महाभारत 13.67 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 67→

[mh-13-67] • 33 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। तिलानां कीदृशं दानम् अथ दीपस्य चैव ह। अन्नानां वाससां चैव भूय एव ब्रवीहि मे।

yudhiṣṭhira uvāca. tilānāṃ kīdṛśaṃ dānam atha dīpasya caiva ha. annānāṃ vāsasāṃ caiva bhūya eva bravīhi me.

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। ब्राह्मणस्य च संवादं यमस्य च युधिष्ठिर।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. brāhmaṇasya ca saṃvādaṃ yamasya ca yudhiṣṭhira.

मध्यदेशे महान् ग्रामो ब्राह्मणानां बभूव ह। गङ्गायमुनयोर् मध्ये यामुनस्य गिरेर् अधः।

madhyadeśe mahān grāmo brāhmaṇānāṃ babhūva ha. gaṅgāyamunayor madhye yāmunasya girer adhaḥ.

पर्णशालेति विख्यातो रमणीयो नराधिप। विद्वांसस् तत्र भूयिष्ठा ब्राह्मणाश् चावसंस् तदा।

parṇaśāleti vikhyāto ramaṇīyo narādhipa. vidvāṃsas tatra bhūyiṣṭhā brāhmaṇāś cāvasaṃs tadā.

अथ प्राह यमः कं चित् पुरुषं कृष्णवाससम्। रक्ताक्षम् ऊर्ध्वरोमाणं काकजङ्घाक्षिनासिकम्।

atha prāha yamaḥ kaṃ cit puruṣaṃ kṛṣṇavāsasam. raktākṣam ūrdhvaromāṇaṃ kākajaṅghākṣināsikam.

गच्छ त्वं ब्राह्मणग्रामं ततो गत्वा तम् आनय। अगस्त्यं गोत्रतश् चापि नामतश् चापि शर्मिणम्।

gaccha tvaṃ brāhmaṇagrāmaṃ tato gatvā tam ānaya. agastyaṃ gotrataś cāpi nāmataś cāpi śarmiṇam.

शमे निविष्टं विद्वांसम् अध्यापकम् अनादृतम्। मा चान्यम् आनयेथास् त्वं सगोत्रं तस्य पार्श्वतः।

śame niviṣṭaṃ vidvāṃsam adhyāpakam anādṛtam. mā cānyam ānayethās tvaṃ sagotraṃ tasya pārśvataḥ.

स हि तादृग्गुणस् तेन तुल्यो ऽध्ययनजन्मना। अपत्येषु तथा वृत्ते समस्तेनैव धीमता। तम् आनय यथोद्दिष्टं पूजा कार्या हि तस्य मे।

sa hi tādṛgguṇas tena tulyo 'dhyayanajanmanā. apatyeṣu tathā vṛtte samastenaiva dhīmatā. tam ānaya yathoddiṣṭaṃ pūjā kāryā hi tasya me.

स गत्वा प्रतिकूलं तच् चकार यमशासनम्। तम् आक्रम्यानयाम् आस प्रतिषिद्धो यमेन यः।

sa gatvā pratikūlaṃ tac cakāra yamaśāsanam. tam ākramyānayām āsa pratiṣiddho yamena yaḥ.

तस्मै यमः समुत्थाय पूजां कृत्वा च वीर्यवान्। प्रोवाच नीयताम् एष सो ऽन्य आनीयताम् इति।

tasmai yamaḥ samutthāya pūjāṃ kṛtvā ca vīryavān. provāca nīyatām eṣa so 'nya ānīyatām iti.

एवम् उक्ते तु वचने धर्मराजेन स द्विजः। उवाच धर्मराजानं निर्विण्णो ऽध्ययनेन वै। यो मे कालो भवेच् छेषस् तं वसेयम् इहाच्युत।

evam ukte tu vacane dharmarājena sa dvijaḥ. uvāca dharmarājānaṃ nirviṇṇo 'dhyayanena vai. yo me kālo bhavec cheṣas taṃ vaseyam ihācyuta.

यम उवाच। नाहं कालस्य विहितं प्राप्नोमीह कथं चन। यो हि धर्मं चरति वै तं तु जानामि केवलम्।

yama uvāca. nāhaṃ kālasya vihitaṃ prāpnomīha kathaṃ cana. yo hi dharmaṃ carati vai taṃ tu jānāmi kevalam.

गच्छ विप्र त्वम् अद्यैव आलयं स्वं महाद्युते। ब्रूहि वा त्वं यथा स्वैरं करवाणि किम् इत्य् उत।

gaccha vipra tvam adyaiva ālayaṃ svaṃ mahādyute. brūhi vā tvaṃ yathā svairaṃ karavāṇi kim ity uta.

ब्राह्मण उवाच। यत् तत्र कृत्वा सुमहत् पुण्यं स्यात् तद् ब्रवीहि मे। सर्वस्य हि प्रमाणं त्वं त्रैलोक्यस्यापि सत्तम।

brāhmaṇa uvāca. yat tatra kṛtvā sumahat puṇyaṃ syāt tad bravīhi me. sarvasya hi pramāṇaṃ tvaṃ trailokyasyāpi sattama.

यम उवाच। शृणु तत्त्वेन विप्रर्षे प्रदानविधिम् उत्तमम्। तिलाः परमकं दानं पुण्यं चैवेह शाश्वतम्।

yama uvāca. śṛṇu tattvena viprarṣe pradānavidhim uttamam. tilāḥ paramakaṃ dānaṃ puṇyaṃ caiveha śāśvatam.

तिलाश् च संप्रदातव्या यथाशक्ति द्विजर्षभ। नित्यदानात् सर्वकामांस् तिला निर्वर्तयन्त्य् उत।

tilāś ca saṃpradātavyā yathāśakti dvijarṣabha. nityadānāt sarvakāmāṃs tilā nirvartayanty uta.

तिलाञ् श्राद्धे प्रशंसन्ति दानम् एतद् ध्य् अनुत्तमम्। तान् प्रयच्छस्व विप्रेभ्यो विधिदृष्टेन कर्मणा। वैशाख्यां पौर्णमास्यां तु तिलान् दद्याद् द्विजातिषु। तेषां माघ्यां प्रदानेन सर्वान् कामान् अवाप्नुयात्।

tilāñ śrāddhe praśaṃsanti dānam etad dhy anuttamam. tān prayacchasva viprebhyo vidhidṛṣṭena karmaṇā. vaiśākhyāṃ paurṇamāsyāṃ tu tilān dadyād dvijātiṣu. teṣāṃ māghyāṃ pradānena sarvān kāmān avāpnuyāt.

तिला भक्षयितव्याश् च सदा त्व् आलभनं च तैः। कार्यं सततम् इच्छद्भिः श्रेयः सर्वात्मना गृहे।

tilā bhakṣayitavyāś ca sadā tv ālabhanaṃ ca taiḥ. kāryaṃ satatam icchadbhiḥ śreyaḥ sarvātmanā gṛhe.

तथापः सर्वदा देयाः पेयाश् चैव न संशयः। पुष्करिण्यस् तडागानि कूपांश् चैवात्र खानयेत्।

tathāpaḥ sarvadā deyāḥ peyāś caiva na saṃśayaḥ. puṣkariṇyas taḍāgāni kūpāṃś caivātra khānayet.

एतत् सुदुर्लभतरम् इह लोके द्विजोत्तम। आपो नित्यं प्रदेयास् ते पुण्यं ह्य् एतद् अनुत्तमम्।

etat sudurlabhataram iha loke dvijottama. āpo nityaṃ pradeyās te puṇyaṃ hy etad anuttamam.

प्रपाश् च कार्याः पानार्थं नित्यं ते द्विजसत्तम। भुक्ते ऽप्य् अथ प्रदेयं ते पानीयं वै विशेषतः।

prapāś ca kāryāḥ pānārthaṃ nityaṃ te dvijasattama. bhukte 'py atha pradeyaṃ te pānīyaṃ vai viśeṣataḥ.

इत्य् उक्ते स तदा तेन यमदूतेन वै गृहान्। नीतश् चकार च तथा सर्वं तद् यमशासनम्।

ity ukte sa tadā tena yamadūtena vai gṛhān. nītaś cakāra ca tathā sarvaṃ tad yamaśāsanam.

नीत्वा तं यमदूतो ऽपि गृहीत्वा शर्मिणं तदा। ययौ स धर्मराजाय न्यवेदयत चापि तम्।

nītvā taṃ yamadūto 'pi gṛhītvā śarmiṇaṃ tadā. yayau sa dharmarājāya nyavedayata cāpi tam.

तं धर्मराजो धर्मज्ञं पूजयित्वा प्रतापवान्। कृत्वा च संविदं तेन विससर्ज यथागतम्।

taṃ dharmarājo dharmajñaṃ pūjayitvā pratāpavān. kṛtvā ca saṃvidaṃ tena visasarja yathāgatam.

तस्यापि च यमः सर्वम् उपदेशं चकार ह। प्रत्येत्य च स तत् सर्वं चकारोक्तं यमेन तत्।

tasyāpi ca yamaḥ sarvam upadeśaṃ cakāra ha. pratyetya ca sa tat sarvaṃ cakāroktaṃ yamena tat.

तथा प्रशंसते दीपान् यमः पितृहितेप्सया। पानीयाभ्यर्थिनं दृष्ट्वा प्रीत्या दद्यात् त्वरान्वितः। वस्त्रे तन्तुप्रमाणेन दीपे निमिषवत्सरम्। गवां लोमप्रमाणेन स्वर्गभोगम् उपाश्नुते। जले बिन्दुप्रमाणेन तद् एतान्य् उपवर्तय। तस्माद् दीपप्रदो नित्यं संतारयति वै पितॄन्।

tathā praśaṃsate dīpān yamaḥ pitṛhitepsayā. pānīyābhyarthinaṃ dṛṣṭvā prītyā dadyāt tvarānvitaḥ. vastre tantupramāṇena dīpe nimiṣavatsaram. gavāṃ lomapramāṇena svargabhogam upāśnute. jale bindupramāṇena tad etāny upavartaya. tasmād dīpaprado nityaṃ saṃtārayati vai pitṝn.

दातव्याः सततं दीपास् तस्माद् भरतसत्तम। देवानां च पितॄणां च चक्षुष्य् आस्ते मताः प्रभो।

dātavyāḥ satataṃ dīpās tasmād bharatasattama. devānāṃ ca pitṝṇāṃ ca cakṣuṣy āste matāḥ prabho.

रत्नदानं च सुमहत् पुण्यम् उक्तं जनाधिप। तानि विक्रीय यजते ब्राह्मणो ह्य् अभयंकरः।

ratnadānaṃ ca sumahat puṇyam uktaṃ janādhipa. tāni vikrīya yajate brāhmaṇo hy abhayaṃkaraḥ.

यद् वै ददाति विप्रेभ्यो ब्राह्मणः प्रतिगृह्य वै। उभयोः स्यात् तद् अक्षय्यं दातुर् आदातुर् एव च।

yad vai dadāti viprebhyo brāhmaṇaḥ pratigṛhya vai. ubhayoḥ syāt tad akṣayyaṃ dātur ādātur eva ca.

यो ददाति स्थितः स्थित्यां तादृशाय प्रतिग्रहम्। उभयोर् अक्षयं धर्मं तं मनुः प्राह धर्मवित्।

yo dadāti sthitaḥ sthityāṃ tādṛśāya pratigraham. ubhayor akṣayaṃ dharmaṃ taṃ manuḥ prāha dharmavit.

वाससां तु प्रदानेन स्वदारनिरतो नरः। सुवस्त्रश् च सुवेषश् च भवतीत्य् अनुशुश्रुम।

vāsasāṃ tu pradānena svadāranirato naraḥ. suvastraś ca suveṣaś ca bhavatīty anuśuśruma.

गावः सुवर्णं च तथा तिलाश् चैवानुवर्णिताः। बहुशः पुरुषव्याघ्र वेदप्रामाण्यदर्शनात्।

gāvaḥ suvarṇaṃ ca tathā tilāś caivānuvarṇitāḥ. bahuśaḥ puruṣavyāghra vedaprāmāṇyadarśanāt.

विवाहांश् चैव कुर्वीत पुत्रान् उत्पादयेत च। पुत्रलाभो हि कौरव्य सर्वलाभाद् विशिष्यते।

vivāhāṃś caiva kurvīta putrān utpādayeta ca. putralābho hi kauravya sarvalābhād viśiṣyate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...