye.

यश् चैनम् उत्पादयति यश् चैनं त्रायते भयात्। यश् चास्य कुरुते वृत्तिं सर्वे ते पितरस् त्रयः।

yaś cainam utpādayati yaś cainaṃ trāyate bhayāt. yaś cāsya kurute vṛttiṃ sarve te pitaras trayaḥ.

कल्मषं गुरुशुश्रूषा हन्ति मानो महद् यशः। अपुत्रतां त्रयः पुत्रा अवृत्तिं दश धेनवः।

kalmaṣaṃ guruśuśrūṣā hanti māno mahad yaśaḥ. aputratāṃ trayaḥ putrā avṛttiṃ daśa dhenavaḥ.

वेदान्तनिष्ठस्य बहुश्रुतस्य; प्रज्ञानतृप्तस्य जितेन्द्रियस्य। शिष्टस्य दान्तस्य यतस्य चैव; भूतेषु नित्यं प्रियवादिनश् च।

vedāntaniṣṭhasya bahuśrutasya; prajñānatṛptasya jitendriyasya. śiṣṭasya dāntasya yatasya caiva; bhūteṣu nityaṃ priyavādinaś ca.

यः क्षुद्भयाद् वै न विकर्म कुर्यान्; मृदुर् दान्तश् चातिथेयश् च नित्यम्। वृत्तिं विप्रायातिसृजेत तस्मै; यस् तुल्यशीलश् च सपुत्रदारः।

yaḥ kṣudbhayād vai na vikarma kuryān; mṛdur dāntaś cātitheyaś ca nityam. vṛttiṃ viprāyātisṛjeta tasmai; yas tulyaśīlaś ca saputradāraḥ.

शुभे पात्रे ये गुणा गोप्रदाने; तावान् दोषो ब्राह्मणस्वापहारे। सर्वावस्थं ब्राह्मणस्वापहारो; दाराश् चैषां दूरतो वर्जनीयाः। युधिष्ठिर उवाच। ब्राह्मणस्वापहारेण कियान् दोषो भवत्य् उत। ब्राह्मस्वम् उच्यते किं वा तन् मे ब्रूहि पितामह। विप्रदारे परहृते विप्रस्वनिचये तथा। परित्रायन्ति शक्तास् तु नमस् तेभ्यो मृतास् तु वा। न पालयन्ति निहता ये तान् वैवस्वतो यमः। दण्डयन् भर्त्सयन् नित्यं निरयेभ्यो न मुञ्चति। तथा गवां परित्राणे पीडने च शुभाशुभे। विप्रगोषु विशेषेण रक्षितेषु गृहेषु वा। न मृतः स्वर्गम् आप्नोति पुत्रपौत्रसमन्वितः।

śubhe pātre ye guṇā gopradāne; tāvān doṣo brāhmaṇasvāpahāre. sarvāvasthaṃ brāhmaṇasvāpahāro; dārāś caiṣāṃ dūrato varjanīyāḥ. yudhiṣṭhira uvāca. brāhmaṇasvāpahāreṇa kiyān doṣo bhavaty uta. brāhmasvam ucyate kiṃ vā tan me brūhi pitāmaha. vipradāre parahṛte viprasvanicaye tathā. paritrāyanti śaktās tu namas tebhyo mṛtās tu vā. na pālayanti nihatā ye tān vaivasvato yamaḥ. daṇḍayan bhartsayan nityaṃ nirayebhyo na muñcati. tathā gavāṃ paritrāṇe pīḍane ca śubhāśubhe. vipragoṣu viśeṣeṇa rakṣiteṣu gṛheṣu vā. na mṛtaḥ svargam āpnoti putrapautrasamanvitaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...