महाभारत 13.62 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 62→

[mh-13-62] • 51 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। कानि दानानि लोके ऽस्मिन् दातुकामो महीपतिः। गुणाधिकेभ्यो विप्रेभ्यो दद्याद् भरतसत्तम।

yudhiṣṭhira uvāca. kāni dānāni loke 'smin dātukāmo mahīpatiḥ. guṇādhikebhyo viprebhyo dadyād bharatasattama.

केन तुष्यन्ति ते सद्यस् तुष्टाः किं प्रदिशन्त्य् उत। शंस मे तन् महाबाहो फलं पुण्यकृतं महत्।

kena tuṣyanti te sadyas tuṣṭāḥ kiṃ pradiśanty uta. śaṃsa me tan mahābāho phalaṃ puṇyakṛtaṃ mahat.

दत्तं किं फलवद् राजन्न् इह लोके परत्र च। भवतः श्रोतुम् इच्छामि तन् मे विस्तरतो वद।

dattaṃ kiṃ phalavad rājann iha loke paratra ca. bhavataḥ śrotum icchāmi tan me vistarato vada.

भीष्म उवाच। इमम् अर्थं पुरा पृष्टो नारदो देवदर्शनः। यद् उक्तवान् असौ तन् मे गदतः शृणु भारत।

bhīṣma uvāca. imam arthaṃ purā pṛṣṭo nārado devadarśanaḥ. yad uktavān asau tan me gadataḥ śṛṇu bhārata.

नारद उवाच। अन्नम् एव प्रशंसन्ति देवाः सर्षिगणाः पुरा। लोकतन्त्रं हि यज्ञाश् च सर्वम् अन्ने प्रतिष्ठितम्।

nārada uvāca. annam eva praśaṃsanti devāḥ sarṣigaṇāḥ purā. lokatantraṃ hi yajñāś ca sarvam anne pratiṣṭhitam.

अन्नेन सदृशं दानं न भूतं न भविष्यति। तस्माद् अन्नं विशेषेण दातुम् इच्छन्ति मानवाः।

annena sadṛśaṃ dānaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati. tasmād annaṃ viśeṣeṇa dātum icchanti mānavāḥ.

अन्नम् ऊर्जस्करं लोके प्राणाश् चान्ने प्रतिष्ठिताः। अन्नेन धार्यते सर्वं विश्वं जगद् इदं प्रभो।

annam ūrjaskaraṃ loke prāṇāś cānne pratiṣṭhitāḥ. annena dhāryate sarvaṃ viśvaṃ jagad idaṃ prabho.

अन्नाद् गृहस्था लोके ऽस्मिन् भिक्षवस् तत एव च। अन्नात् प्रभवति प्राणः प्रत्यक्षं नात्र संशयः।

annād gṛhasthā loke 'smin bhikṣavas tata eva ca. annāt prabhavati prāṇaḥ pratyakṣaṃ nātra saṃśayaḥ.

कुटुम्बं पीडयित्वापि ब्राह्मणाय महात्मने। दातव्यं भिक्षवे चान्नम् आत्मनो भूतिम् इच्छता।

kuṭumbaṃ pīḍayitvāpi brāhmaṇāya mahātmane. dātavyaṃ bhikṣave cānnam ātmano bhūtim icchatā.

ब्राह्मणायाभिरूपाय यो दद्याद् अन्नम् अर्थिने। निदधाति निधिं श्रेष्ठं पारलौकिकम् आत्मनः।

brāhmaṇāyābhirūpāya yo dadyād annam arthine. nidadhāti nidhiṃ śreṣṭhaṃ pāralaukikam ātmanaḥ.

श्रान्तम् अध्वनि वर्तन्तं वृद्धम् अर्हम् उपस्थितम्। अर्चयेद् भूतिम् अन्विच्छन् गृहस्थो गृहम् आगतम्।

śrāntam adhvani vartantaṃ vṛddham arham upasthitam. arcayed bhūtim anvicchan gṛhastho gṛham āgatam.

क्रोधम् उत्पतितं हित्वा सुशीलो वीतमत्सरः। अन्नदः प्राप्नुते राजन् दिवि चेह च यत् सुखम्।

krodham utpatitaṃ hitvā suśīlo vītamatsaraḥ. annadaḥ prāpnute rājan divi ceha ca yat sukham.

नावमन्येद् अभिगतं न प्रणुद्यात् कथं चन। अपि श्वपाके शुनि वा न दानं विप्रणश्यति।

nāvamanyed abhigataṃ na praṇudyāt kathaṃ cana. api śvapāke śuni vā na dānaṃ vipraṇaśyati.

यो दद्याद् अपरिक्लिष्टम् अन्नम् अध्वनि वर्तते। श्रान्तायादृष्टपूर्वाय स महद् धर्मम् आप्नुयात्।

yo dadyād aparikliṣṭam annam adhvani vartate. śrāntāyādṛṣṭapūrvāya sa mahad dharmam āpnuyāt.

पितॄन् देवान् ऋषीन् विप्रान् अतिथींश् च जनाधिप। यो नरः प्रीणयत्य् अन्नैस् तस्य पुण्यफलं महत्।

pitṝn devān ṛṣīn viprān atithīṃś ca janādhipa. yo naraḥ prīṇayaty annais tasya puṇyaphalaṃ mahat.

कृत्वापि पापकं कर्म यो दद्याद् अन्नम् अर्थिने। ब्राह्मणाय विशेषेण न स पापेन युज्यते।

kṛtvāpi pāpakaṃ karma yo dadyād annam arthine. brāhmaṇāya viśeṣeṇa na sa pāpena yujyate.

ब्राह्मणेष्व् अक्षयं दानम् अन्नं शूद्रे महाफलम्। अन्नदानं च शूद्रे च ब्राह्मणे च विशिष्यते।

brāhmaṇeṣv akṣayaṃ dānam annaṃ śūdre mahāphalam. annadānaṃ ca śūdre ca brāhmaṇe ca viśiṣyate.

न पृच्छेद् गोत्रचरणं स्वाध्यायं देशम् एव वा। भिक्षितो ब्राह्मणेनेह जन्म वान्नं प्रयाचितः। आशयाभ्यागतं विप्रं भोजनार्थम् उपस्थितम्।

na pṛcched gotracaraṇaṃ svādhyāyaṃ deśam eva vā. bhikṣito brāhmaṇeneha janma vānnaṃ prayācitaḥ. āśayābhyāgataṃ vipraṃ bhojanārtham upasthitam.

अन्नदस्यान्नवृक्षाश् च सर्वकामफलान्विताः। भवन्तीहाथ वामुत्र नृपते नात्र संशयः।

annadasyānnavṛkṣāś ca sarvakāmaphalānvitāḥ. bhavantīhātha vāmutra nṛpate nātra saṃśayaḥ.

आशंसन्ते हि पितरः सुवृष्टिम् इव कर्षकाः। अस्माकम् अपि पुत्रो वा पौत्रो वान्नं प्रदास्यति।

āśaṃsante hi pitaraḥ suvṛṣṭim iva karṣakāḥ. asmākam api putro vā pautro vānnaṃ pradāsyati.

ब्राह्मणो हि महद् भूतं स्वयं देहीति याचते। अकामो वा सकामो वा दत्त्वा पुण्यम् अवाप्नुयात्।

brāhmaṇo hi mahad bhūtaṃ svayaṃ dehīti yācate. akāmo vā sakāmo vā dattvā puṇyam avāpnuyāt.

ब्राह्मणः सर्वभूतानाम् अतिथिः प्रसृताग्रभुक्। विप्रा यम् अभिगच्छन्ति भिक्षमाणा गृहं सदा।

brāhmaṇaḥ sarvabhūtānām atithiḥ prasṛtāgrabhuk. viprā yam abhigacchanti bhikṣamāṇā gṛhaṃ sadā.

सत्कृताश् च निवर्तन्ते तद् अतीव प्रवर्धते। महाभोगे कुले जन्म प्रेत्य प्राप्नोति भारत।

satkṛtāś ca nivartante tad atīva pravardhate. mahābhoge kule janma pretya prāpnoti bhārata.

दत्त्वा त्व् अन्नं नरो लोके तथा स्थानम् अनुत्तमम्। मृष्टमृष्टान्नदायी तु स्वर्गे वसति सत्कृतः।

dattvā tv annaṃ naro loke tathā sthānam anuttamam. mṛṣṭamṛṣṭānnadāyī tu svarge vasati satkṛtaḥ.

अन्नं प्राणा नराणां हि सर्वम् अन्ने प्रतिष्ठितम्। अन्नदः पशुमान् पुत्री धनवान् भोगवान् अपि।

annaṃ prāṇā narāṇāṃ hi sarvam anne pratiṣṭhitam. annadaḥ paśumān putrī dhanavān bhogavān api.

प्राणवांश् चापि भवति रूपवांश् च तथा नृप। अन्नदः प्राणदो लोके सर्वदः प्रोच्यते तु सः।

prāṇavāṃś cāpi bhavati rūpavāṃś ca tathā nṛpa. annadaḥ prāṇado loke sarvadaḥ procyate tu saḥ.

अन्नं हि दत्त्वातिथये ब्राह्मणाय यथाविधि। प्रदाता सुखम् आप्नोति देवैश् चाप्य् अभिपूज्यते।

annaṃ hi dattvātithaye brāhmaṇāya yathāvidhi. pradātā sukham āpnoti devaiś cāpy abhipūjyate.

ब्राह्मणो हि महद् भूतं क्षेत्रं चरति पादवत्। उप्यते तत्र यद् बीजं तद् धि पुण्यफलं महत्।

brāhmaṇo hi mahad bhūtaṃ kṣetraṃ carati pādavat. upyate tatra yad bījaṃ tad dhi puṇyaphalaṃ mahat.

प्रत्यक्षं प्रीतिजननं भोक्तृदात्रोर् भवत्य् उत। सर्वाण्य् अन्यानि दानानि परोक्षफलवन्त्य् उत।

pratyakṣaṃ prītijananaṃ bhoktṛdātror bhavaty uta. sarvāṇy anyāni dānāni parokṣaphalavanty uta.

अन्नाद् धि प्रसवं विद्धि रतिम् अन्नाद् धि भारत। धर्मार्थाव् अन्नतो विद्धि रोगनाशं तथान्नतः।

annād dhi prasavaṃ viddhi ratim annād dhi bhārata. dharmārthāv annato viddhi roganāśaṃ tathānnataḥ.

अन्नं ह्य् अमृतम् इत्य् आह पुराकल्पे प्रजापतिः। अन्नं भुवं दिवं खं च सर्वम् अन्ने प्रतिष्ठितम्।

annaṃ hy amṛtam ity āha purākalpe prajāpatiḥ. annaṃ bhuvaṃ divaṃ khaṃ ca sarvam anne pratiṣṭhitam.

अन्नप्रणाशे भिद्यन्ते शरीरे पञ्च धातवः। बलं बलवतो ऽपीह प्रणश्यत्य् अन्नहानितः।

annapraṇāśe bhidyante śarīre pañca dhātavaḥ. balaṃ balavato 'pīha praṇaśyaty annahānitaḥ.

आवाहाश् च विवाहाश् च यज्ञाश् चान्नम् ऋते तथा। न वर्तन्ते नरश्रेष्ठ ब्रह्म चात्र प्रलीयते।

āvāhāś ca vivāhāś ca yajñāś cānnam ṛte tathā. na vartante naraśreṣṭha brahma cātra pralīyate.

अन्नतः सर्वम् एतद् धि यत् किं चित् स्थाणु जङ्गमम्। त्रिषु लोकेषु धर्मार्थम् अन्नं देयम् अतो बुधैः।

annataḥ sarvam etad dhi yat kiṃ cit sthāṇu jaṅgamam. triṣu lokeṣu dharmārtham annaṃ deyam ato budhaiḥ.

अन्नदस्य मनुष्यस्य बलम् ओजो यशः सुखम्। कीर्तिश् च वर्धते शश्वत् त्रिषु लोकेषु पार्थिव।

annadasya manuṣyasya balam ojo yaśaḥ sukham. kīrtiś ca vardhate śaśvat triṣu lokeṣu pārthiva.

मेघेष्व् अम्भः संनिधत्ते प्राणानां पवनः शिवः। तच् च मेघगतं वारि शक्रो वर्षति भारत।

megheṣv ambhaḥ saṃnidhatte prāṇānāṃ pavanaḥ śivaḥ. tac ca meghagataṃ vāri śakro varṣati bhārata.

आदत्ते च रसं भौमम् आदित्यः स्वगभस्तिभिः। वायुर् आदित्यतस् तांश् च रसान् देवः प्रजापतिः।

ādatte ca rasaṃ bhaumam ādityaḥ svagabhastibhiḥ. vāyur ādityatas tāṃś ca rasān devaḥ prajāpatiḥ.

तद् यदा मेघतो वारि पतितं भवति क्षितौ। तदा वसुमती देवी स्निग्धा भवति भारत।

tad yadā meghato vāri patitaṃ bhavati kṣitau. tadā vasumatī devī snigdhā bhavati bhārata.

ततः सस्यानि रोहन्ति येन वर्तयते जगत्। मांसमेदोस्थिशुक्राणां प्रादुर्भावस् ततः पुनः।

tataḥ sasyāni rohanti yena vartayate jagat. māṃsamedosthiśukrāṇāṃ prādurbhāvas tataḥ punaḥ.

संभवन्ति ततः शुक्रात् प्राणिनः पृथिवीपते। अग्नीषोमौ हि तच् छुक्रं प्रजनः पुष्यतश् च ह।

saṃbhavanti tataḥ śukrāt prāṇinaḥ pṛthivīpate. agnīṣomau hi tac chukraṃ prajanaḥ puṣyataś ca ha.

एवम् अन्नं च सूर्यश् च पवनः शुक्रम् एव च। एक एव स्मृतो राशिर् यतो भूतानि जज्ञिरे।

evam annaṃ ca sūryaś ca pavanaḥ śukram eva ca. eka eva smṛto rāśir yato bhūtāni jajñire.

प्राणान् ददाति भूतानां तेजश् च भरतर्षभ। गृहम् अभ्यागतायाशु यो दद्याद् अन्नम् अर्थिने।

prāṇān dadāti bhūtānāṃ tejaś ca bharatarṣabha. gṛham abhyāgatāyāśu yo dadyād annam arthine.

भीष्म उवाच। नारदेनैवम् उक्तो ऽहम् अदाम् अन्नं सदा नृप। अनसूयुस् त्वम् अप्य् अन्नं तस्माद् देहि गतज्वरः।

bhīṣma uvāca. nāradenaivam ukto 'ham adām annaṃ sadā nṛpa. anasūyus tvam apy annaṃ tasmād dehi gatajvaraḥ.

दत्त्वान्नं विधिवद् राजन् विप्रेभ्यस् त्वम् अपि प्रभो। यथावद् अनुरूपेभ्यस् ततः स्वर्गम् अवाप्स्यसि।

dattvānnaṃ vidhivad rājan viprebhyas tvam api prabho. yathāvad anurūpebhyas tataḥ svargam avāpsyasi.

अन्नदानां हि ये लोकास् तांस् त्वं शृणु नराधिप। भवनानि प्रकाशन्ते दिवि तेषां महात्मनाम्। नानासंस्थानरूपाणि नानास्तम्भान्वितानि च।

annadānāṃ hi ye lokās tāṃs tvaṃ śṛṇu narādhipa. bhavanāni prakāśante divi teṣāṃ mahātmanām. nānāsaṃsthānarūpāṇi nānāstambhānvitāni ca.

चन्द्रमण्डलशुभ्राणि किङ्किणीजालवन्ति च। तरुणादित्यवर्णानि स्थावराणि चराणि च।

candramaṇḍalaśubhrāṇi kiṅkiṇījālavanti ca. taruṇādityavarṇāni sthāvarāṇi carāṇi ca.

अनेकशतभौमानि सान्तर्जलवनानि च। वैडूर्यार्कप्रकाशानि रौप्यरुक्ममयानि च।

anekaśatabhaumāni sāntarjalavanāni ca. vaiḍūryārkaprakāśāni raupyarukmamayāni ca.

सर्वकामफलाश् चापि वृक्षा भवनसंस्थिताः। वाप्यो वीथ्यः सभाः कूपा दीर्घिकाश् चैव सर्वशः।

sarvakāmaphalāś cāpi vṛkṣā bhavanasaṃsthitāḥ. vāpyo vīthyaḥ sabhāḥ kūpā dīrghikāś caiva sarvaśaḥ.

घोषवन्ति च यानानि युक्तान्य् अथ सहस्रशः। भक्ष्यभोज्यमयाः शैला वासांस्य् आभरणानि च।

ghoṣavanti ca yānāni yuktāny atha sahasraśaḥ. bhakṣyabhojyamayāḥ śailā vāsāṃsy ābharaṇāni ca.

क्षीरं स्रवन्त्यः सरितस् तथा चैवान्नपर्वताः। प्रासादाः पाण्डुराभ्राभाः शय्याश् च कनकोज्ज्वलाः। तान् अन्नदाः प्रपद्यन्ते तस्माद् अन्नप्रदो भव।

kṣīraṃ sravantyaḥ saritas tathā caivānnaparvatāḥ. prāsādāḥ pāṇḍurābhrābhāḥ śayyāś ca kanakojjvalāḥ. tān annadāḥ prapadyante tasmād annaprado bhava.

एते लोकाः पुण्यकृताम् अन्नदानां महात्मनाम्। तस्माद् अन्नं विशेषेण दातव्यं मानवैर् भुवि।

ete lokāḥ puṇyakṛtām annadānāṃ mahātmanām. tasmād annaṃ viśeṣeṇa dātavyaṃ mānavair bhuvi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...