महाभारत 13.61 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 61→

[mh-13-61] • 93 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। इदं देयम् इदं देयम् इतीयं श्रुतिचोदना। बहुदेयाश् च राजानः किं स्विद् देयम् अनुत्तमम्।

yudhiṣṭhira uvāca. idaṃ deyam idaṃ deyam itīyaṃ śruticodanā. bahudeyāś ca rājānaḥ kiṃ svid deyam anuttamam.

भीष्म उवाच। अति दानानि सर्वाणि पृथिवीदानम् उच्यते। अचला ह्य् अक्षया भूमिर् दोग्ध्री कामान् अनुत्तमान्।

bhīṣma uvāca. ati dānāni sarvāṇi pṛthivīdānam ucyate. acalā hy akṣayā bhūmir dogdhrī kāmān anuttamān.

दोग्ध्री वासांसि रत्नानि पशून् व्रीहियवांस् तथा। भूमिदः सर्वभूतेषु शाश्वतीर् एधते समाः।

dogdhrī vāsāṃsi ratnāni paśūn vrīhiyavāṃs tathā. bhūmidaḥ sarvabhūteṣu śāśvatīr edhate samāḥ.

यावद् भूमेर् आयुर् इह तावद् भूमिद एधते। न भूमिदानाद् अस्तीह परं किं चिद् युधिष्ठिर।

yāvad bhūmer āyur iha tāvad bhūmida edhate. na bhūmidānād astīha paraṃ kiṃ cid yudhiṣṭhira.

अप्य् अल्पं प्रददुः पूर्वे पृथिव्या इति नः श्रुतम्। भूमिम् एते ददुः सर्वे ये भूमिं भुञ्जते जनाः।

apy alpaṃ pradaduḥ pūrve pṛthivyā iti naḥ śrutam. bhūmim ete daduḥ sarve ye bhūmiṃ bhuñjate janāḥ.

स्वकर्मैवोपजीवन्ति नरा इह परत्र च। भूमिर् भूतिर् महादेवी दातारं कुरुते प्रियम्।

svakarmaivopajīvanti narā iha paratra ca. bhūmir bhūtir mahādevī dātāraṃ kurute priyam.

य एतां दक्षिणां दद्याद् अक्षयां पृथिवीपतिः। पुनर् नरत्वं संप्राप्य भवेत् स पृथिवीपतिः।

ya etāṃ dakṣiṇāṃ dadyād akṣayāṃ pṛthivīpatiḥ. punar naratvaṃ saṃprāpya bhavet sa pṛthivīpatiḥ.

यथा दानं तथा भोग इति धर्मेषु निश्चयः। संग्रामे वा तनुं जह्याद् दद्याद् वा पृथिवीम् इमाम्।

yathā dānaṃ tathā bhoga iti dharmeṣu niścayaḥ. saṃgrāme vā tanuṃ jahyād dadyād vā pṛthivīm imām.

इत्य् एतां क्षत्रबन्धूनां वदन्ति परम् आशिषम्। पुनाति दत्ता पृथिवी दातारम् इति शुश्रुम।

ity etāṃ kṣatrabandhūnāṃ vadanti param āśiṣam. punāti dattā pṛthivī dātāram iti śuśruma.

अपि पापसमाचारं ब्रह्मघ्नम् अपि वानृतम्। सैव पापं पावयति सैव पापात् प्रमोचयेत्।

api pāpasamācāraṃ brahmaghnam api vānṛtam. saiva pāpaṃ pāvayati saiva pāpāt pramocayet.

अपि पापकृतां राज्ञां प्रतिगृह्णन्ति साधवः। पृथिवीं नान्यद् इच्छन्ति पावनं जननी यथा।

api pāpakṛtāṃ rājñāṃ pratigṛhṇanti sādhavaḥ. pṛthivīṃ nānyad icchanti pāvanaṃ jananī yathā.

नामास्याः प्रियदत्तेति गुह्यं देव्याः सनातनम्। दानं वाप्य् अथ वा ज्ञानं नाम्नो ऽस्याः परमं प्रियम्। य एतां विदुषे दद्यात् पृथिवीं पृथिवीपतिः। पृथिव्याम् एतद् इष्टं स राज्याद् राज्यम् इति व्रजेत्। पुनश् च जननं प्राप्य राजैव स्यान् न संशयः। तस्मात् प्राप्यैव पृथिवीं दद्याद् विप्राय पार्थिवः।

nāmāsyāḥ priyadatteti guhyaṃ devyāḥ sanātanam. dānaṃ vāpy atha vā jñānaṃ nāmno 'syāḥ paramaṃ priyam. ya etāṃ viduṣe dadyāt pṛthivīṃ pṛthivīpatiḥ. pṛthivyām etad iṣṭaṃ sa rājyād rājyam iti vrajet. punaś ca jananaṃ prāpya rājaiva syān na saṃśayaḥ. tasmāt prāpyaiva pṛthivīṃ dadyād viprāya pārthivaḥ.

नाभूमिपतिना भूमिर् अधिष्ठेया कथं चन। न वा पात्रेण वा गूहेद् अन्तर्धानेन वा चरेत्। ये चान्ये भूमिम् इच्छेयुः कुर्युर् एवम् असंशयम्।

nābhūmipatinā bhūmir adhiṣṭheyā kathaṃ cana. na vā pātreṇa vā gūhed antardhānena vā caret. ye cānye bhūmim iccheyuḥ kuryur evam asaṃśayam.

यः साधोर् भूमिम् आदत्ते न भूमिं विन्दते तु सः। भूमिं तु दत्त्वा साधुभ्यो विन्दते भूमिम् एव हि। प्रेत्येह च स धर्मात्मा संप्राप्नोति महद् यशः। एकाहारकरीं दत्त्वा षष्टिसाहस्रम् ऊर्ध्वगः। तावत्य् आहरणे हृत्वा नरकं द्विगुणोत्तरम्।

yaḥ sādhor bhūmim ādatte na bhūmiṃ vindate tu saḥ. bhūmiṃ tu dattvā sādhubhyo vindate bhūmim eva hi. pretyeha ca sa dharmātmā saṃprāpnoti mahad yaśaḥ. ekāhārakarīṃ dattvā ṣaṣṭisāhasram ūrdhvagaḥ. tāvaty āharaṇe hṛtvā narakaṃ dviguṇottaram.

यस्य विप्रानुशासन्ति साधोर् भूमिं सदैव हि। न तस्य शत्रवो राजन् प्रशासन्ति वसुंधराम्।

yasya viprānuśāsanti sādhor bhūmiṃ sadaiva hi. na tasya śatravo rājan praśāsanti vasuṃdharām.

यत् किं चित् पुरुषः पापं कुरुते वृत्तिकर्शितः। अपि गोचर्ममात्रेण भूमिदानेन पूयते। दशहस्तेन वंशेन दशवंशान् समन्ततः। पञ्चहस्ताधिकं दद्याद् एतद् गोचर्म उच्यते।

yat kiṃ cit puruṣaḥ pāpaṃ kurute vṛttikarśitaḥ. api gocarmamātreṇa bhūmidānena pūyate. daśahastena vaṃśena daśavaṃśān samantataḥ. pañcahastādhikaṃ dadyād etad gocarma ucyate.

ये ऽपि संकीर्णकर्माणो राजानो रौद्रकर्मिणः। तेभ्यः पवित्रम् आख्येयं भूमिदानम् अनुत्तमम्।

ye 'pi saṃkīrṇakarmāṇo rājāno raudrakarmiṇaḥ. tebhyaḥ pavitram ākhyeyaṃ bhūmidānam anuttamam.

अल्पान्तरम् इदं शश्वत् पुराणा मेनिरे जनाः। यो यजेद् अश्वमेधेन दद्याद् वा साधवे महीम्।

alpāntaram idaṃ śaśvat purāṇā menire janāḥ. yo yajed aśvamedhena dadyād vā sādhave mahīm.

अपि चेत् सुकृतं कृत्वा शङ्केरन्न् अपि पण्डिताः। अशक्यम् एकम् एवैतद् भूमिदानम् अनुत्तमम्।

api cet sukṛtaṃ kṛtvā śaṅkerann api paṇḍitāḥ. aśakyam ekam evaitad bhūmidānam anuttamam.

सुवर्णं रजतं वस्त्रं मणिमुक्तावसूनि च। सर्वम् एतन् महाप्राज्ञ ददाति वसुधां ददत्।

suvarṇaṃ rajataṃ vastraṃ maṇimuktāvasūni ca. sarvam etan mahāprājña dadāti vasudhāṃ dadat.

तपो यज्ञः श्रुतं शीलम् अलोभः सत्यसंधता। गुरुदैवतपूजा च नातिवर्तन्ति भूमिदम्।

tapo yajñaḥ śrutaṃ śīlam alobhaḥ satyasaṃdhatā. gurudaivatapūjā ca nātivartanti bhūmidam.

भर्तुर् निःश्रेयसे युक्तास् त्यक्तात्मानो रणे हताः। ब्रह्मलोकगताः सिद्धा नातिक्रामन्ति भूमिदम्।

bhartur niḥśreyase yuktās tyaktātmāno raṇe hatāḥ. brahmalokagatāḥ siddhā nātikrāmanti bhūmidam.

यथा जनित्री क्षीरेण स्वपुत्रं भरते सदा। अनुगृह्णाति दातारं तथा सर्वरसैर् मही।

yathā janitrī kṣīreṇa svaputraṃ bharate sadā. anugṛhṇāti dātāraṃ tathā sarvarasair mahī.

मृत्योर् वै किंकरो दण्डस् तापो वह्नेः सुदारुणः। घोराश् च वारुणाः पाशा नोपसर्पन्ति भूमिदम्।

mṛtyor vai kiṃkaro daṇḍas tāpo vahneḥ sudāruṇaḥ. ghorāś ca vāruṇāḥ pāśā nopasarpanti bhūmidam.

पितॄंश् च पितृलोकस्थान् देवलोके च देवताः। संतर्पयति शान्तात्मा यो ददाति वसुंधराम्।

pitṝṃś ca pitṛlokasthān devaloke ca devatāḥ. saṃtarpayati śāntātmā yo dadāti vasuṃdharām.

कृशाय म्रियमाणाय वृत्तिम्लानाय सीदते। भूमिं वृत्तिकरीं दत्त्वा सत्री भवति मानवः।

kṛśāya mriyamāṇāya vṛttimlānāya sīdate. bhūmiṃ vṛttikarīṃ dattvā satrī bhavati mānavaḥ.

यथा धावति गौर् वत्सं क्षीरम् अभ्युत्सृजन्त्य् उत। एवम् एव महाभाग भूमिर् भवति भूमिदम्।

yathā dhāvati gaur vatsaṃ kṣīram abhyutsṛjanty uta. evam eva mahābhāga bhūmir bhavati bhūmidam.

हलकृष्टां महीं दत्त्वा सबीजां सफलाम् अपि। उदीर्णं वापि शरणं तथा भवति कामदः।

halakṛṣṭāṃ mahīṃ dattvā sabījāṃ saphalām api. udīrṇaṃ vāpi śaraṇaṃ tathā bhavati kāmadaḥ.

ब्राह्मणं वृत्तसंपन्नम् आहिताग्निं शुचिव्रतम्। नरः प्रतिग्राह्य महीं न याति यमसादनम्।

brāhmaṇaṃ vṛttasaṃpannam āhitāgniṃ śucivratam. naraḥ pratigrāhya mahīṃ na yāti yamasādanam.

यथा चन्द्रमसो वृद्धिर् अहन्य् अहनि जायते। तथा भूमिकृतं दानं सस्ये सस्ये विवर्धते।

yathā candramaso vṛddhir ahany ahani jāyate. tathā bhūmikṛtaṃ dānaṃ sasye sasye vivardhate.

अत्र गाथा भूमिगीताः कीर्तयन्ति पुराविदः। याः श्रुत्वा जामदग्न्येन दत्ता भूः काश्यपाय वै।

atra gāthā bhūmigītāḥ kīrtayanti purāvidaḥ. yāḥ śrutvā jāmadagnyena dattā bhūḥ kāśyapāya vai.

माम् एवादत्त मां दत्त मां दत्त्वा माम् अवाप्स्यथ। अस्मिंल् लोके परे चैव ततश् चाजनने पुनः।

mām evādatta māṃ datta māṃ dattvā mām avāpsyatha. asmiṃl loke pare caiva tataś cājanane punaḥ.

य इमां व्याहृतिं वेद ब्राह्मणो ब्रह्मसंश्रितः। श्राद्धस्य हूयमानस्य ब्रह्मभूयं स गच्छति।

ya imāṃ vyāhṛtiṃ veda brāhmaṇo brahmasaṃśritaḥ. śrāddhasya hūyamānasya brahmabhūyaṃ sa gacchati.

कृत्यानाम् अभिशस्तानां दुरिष्टशमनं महत्। प्रायश्चित्तम् अहं कृत्वा पुनात्य् उभयतो दश।

kṛtyānām abhiśastānāṃ duriṣṭaśamanaṃ mahat. prāyaścittam ahaṃ kṛtvā punāty ubhayato daśa.

पुनाति य इदं वेद वेद चाहं तथैव च। प्रकृतिः सर्वभूतानां भूमिर् वै शाश्वती मता।

punāti ya idaṃ veda veda cāhaṃ tathaiva ca. prakṛtiḥ sarvabhūtānāṃ bhūmir vai śāśvatī matā.

अभिषिच्यैव नृपतिं श्रावयेद् इमम् आगमम्। यथा श्रुत्वा महीं दद्यान् नादद्यात् साधुतश् च ताम्।

abhiṣicyaiva nṛpatiṃ śrāvayed imam āgamam. yathā śrutvā mahīṃ dadyān nādadyāt sādhutaś ca tām.

सो ऽयं कृत्स्नो ब्राह्मणार्थो राजार्थश् चाप्य् असंशयम्। राजा हि धर्मकुशलः प्रथमं भूतिलक्षणम्।

so 'yaṃ kṛtsno brāhmaṇārtho rājārthaś cāpy asaṃśayam. rājā hi dharmakuśalaḥ prathamaṃ bhūtilakṣaṇam.

अथ येषाम् अधर्मज्ञो राजा भवति नास्तिकः। न ते सुखं प्रबुध्यन्ते न सुखं प्रस्वपन्ति च।

atha yeṣām adharmajño rājā bhavati nāstikaḥ. na te sukhaṃ prabudhyante na sukhaṃ prasvapanti ca.

सदा भवन्ति चोद्विग्नास् तस्य दुश्चरितैर् नराः। योगक्षेमा हि बहवो राष्ट्रं नास्याविशन्ति तत्।

sadā bhavanti codvignās tasya duścaritair narāḥ. yogakṣemā hi bahavo rāṣṭraṃ nāsyāviśanti tat.

अथ येषां पुनः प्राज्ञो राजा भवति धार्मिकः। सुखं ते प्रतिबुध्यन्ते सुसुखं प्रस्वपन्ति च।

atha yeṣāṃ punaḥ prājño rājā bhavati dhārmikaḥ. sukhaṃ te pratibudhyante susukhaṃ prasvapanti ca.

तस्य राज्ञः शुभैर् आर्यैः कर्मभिर् निर्वृताः प्रजाः। योगक्षेमेण वृष्ट्या च विवर्धन्ते स्वकर्मभिः।

tasya rājñaḥ śubhair āryaiḥ karmabhir nirvṛtāḥ prajāḥ. yogakṣemeṇa vṛṣṭyā ca vivardhante svakarmabhiḥ.

स कुलीनः स पुरुषः स बन्धुः स च पुण्यकृत्। स दाता स च विक्रान्तो यो ददाति वसुंधराम्।

sa kulīnaḥ sa puruṣaḥ sa bandhuḥ sa ca puṇyakṛt. sa dātā sa ca vikrānto yo dadāti vasuṃdharām.

आदित्या इव दीप्यन्ते तेजसा भुवि मानवाः। ददन्ति वसुधां स्फीतां ये वेदविदुषि द्विजे।

ādityā iva dīpyante tejasā bhuvi mānavāḥ. dadanti vasudhāṃ sphītāṃ ye vedaviduṣi dvije.

यथा बीजानि रोहन्ति प्रकीर्णानि महीतले। तथा कामाः प्ररोहन्ति भूमिदानसमार्जिताः।

yathā bījāni rohanti prakīrṇāni mahītale. tathā kāmāḥ prarohanti bhūmidānasamārjitāḥ.

आदित्यो वरुणो विष्णुर् ब्रह्मा सोमो हुताशनः। शूलपाणिश् च भगवान् प्रतिनन्दन्ति भूमिदम्।

ādityo varuṇo viṣṇur brahmā somo hutāśanaḥ. śūlapāṇiś ca bhagavān pratinandanti bhūmidam.

भूमौ जायन्ति पुरुषा भूमौ निष्ठां व्रजन्ति च। चतुर्विधो हि लोको ऽयं यो ऽयं भूमिगुणात्मकः।

bhūmau jāyanti puruṣā bhūmau niṣṭhāṃ vrajanti ca. caturvidho hi loko 'yaṃ yo 'yaṃ bhūmiguṇātmakaḥ.

एषा माता पिता चैव जगतः पृथिवीपते। नानया सदृशं भूतं किं चिद् अस्ति जनाधिप। सौवर्णा यत्र प्रासादा वसोर् धाराश् च कामदाः। गन्धर्वाप्सरसो यत्र तत्र गच्छन्ति भूमिदाः।

eṣā mātā pitā caiva jagataḥ pṛthivīpate. nānayā sadṛśaṃ bhūtaṃ kiṃ cid asti janādhipa. sauvarṇā yatra prāsādā vasor dhārāś ca kāmadāḥ. gandharvāpsaraso yatra tatra gacchanti bhūmidāḥ.

अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। बृहस्पतेश् च संवादम् इन्द्रस्य च युधिष्ठिर।

atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. bṛhaspateś ca saṃvādam indrasya ca yudhiṣṭhira.

इष्ट्वा क्रतुशतेनाथ महता दक्षिणावता। मघवा वाग्विदां श्रेष्ठं पप्रच्छेदं बृहस्पतिम्।

iṣṭvā kratuśatenātha mahatā dakṣiṇāvatā. maghavā vāgvidāṃ śreṣṭhaṃ papracchedaṃ bṛhaspatim.

भगवन् केन दानेन स्वर्गतः सुखम् एधते। यद् अक्षयं महार्घं च तद् ब्रूहि वदतां वर।

bhagavan kena dānena svargataḥ sukham edhate. yad akṣayaṃ mahārghaṃ ca tad brūhi vadatāṃ vara.

इत्य् उक्तः स सुरेन्द्रेण ततो देवपुरोहितः। बृहस्पतिर् महातेजाः प्रत्युवाच शतक्रतुम्।

ity uktaḥ sa surendreṇa tato devapurohitaḥ. bṛhaspatir mahātejāḥ pratyuvāca śatakratum.

सुवर्णदानं गोदानं भूमिदानं च वृत्रहन्। विद्यादानं च कन्यानां दानं पापहरं परम्। ददद् एतान् महाप्राज्ञः सर्वपापैः प्रमुच्यते।

suvarṇadānaṃ godānaṃ bhūmidānaṃ ca vṛtrahan. vidyādānaṃ ca kanyānāṃ dānaṃ pāpaharaṃ param. dadad etān mahāprājñaḥ sarvapāpaiḥ pramucyate.

न भूमिदानाद् देवेन्द्र परं किं चिद् इति प्रभो। विशिष्टम् इति मन्यामि यथा प्राहुर् मनीषिणः। ब्राह्मणार्थे गवार्थे वा राष्ट्रघाते ऽथ स्वामिनः। कुलस्त्रीणां परिभवे मृतास् ते भूमिदैः सह।

na bhūmidānād devendra paraṃ kiṃ cid iti prabho. viśiṣṭam iti manyāmi yathā prāhur manīṣiṇaḥ. brāhmaṇārthe gavārthe vā rāṣṭraghāte 'tha svāminaḥ. kulastrīṇāṃ paribhave mṛtās te bhūmidaiḥ saha.

ये शूरा निहता युद्धे स्वर्याता दानगृद्धिनः। सर्वे ते विबुधश्रेष्ठ नातिक्रामन्ति भूमिदम्।

ye śūrā nihatā yuddhe svaryātā dānagṛddhinaḥ. sarve te vibudhaśreṣṭha nātikrāmanti bhūmidam.

भर्तुर् निःश्रेयसे युक्तास् त्यक्तात्मानो रणे हताः। ब्रह्मलोकगताः शूरा नातिक्रामन्ति भूमिदम्।

bhartur niḥśreyase yuktās tyaktātmāno raṇe hatāḥ. brahmalokagatāḥ śūrā nātikrāmanti bhūmidam.

पञ्च पूर्वादिपुरुषाः षट् च ये वसुधां गताः। एकादश ददद् भूमिं परित्रातीह मानवः।

pañca pūrvādipuruṣāḥ ṣaṭ ca ye vasudhāṃ gatāḥ. ekādaśa dadad bhūmiṃ paritrātīha mānavaḥ.

रत्नोपकीर्णां वसुधां यो ददाति पुरंदर। स मुक्तः सर्वकलुषैः स्वर्गलोके महीयते।

ratnopakīrṇāṃ vasudhāṃ yo dadāti puraṃdara. sa muktaḥ sarvakaluṣaiḥ svargaloke mahīyate.

महीं स्फीतां ददद् राजा सर्वकामगुणान्विताम्। राजाधिराजो भवति तद् धि दानम् अनुत्तमम्।

mahīṃ sphītāṃ dadad rājā sarvakāmaguṇānvitām. rājādhirājo bhavati tad dhi dānam anuttamam.

सर्वकामसमायुक्तां काश्यपीं यः प्रयच्छति। सर्वभूतानि मन्यन्ते मां ददातीति वासव।

sarvakāmasamāyuktāṃ kāśyapīṃ yaḥ prayacchati. sarvabhūtāni manyante māṃ dadātīti vāsava.

सर्वकामदुघां धेनुं सर्वकामपुरोगमाम्। ददाति यः सहस्राक्ष स स्वर्गं याति मानवः।

sarvakāmadughāṃ dhenuṃ sarvakāmapurogamām. dadāti yaḥ sahasrākṣa sa svargaṃ yāti mānavaḥ.

मधुसर्पिःप्रवाहिन्यः पयोदधिवहास् तथा। सरितस् तर्पयन्तीह सुरेन्द्र वसुधाप्रदम्।

madhusarpiḥpravāhinyaḥ payodadhivahās tathā. saritas tarpayantīha surendra vasudhāpradam.

भूमिप्रदानान् नृपतिर् मुच्यते राजकिल्बिषात्। न हि भूमिप्रदानेन दानम् अन्यद् विशिष्यते।

bhūmipradānān nṛpatir mucyate rājakilbiṣāt. na hi bhūmipradānena dānam anyad viśiṣyate.

ददाति यः समुद्रान्तां पृथिवीं शस्त्रनिर्जिताम्। तं जनाः कथयन्तीह यावद् धरति गौर् इयम्।

dadāti yaḥ samudrāntāṃ pṛthivīṃ śastranirjitām. taṃ janāḥ kathayantīha yāvad dharati gaur iyam.

पुण्याम् ऋद्धरसां भूमिं यो ददाति पुरंदर। न तस्य लोकाः क्षीयन्ते भूमिदानगुणार्जिताः।

puṇyām ṛddharasāṃ bhūmiṃ yo dadāti puraṃdara. na tasya lokāḥ kṣīyante bhūmidānaguṇārjitāḥ.

सर्वथा पार्थिवेनेह सततं भूतिम् इच्छता। भूर् देया विधिवच् छक्र पात्रे सुखम् अभीप्सता। स्वनिर्जितां स्वयंक्रीतां भृतां च वार्पयेन् नृप। सुनिर्मितां सुविक्रीतां सुभृतां वापि यन् नृपः।

sarvathā pārthiveneha satataṃ bhūtim icchatā. bhūr deyā vidhivac chakra pātre sukham abhīpsatā. svanirjitāṃ svayaṃkrītāṃ bhṛtāṃ ca vārpayen nṛpa. sunirmitāṃ suvikrītāṃ subhṛtāṃ vāpi yan nṛpaḥ.

अपि कृत्वा नरः पापं भूमिं दत्त्वा द्विजातये। समुत्सृजति तत् पापं जीर्णां त्वचम् इवोरगः।

api kṛtvā naraḥ pāpaṃ bhūmiṃ dattvā dvijātaye. samutsṛjati tat pāpaṃ jīrṇāṃ tvacam ivoragaḥ.

सागरान् सरितः शैलान् काननानि च सर्वशः। सर्वम् एतन् नरः शक्र ददाति वसुधां ददत्।

sāgarān saritaḥ śailān kānanāni ca sarvaśaḥ. sarvam etan naraḥ śakra dadāti vasudhāṃ dadat.

तडागान्य् उदपानानि स्रोतांसि च सरांसि च। स्नेहान् सर्वरसांश् चैव ददाति वसुधां ददत्।

taḍāgāny udapānāni srotāṃsi ca sarāṃsi ca. snehān sarvarasāṃś caiva dadāti vasudhāṃ dadat.

ओषधीः क्षीरसंपन्ना नगान् पुष्पफलान्वितान्। काननोपलशैलांश् च ददाति वसुधां ददत्।

oṣadhīḥ kṣīrasaṃpannā nagān puṣpaphalānvitān. kānanopalaśailāṃś ca dadāti vasudhāṃ dadat.

अग्निष्टोमप्रभृतिभिर् इष्ट्वा च स्वाप्तदक्षिणैः। न तत् फलम् अवाप्नोति भूमिदानाद् यद् अश्नुते।

agniṣṭomaprabhṛtibhir iṣṭvā ca svāptadakṣiṇaiḥ. na tat phalam avāpnoti bhūmidānād yad aśnute.

दाता दशानुगृह्णाति दश हन्ति तथा क्षिपन्। पूर्वदत्तां हरन् भूमिं नरकायोपगच्छति।

dātā daśānugṛhṇāti daśa hanti tathā kṣipan. pūrvadattāṃ haran bhūmiṃ narakāyopagacchati.

न ददाति प्रतिश्रुत्य दत्त्वा वा हरते तु यः। स बद्धो वारुणैः पाशैस् तप्यते मृत्युशासनात्।

na dadāti pratiśrutya dattvā vā harate tu yaḥ. sa baddho vāruṇaiḥ pāśais tapyate mṛtyuśāsanāt.

आहिताग्निं सदायज्ञं कृशभृत्यं प्रियातिथिम्। ये भरन्ति द्विजश्रेष्ठं नोपसर्पन्ति ते यमम्।

āhitāgniṃ sadāyajñaṃ kṛśabhṛtyaṃ priyātithim. ye bharanti dvijaśreṣṭhaṃ nopasarpanti te yamam.

ब्राह्मणेष्व् ऋणभूतं स्यात् पार्थिवस्य पुरंदर। इतरेषां तु वर्णानां तारयेत् कृशदुर्बलान्।

brāhmaṇeṣv ṛṇabhūtaṃ syāt pārthivasya puraṃdara. itareṣāṃ tu varṇānāṃ tārayet kṛśadurbalān.

नाच्छिन्द्यात् स्पर्शितां भूमिं परेण त्रिदशाधिप। ब्राह्मणाय सुरश्रेष्ठ कृशभृत्याय कश् चन।

nācchindyāt sparśitāṃ bhūmiṃ pareṇa tridaśādhipa. brāhmaṇāya suraśreṣṭha kṛśabhṛtyāya kaś cana.

अथाश्रु पतितं तेषां दीनानाम् अवसीदताम्। ब्राह्मणानां हृते क्षेत्रे हन्यात् त्रिपुरुषं कुलम्।

athāśru patitaṃ teṣāṃ dīnānām avasīdatām. brāhmaṇānāṃ hṛte kṣetre hanyāt tripuruṣaṃ kulam.

भूमिपालं च्युतं राष्ट्राद् यस् तु संस्थापयेत् पुनः। तस्य वासः सहस्राक्ष नाकपृष्ठे महीयते। हृते क्षेत्रे दरिद्राणाम् अश्रुपातः सुदारुणः। इष्टापूर्तं नरस्यास्य हन्यात् त्रिपुरुषं कुलम्।

bhūmipālaṃ cyutaṃ rāṣṭrād yas tu saṃsthāpayet punaḥ. tasya vāsaḥ sahasrākṣa nākapṛṣṭhe mahīyate. hṛte kṣetre daridrāṇām aśrupātaḥ sudāruṇaḥ. iṣṭāpūrtaṃ narasyāsya hanyāt tripuruṣaṃ kulam.

इक्षुभिः संततां भूमिं यवगोधूमसंकुलाम्। कदलीवनसाम्राद्यैः सुपूर्णां स्पर्शयेन् महीम्। गोश्ववाहनसंपूर्णां बाहुवीर्यसमार्जिताम्। विमुक्तः सर्वपापेभ्यः स्वर्गलोके महीयते।

ikṣubhiḥ saṃtatāṃ bhūmiṃ yavagodhūmasaṃkulām. kadalīvanasāmrādyaiḥ supūrṇāṃ sparśayen mahīm. gośvavāhanasaṃpūrṇāṃ bāhuvīryasamārjitām. vimuktaḥ sarvapāpebhyaḥ svargaloke mahīyate.

निधिगर्भां ददद् भूमिं सर्वरत्नपरिच्छदाम्। अक्षयांल् लभते लोकान् भूमिसत्रं हि तस्य तत्।

nidhigarbhāṃ dadad bhūmiṃ sarvaratnaparicchadām. akṣayāṃl labhate lokān bhūmisatraṃ hi tasya tat.

विधूय कलुषं सर्वं विरजाः संमतः सताम्। लोके महीयते सद्भिर् यो ददाति वसुंधराम्।

vidhūya kaluṣaṃ sarvaṃ virajāḥ saṃmataḥ satām. loke mahīyate sadbhir yo dadāti vasuṃdharām.

यथाप्सु पतितः शक्र तैलबिन्दुर् विसर्पति। तथा भूमिकृतं दानं सस्ये सस्ये विसर्पति।

yathāpsu patitaḥ śakra tailabindur visarpati. tathā bhūmikṛtaṃ dānaṃ sasye sasye visarpati.

ये रणाग्रे महीपालाः शूराः समितिशोभनाः। वध्यन्ते ऽभिमुखाः शक्र ब्रह्मलोकं व्रजन्ति ते।

ye raṇāgre mahīpālāḥ śūrāḥ samitiśobhanāḥ. vadhyante 'bhimukhāḥ śakra brahmalokaṃ vrajanti te.

नृत्यगीतपरा नार्यो दिव्यमाल्यविभूषिताः। उपतिष्ठन्ति देवेन्द्र सदा भूमिप्रदं दिवि।

nṛtyagītaparā nāryo divyamālyavibhūṣitāḥ. upatiṣṭhanti devendra sadā bhūmipradaṃ divi.

मोदते च सुखं स्वर्गे देवगन्धर्वपूजितः। यो ददाति महीं सम्यग् विधिनेह द्विजातये।

modate ca sukhaṃ svarge devagandharvapūjitaḥ. yo dadāti mahīṃ samyag vidhineha dvijātaye.

शतम् अप्सरसश् चैव दिव्यमाल्यविभूषिताः। उपतिष्ठन्ति देवेन्द्र सदा भूमिप्रदं नरम्। ब्रह्मलोके धराप्रदम्। उपतिष्ठन्ति भूतानि।

śatam apsarasaś caiva divyamālyavibhūṣitāḥ. upatiṣṭhanti devendra sadā bhūmipradaṃ naram. brahmaloke dharāpradam. upatiṣṭhanti bhūtāni.

शङ्खं भद्रासनं छत्रं वराश्वा वरवारणाः। भूमिप्रदानात् पुष्पाणि हिरण्यनिचयास् तथा।

śaṅkhaṃ bhadrāsanaṃ chatraṃ varāśvā varavāraṇāḥ. bhūmipradānāt puṣpāṇi hiraṇyanicayās tathā.

आज्ञा सदाप्रतिहता जयशब्दो भवत्य् अथ। भूमिदानस्य पुष्पाणि फलं स्वर्गः पुरंदर।

ājñā sadāpratihatā jayaśabdo bhavaty atha. bhūmidānasya puṣpāṇi phalaṃ svargaḥ puraṃdara.

हिरण्यपुष्पाश् चौषध्यः कुशकाञ्चनशाड्वलाः। अमृतप्रसवां भूमिं प्राप्नोति पुरुषो ददत्।

hiraṇyapuṣpāś cauṣadhyaḥ kuśakāñcanaśāḍvalāḥ. amṛtaprasavāṃ bhūmiṃ prāpnoti puruṣo dadat.

नास्ति भूमिसमं दानं नास्ति मातृसमो गुरुः। नास्ति सत्यसमो धर्मो नास्ति दानसमो निधिः।

nāsti bhūmisamaṃ dānaṃ nāsti mātṛsamo guruḥ. nāsti satyasamo dharmo nāsti dānasamo nidhiḥ.

एतद् आङ्गिरसाच् छ्रुत्वा वासवो वसुधाम् इमाम्। वसुरत्नसमाकीर्णां ददाव् आङ्गिरसे तदा।

etad āṅgirasāc chrutvā vāsavo vasudhām imām. vasuratnasamākīrṇāṃ dadāv āṅgirase tadā.

य इमं श्रावयेच् छ्राद्धे भूमिदानस्य संस्तवम्। न तस्य रक्षसां भागो नासुराणां भवत्य् उत।

ya imaṃ śrāvayec chrāddhe bhūmidānasya saṃstavam. na tasya rakṣasāṃ bhāgo nāsurāṇāṃ bhavaty uta.

अक्षयं च भवेद् दत्तं पितृभ्यस् तन् न संशयः। तस्माच् छ्राद्धेष्व् इदं विप्रो भुञ्जतः श्रावयेद् द्विजान्।

akṣayaṃ ca bhaved dattaṃ pitṛbhyas tan na saṃśayaḥ. tasmāc chrāddheṣv idaṃ vipro bhuñjataḥ śrāvayed dvijān.

इत्य् एतत् सर्वदानानां श्रेष्ठम् उक्तं तवानघ। मया भरतशार्दूल किं भूयः श्रोतुम् इच्छसि।

ity etat sarvadānānāṃ śreṣṭham uktaṃ tavānagha. mayā bharataśārdūla kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...