महाभारत 13.58 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 58→

[mh-13-58] • 40 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। यानीमानि बहिर् वेद्यां दानानि परिचक्षते। तेभ्यो विशिष्टं किं दानं मतं ते कुरुपुंगव।

yudhiṣṭhira uvāca. yānīmāni bahir vedyāṃ dānāni paricakṣate. tebhyo viśiṣṭaṃ kiṃ dānaṃ mataṃ te kurupuṃgava.

कौतूहलं हि परमं तत्र मे वर्तते प्रभो। दातारं दत्तम् अन्वेति यद् दानं तत् प्रचक्ष्व मे।

kautūhalaṃ hi paramaṃ tatra me vartate prabho. dātāraṃ dattam anveti yad dānaṃ tat pracakṣva me.

भीष्म उवाच। अभयं सर्वभूतेभ्यो व्यसने चाप्य् अनुग्रहम्। यच् चाभिलषितं दद्यात् तृषितायाभियाचते।

bhīṣma uvāca. abhayaṃ sarvabhūtebhyo vyasane cāpy anugraham. yac cābhilaṣitaṃ dadyāt tṛṣitāyābhiyācate.

दत्तं मन्येत यद् दत्त्वा तद् दानं श्रेष्ठम् उच्यते। दत्तं दातारम् अन्वेति यद् दानं भरतर्षभ।

dattaṃ manyeta yad dattvā tad dānaṃ śreṣṭham ucyate. dattaṃ dātāram anveti yad dānaṃ bharatarṣabha.

हिरण्यदानं गोदानं पृथिवीदानम् एव च। एतानि वै पवित्राणि तारयन्त्य् अपि दुष्कृतम्।

hiraṇyadānaṃ godānaṃ pṛthivīdānam eva ca. etāni vai pavitrāṇi tārayanty api duṣkṛtam.

एतानि पुरुषव्याघ्र साधुभ्यो देहि नित्यदा। दानानि हि नरं पापान् मोक्षयन्ति न संशयः।

etāni puruṣavyāghra sādhubhyo dehi nityadā. dānāni hi naraṃ pāpān mokṣayanti na saṃśayaḥ.

यद् यद् इष्टतमं लोके यच् चास्य दयितं गृहे। तत् तद् गुणवते देयं तद् एवाक्षयम् इच्छता।

yad yad iṣṭatamaṃ loke yac cāsya dayitaṃ gṛhe. tat tad guṇavate deyaṃ tad evākṣayam icchatā.

प्रियाणि लभते लोके प्रियदः प्रियकृत् तथा। प्रियो भवति भूतानाम् इह चैव परत्र च।

priyāṇi labhate loke priyadaḥ priyakṛt tathā. priyo bhavati bhūtānām iha caiva paratra ca.

याचमानम् अभीमानाद् आशावन्तम् अकिंचनम्। यो नार्चति यथाशक्ति स नृशंसो युधिष्ठिर।

yācamānam abhīmānād āśāvantam akiṃcanam. yo nārcati yathāśakti sa nṛśaṃso yudhiṣṭhira.

अमित्रम् अपि चेद् दीनं शरणैषिणम् आगतम्। व्यसने यो ऽनुगृह्णाति स वै पुरुषसत्तमः।

amitram api ced dīnaṃ śaraṇaiṣiṇam āgatam. vyasane yo 'nugṛhṇāti sa vai puruṣasattamaḥ.

कृशाय ह्रीमते तात वृत्तिक्षीणाय सीदते। अपहन्यात् क्षुधं यस् तु न तेन पुरुषः समः।

kṛśāya hrīmate tāta vṛttikṣīṇāya sīdate. apahanyāt kṣudhaṃ yas tu na tena puruṣaḥ samaḥ.

ह्रिया तु नियतान् साधून् पुत्रदारैश् च कर्शितान्। अयाचमानान् कौन्तेय सर्वोपायैर् निमन्त्रय।

hriyā tu niyatān sādhūn putradāraiś ca karśitān. ayācamānān kaunteya sarvopāyair nimantraya.

आशिषं ये न देवेषु न मर्त्येषु च कुर्वते। अर्हन्तो नित्यसत्त्वस्था यथालब्धोपजीविनः।

āśiṣaṃ ye na deveṣu na martyeṣu ca kurvate. arhanto nityasattvasthā yathālabdhopajīvinaḥ.

आशीविषसमेभ्यश् च तेभ्यो रक्षस्व भारत। तान्य् उक्तैर् उपजिज्ञास्य तथा द्विजवरोत्तमान्।

āśīviṣasamebhyaś ca tebhyo rakṣasva bhārata. tāny uktair upajijñāsya tathā dvijavarottamān.

कृतैर् आवसथैर् नित्यं सप्रेष्यैः सपरिच्छदैः। निमन्त्रयेथाः कौरव्य सर्वकामसुखावहैः।

kṛtair āvasathair nityaṃ sapreṣyaiḥ saparicchadaiḥ. nimantrayethāḥ kauravya sarvakāmasukhāvahaiḥ.

यदि ते प्रतिगृह्णीयुः श्रद्धापूतं युधिष्ठिर। कार्यम् इत्य् एव मन्वाना धार्मिकाः पुण्यकर्मिणः।

yadi te pratigṛhṇīyuḥ śraddhāpūtaṃ yudhiṣṭhira. kāryam ity eva manvānā dhārmikāḥ puṇyakarmiṇaḥ.

विद्यास्नाता व्रतस्नाता ये व्यपाश्रित्यजीविनः। गूढस्वाध्यायतपसो ब्राह्मणाः संशितव्रताः।

vidyāsnātā vratasnātā ye vyapāśrityajīvinaḥ. gūḍhasvādhyāyatapaso brāhmaṇāḥ saṃśitavratāḥ.

तेषु शुद्धेषु दान्तेषु स्वदारनिरतेषु च। यत् करिष्यसि कल्याणं तत् त्वा लोकेषु धास्यति।

teṣu śuddheṣu dānteṣu svadāranirateṣu ca. yat kariṣyasi kalyāṇaṃ tat tvā lokeṣu dhāsyati.

यथाग्निहोत्रं सुहुतं सायं प्रातर् द्विजातिना। तथा भवति दत्तं वै द्विजेभ्यो ऽथ कृतात्मना।

yathāgnihotraṃ suhutaṃ sāyaṃ prātar dvijātinā. tathā bhavati dattaṃ vai dvijebhyo 'tha kṛtātmanā.

एष ते विततो यज्ञः श्रद्धापूतः सदक्षिणः। विशिष्टः सर्वयज्ञेभ्यो ददतस् तात वर्तताम्।

eṣa te vitato yajñaḥ śraddhāpūtaḥ sadakṣiṇaḥ. viśiṣṭaḥ sarvayajñebhyo dadatas tāta vartatām.

निवापो दानसदृशस् तादृशेषु युधिष्ठिर। निवपन् पूजयंश् चैव तेष्व् आनृण्यं निगच्छति।

nivāpo dānasadṛśas tādṛśeṣu yudhiṣṭhira. nivapan pūjayaṃś caiva teṣv ānṛṇyaṃ nigacchati.

य एव नो न कुप्यन्ति न लुभ्यन्ति तृणेष्व् अपि। त एव नः पूज्यतमा ये चान्ये प्रियवादिनः।

ya eva no na kupyanti na lubhyanti tṛṇeṣv api. ta eva naḥ pūjyatamā ye cānye priyavādinaḥ.

ये नो न बहु मन्यन्ते न प्रवर्तन्ति चापरे। पुत्रवत् परिपाल्यास् ते नमस् तेभ्यस् तथाभयम्।

ye no na bahu manyante na pravartanti cāpare. putravat paripālyās te namas tebhyas tathābhayam.

ऋत्विक्पुरोहिताचार्या मृदुब्रह्मधरा हि ते। क्षत्रेणापि हि संसृष्टं तेजः शाम्यति वै द्विजे।

ṛtvikpurohitācāryā mṛdubrahmadharā hi te. kṣatreṇāpi hi saṃsṛṣṭaṃ tejaḥ śāmyati vai dvije.

अस्ति मे बलवान् अस्मि राजास्मीति युधिष्ठिर। ब्राह्मणान् मा स्म पर्यश्नीर् वासोभिर् अशनेन च।

asti me balavān asmi rājāsmīti yudhiṣṭhira. brāhmaṇān mā sma paryaśnīr vāsobhir aśanena ca.

यच् छोभार्थं बलार्थं वा वित्तम् अस्ति तवानघ। तेन ते ब्राह्मणाः पूज्याः स्वधर्मम् अनुतिष्ठता।

yac chobhārthaṃ balārthaṃ vā vittam asti tavānagha. tena te brāhmaṇāḥ pūjyāḥ svadharmam anutiṣṭhatā.

नमस्कार्यास् त्वया विप्रा वर्तमाना यथातथम्। यथासुखं यथोत्साहं ललन्तु त्वयि पुत्रवत्।

namaskāryās tvayā viprā vartamānā yathātatham. yathāsukhaṃ yathotsāhaṃ lalantu tvayi putravat.

को ह्य् अन्यः सुप्रसादानां सुहृदाम् अल्पतोषिणाम्। वृत्तिम् अर्हत्य् उपक्षेप्तुं त्वद् अन्यः कुरुसत्तम।

ko hy anyaḥ suprasādānāṃ suhṛdām alpatoṣiṇām. vṛttim arhaty upakṣeptuṃ tvad anyaḥ kurusattama.

यथा पत्याश्रयो धर्मः स्त्रीणां लोके सनातनः। स देवः सा गतिर् नान्या तथास्माकं द्विजातयः।

yathā patyāśrayo dharmaḥ strīṇāṃ loke sanātanaḥ. sa devaḥ sā gatir nānyā tathāsmākaṃ dvijātayaḥ.

यदि नो ब्राह्मणास् तात संत्यजेयुर् अपूजिताः। पश्यन्तो दारुणं कर्म सततं क्षत्रिये स्थितम्।

yadi no brāhmaṇās tāta saṃtyajeyur apūjitāḥ. paśyanto dāruṇaṃ karma satataṃ kṣatriye sthitam.

अवेदानाम् अकीर्तीनाम् अलोकानाम् अयज्वनाम्। को ऽस्माकं जीवितेनार्थस् तद् धि नो ब्राह्मणाश्रयम्।

avedānām akīrtīnām alokānām ayajvanām. ko 'smākaṃ jīvitenārthas tad dhi no brāhmaṇāśrayam.

अत्र ते वर्तयिष्यामि यथा धर्मः सनातनः। राजन्यो ब्राह्मणं राजन् पुरा परिचचार ह। वैश्यो राजन्यम् इत्य् एव शूद्रो वैश्यम् इति श्रुतिः।

atra te vartayiṣyāmi yathā dharmaḥ sanātanaḥ. rājanyo brāhmaṇaṃ rājan purā paricacāra ha. vaiśyo rājanyam ity eva śūdro vaiśyam iti śrutiḥ.

दूराच् छूद्रेणोपचर्यो ब्राह्मणो ऽग्निर् इव ज्वलन्। संस्पर्शपरिचर्यस् तु वैश्येन क्षत्रियेण च।

dūrāc chūdreṇopacaryo brāhmaṇo 'gnir iva jvalan. saṃsparśaparicaryas tu vaiśyena kṣatriyeṇa ca.

मृदुभावान् सत्यशीलान् सत्यधर्मानुपालकान्। आशीविषान् इव क्रुद्धांस् तान् उपाचरत द्विजान्।

mṛdubhāvān satyaśīlān satyadharmānupālakān. āśīviṣān iva kruddhāṃs tān upācarata dvijān.

अपरेषां परेषां च परेभ्यश् चैव ये परे। क्षत्रियाणां प्रतपतां तेजसा च बलेन च। ब्राह्मणेष्व् एव शाम्यन्ति तेजांसि च तपांसि च।

apareṣāṃ pareṣāṃ ca parebhyaś caiva ye pare. kṣatriyāṇāṃ pratapatāṃ tejasā ca balena ca. brāhmaṇeṣv eva śāmyanti tejāṃsi ca tapāṃsi ca.

न मे पिता प्रियतरो न त्वं तात तथा प्रियः। न मे पितुः पिता राजन् न चात्मा न च जीवितम्।

na me pitā priyataro na tvaṃ tāta tathā priyaḥ. na me pituḥ pitā rājan na cātmā na ca jīvitam.

त्वत्तश् च मे प्रियतरः पृथिव्यां नास्ति कश् चन। त्वत्तो ऽपि मे प्रियतरा ब्राह्मणा भरतर्षभ।

tvattaś ca me priyataraḥ pṛthivyāṃ nāsti kaś cana. tvatto 'pi me priyatarā brāhmaṇā bharatarṣabha.

ब्रवीमि सत्यम् एतच् च यथाहं पाण्डुनन्दन। तेन सत्येन गच्छेयं लोकान् यत्र स शंतनुः।

bravīmi satyam etac ca yathāhaṃ pāṇḍunandana. tena satyena gaccheyaṃ lokān yatra sa śaṃtanuḥ.

पश्येयं च सतां लोकाञ् छुचीन् ब्रह्मपुरस्कृतान्। तत्र मे तात गन्तव्यम् अह्नाय च चिराय च।

paśyeyaṃ ca satāṃ lokāñ chucīn brahmapuraskṛtān. tatra me tāta gantavyam ahnāya ca cirāya ca.

सो ऽहम् एतादृशांल् लोकान् दृष्ट्वा भरतसत्तम। यन् मे कृतं ब्राह्मणेषु न तप्ये तेन पार्थिव।

so 'ham etādṛśāṃl lokān dṛṣṭvā bharatasattama. yan me kṛtaṃ brāhmaṇeṣu na tapye tena pārthiva.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...