महाभारत 13.57 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 57→

[mh-13-57] • 44 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। मुह्यामीव निशम्याद्य चिन्तयानः पुनः पुनः। हीनां पार्थिवसंघातैः श्रीमद्भिः पृथिवीम् इमाम्।

yudhiṣṭhira uvāca. muhyāmīva niśamyādya cintayānaḥ punaḥ punaḥ. hīnāṃ pārthivasaṃghātaiḥ śrīmadbhiḥ pṛthivīm imām.

प्राप्य राज्यानि शतशो महीं जित्वापि भारत। कोटिशः पुरुषान् हत्वा परितप्ये पितामह।

prāpya rājyāni śataśo mahīṃ jitvāpi bhārata. koṭiśaḥ puruṣān hatvā paritapye pitāmaha.

का नु तासां वरस्त्रीणाम् अवस्थाद्य भविष्यति। या हीनाः पतिभिः पुत्रैर् मातुलैर् भ्रातृभिस् तथा।

kā nu tāsāṃ varastrīṇām avasthādya bhaviṣyati. yā hīnāḥ patibhiḥ putrair mātulair bhrātṛbhis tathā.

वयं हि तान् गुरून् हत्वा ज्ञातींश् च सुहृदो ऽपि च। अवाक्शीर्षाः पतिष्यामो नरके नात्र संशयः।

vayaṃ hi tān gurūn hatvā jñātīṃś ca suhṛdo 'pi ca. avākśīrṣāḥ patiṣyāmo narake nātra saṃśayaḥ.

शरीरं योक्तुम् इच्छामि तपसोग्रेण भारत। उपदिष्टम् इहेच्छामि तत्त्वतो ऽहं विशां पते।

śarīraṃ yoktum icchāmi tapasogreṇa bhārata. upadiṣṭam ihecchāmi tattvato 'haṃ viśāṃ pate.

वैशंपायन उवाच। युधिष्ठिरस्य तद् वाक्यं श्रुत्वा भीष्मो महामनाः। परीक्ष्य निपुणं बुद्ध्या युधिष्ठिरम् अभाषत।

vaiśaṃpāyana uvāca. yudhiṣṭhirasya tad vākyaṃ śrutvā bhīṣmo mahāmanāḥ. parīkṣya nipuṇaṃ buddhyā yudhiṣṭhiram abhāṣata.

रहस्यम् अद्भुतं चैव शृणु वक्ष्यामि यत् त्वयि। या गतिः प्राप्यते येन प्रेत्यभावेषु भारत।

rahasyam adbhutaṃ caiva śṛṇu vakṣyāmi yat tvayi. yā gatiḥ prāpyate yena pretyabhāveṣu bhārata.

तपसा प्राप्यते स्वर्गस् तपसा प्राप्यते यशः। आयुःप्रकर्षो भोगाश् च लभ्यन्ते तपसा विभो।

tapasā prāpyate svargas tapasā prāpyate yaśaḥ. āyuḥprakarṣo bhogāś ca labhyante tapasā vibho.

ज्ञानं विज्ञानम् आरोग्यं रूपं संपत् तथैव च। सौभाग्यं चैव तपसा प्राप्यते भरतर्षभ।

jñānaṃ vijñānam ārogyaṃ rūpaṃ saṃpat tathaiva ca. saubhāgyaṃ caiva tapasā prāpyate bharatarṣabha.

धनं प्राप्नोति तपसा मौनं ज्ञानं प्रयच्छति। उपभोगांस् तु दानेन ब्रह्मचर्येण जीवितम्।

dhanaṃ prāpnoti tapasā maunaṃ jñānaṃ prayacchati. upabhogāṃs tu dānena brahmacaryeṇa jīvitam.

अहिंसायाः फलं रूपं दीक्षाया जन्म वै कुले। फलमूलाशिनां राज्यं स्वर्गः पर्णाशिनां भवेत्।

ahiṃsāyāḥ phalaṃ rūpaṃ dīkṣāyā janma vai kule. phalamūlāśināṃ rājyaṃ svargaḥ parṇāśināṃ bhavet.

पयोभक्षो दिवं याति स्नानेन द्रविणाधिकः। गुरुशुश्रूषया विद्या नित्यश्राद्धेन संततिः।

payobhakṣo divaṃ yāti snānena draviṇādhikaḥ. guruśuśrūṣayā vidyā nityaśrāddhena saṃtatiḥ.

गवाढ्यः शाकदीक्षाभिः स्वर्गम् आहुस् तृणाशनात्। स्त्रियस् त्रिषवणस्नानाद् वायुं पीत्वा क्रतुं लभेत्।

gavāḍhyaḥ śākadīkṣābhiḥ svargam āhus tṛṇāśanāt. striyas triṣavaṇasnānād vāyuṃ pītvā kratuṃ labhet.

नित्यस्नायी भवेद् दक्षः संध्ये तु द्वे जपन् द्विजः। मरुं साधयतो राज्यं नाकपृष्ठम् अनाशके।

nityasnāyī bhaved dakṣaḥ saṃdhye tu dve japan dvijaḥ. maruṃ sādhayato rājyaṃ nākapṛṣṭham anāśake.

स्थण्डिले शयमानानां गृहाणि शयनानि च। चीरवल्कलवासोभिर् वासांस्य् आभरणानि च।

sthaṇḍile śayamānānāṃ gṛhāṇi śayanāni ca. cīravalkalavāsobhir vāsāṃsy ābharaṇāni ca.

शय्यासनानि यानानि योगयुक्ते तपोधने। अग्निप्रवेशे नियतं ब्रह्मलोको विधीयते।

śayyāsanāni yānāni yogayukte tapodhane. agnipraveśe niyataṃ brahmaloko vidhīyate.

रसानां प्रतिसंहारात् सौभाग्यम् इह विन्दति। आमिषप्रतिसंहारात् प्रजास्यायुष्मती भवेत्।

rasānāṃ pratisaṃhārāt saubhāgyam iha vindati. āmiṣapratisaṃhārāt prajāsyāyuṣmatī bhavet.

उदवासं वसेद् यस् तु स नराधिपतिर् भवेत्। सत्यवादी नरश्रेष्ठ दैवतैः सह मोदते।

udavāsaṃ vased yas tu sa narādhipatir bhavet. satyavādī naraśreṣṭha daivataiḥ saha modate.

कीर्तिर् भवति दानेन तथारोग्यम् अहिंसया। द्विजशुश्रूषया राज्यं द्विजत्वं वापि पुष्कलम्।

kīrtir bhavati dānena tathārogyam ahiṃsayā. dvijaśuśrūṣayā rājyaṃ dvijatvaṃ vāpi puṣkalam.

पानीयस्य प्रदानेन कीर्तिर् भवति शाश्वती। अन्नपानप्रदानेन तृप्यते कामभोगतः।

pānīyasya pradānena kīrtir bhavati śāśvatī. annapānapradānena tṛpyate kāmabhogataḥ.

सान्त्वदः सर्वभूतानां सर्वशोकैर् विमुच्यते। देवशुश्रूषया राज्यं दिव्यं रूपं नियच्छति।

sāntvadaḥ sarvabhūtānāṃ sarvaśokair vimucyate. devaśuśrūṣayā rājyaṃ divyaṃ rūpaṃ niyacchati.

दीपालोकप्रदानेन चक्षुष्मान् भवते नरः। प्रेक्षणीयप्रदानेन स्मृतिं मेधां च विन्दति।

dīpālokapradānena cakṣuṣmān bhavate naraḥ. prekṣaṇīyapradānena smṛtiṃ medhāṃ ca vindati.

गन्धमाल्यनिवृत्त्या तु कीर्तिर् भवति पुष्कला। केशश्मश्रून् धारयताम् अग्र्या भवति संततिः।

gandhamālyanivṛttyā tu kīrtir bhavati puṣkalā. keśaśmaśrūn dhārayatām agryā bhavati saṃtatiḥ.

उपवासं च दीक्षां च अभिषेकं च पार्थिव। कृत्वा द्वादश वर्षाणि वीरस्थानाद् विशिष्यते।

upavāsaṃ ca dīkṣāṃ ca abhiṣekaṃ ca pārthiva. kṛtvā dvādaśa varṣāṇi vīrasthānād viśiṣyate.

दासीदासम् अलंकारान् क्षेत्राणि च गृहाणि च। ब्रह्मदेयां सुतां दत्त्वा प्राप्नोति मनुजर्षभ।

dāsīdāsam alaṃkārān kṣetrāṇi ca gṛhāṇi ca. brahmadeyāṃ sutāṃ dattvā prāpnoti manujarṣabha.

क्रतुभिश् चोपवासैश् च त्रिदिवं याति भारत। लभते च चिरं स्थानं बलिपुष्पप्रदो नरः।

kratubhiś copavāsaiś ca tridivaṃ yāti bhārata. labhate ca ciraṃ sthānaṃ balipuṣpaprado naraḥ.

सुवर्णशृङ्गैस् तु विभूषितानां; गवां सहस्रस्य नरः प्रदाता। प्राप्नोति पुण्यं दिवि देवलोकम्; इत्य् एवम् आहुर् मुनिदेवसंघाः।

suvarṇaśṛṅgais tu vibhūṣitānāṃ; gavāṃ sahasrasya naraḥ pradātā. prāpnoti puṇyaṃ divi devalokam; ity evam āhur munidevasaṃghāḥ.

प्रयच्छते यः कपिलां सचैलां; कांस्योपदोहां कनकाग्रशृङ्गीम्। तैस् तैर् गुणैः कामदुघास्य भूत्वा; नरं प्रदातारम् उपैति सा गौः।

prayacchate yaḥ kapilāṃ sacailāṃ; kāṃsyopadohāṃ kanakāgraśṛṅgīm. tais tair guṇaiḥ kāmadughāsya bhūtvā; naraṃ pradātāram upaiti sā gauḥ.

यावन्ति लोमानि भवन्ति धेन्वास्; तावत् फलं प्राप्नुते गोप्रदाता। पुत्रांश् च पौत्रांश् च कुलं च सर्वम्; आसप्तमं तारयते परत्र।

yāvanti lomāni bhavanti dhenvās; tāvat phalaṃ prāpnute gopradātā. putrāṃś ca pautrāṃś ca kulaṃ ca sarvam; āsaptamaṃ tārayate paratra.

सदक्षिणां काञ्चनचारुशृङ्गीं; कांस्योपदोहां द्रविणोत्तरीयाम्। धेनुं तिलानां ददतो द्विजाय; लोका वसूनां सुलभा भवन्ति।

sadakṣiṇāṃ kāñcanacāruśṛṅgīṃ; kāṃsyopadohāṃ draviṇottarīyām. dhenuṃ tilānāṃ dadato dvijāya; lokā vasūnāṃ sulabhā bhavanti.

स्वकर्मभिर् मानवं संनिबद्धं; तीव्रान्धकारे नरके पतन्तम्। महार्णवे नौर् इव वायुयुक्ता; दानं गवां तारयते परत्र।

svakarmabhir mānavaṃ saṃnibaddhaṃ; tīvrāndhakāre narake patantam. mahārṇave naur iva vāyuyuktā; dānaṃ gavāṃ tārayate paratra.

यो ब्रह्मदेयां तु ददाति कन्यां; भूमिप्रदानं च करोति विप्रे। ददाति चान्नं विधिवच् च यश् च; स लोकम् आप्नोति पुरंदरस्य।

yo brahmadeyāṃ tu dadāti kanyāṃ; bhūmipradānaṃ ca karoti vipre. dadāti cānnaṃ vidhivac ca yaś ca; sa lokam āpnoti puraṃdarasya.

नैवेशिकं सर्वगुणोपपन्नं; ददाति वै यस् तु नरो द्विजाय। स्वाध्यायचारित्रगुणान्विताय; तस्यापि लोकाः कुरुषूत्तरेषु।

naiveśikaṃ sarvaguṇopapannaṃ; dadāti vai yas tu naro dvijāya. svādhyāyacāritraguṇānvitāya; tasyāpi lokāḥ kuruṣūttareṣu.

धुर्यप्रदानेन गवां तथाश्वैर्; लोकान् अवाप्नोति नरो वसूनाम्। स्वर्गाय चाहुर् हि हिरण्यदानं; ततो विशिष्टं कनकप्रदानम्।

dhuryapradānena gavāṃ tathāśvair; lokān avāpnoti naro vasūnām. svargāya cāhur hi hiraṇyadānaṃ; tato viśiṣṭaṃ kanakapradānam.

छत्रप्रदानेन गृहं वरिष्ठं; यानं तथोपानहसंप्रदाने। वस्त्रप्रदानेन फलं सुरूपं; गन्धप्रदाने सुरभिर् नरः स्यात्।

chatrapradānena gṛhaṃ variṣṭhaṃ; yānaṃ tathopānahasaṃpradāne. vastrapradānena phalaṃ surūpaṃ; gandhapradāne surabhir naraḥ syāt.

पुष्पोपगं वाथ फलोपगं वा; यः पादपं स्पर्शयते द्विजाय। स स्त्रीसमृद्धं बहुरत्नपूर्णं; लभत्य् अयत्नोपगतं गृहं वै। लभेत कामं स भवेद् अरोगस्। तथा सुरूपश् च नरेन्द्रलोके।

puṣpopagaṃ vātha phalopagaṃ vā; yaḥ pādapaṃ sparśayate dvijāya. sa strīsamṛddhaṃ bahuratnapūrṇaṃ; labhaty ayatnopagataṃ gṛhaṃ vai. labheta kāmaṃ sa bhaved arogas. tathā surūpaś ca narendraloke.

भक्षान्नपानीयरसप्रदाता; सर्वान् अवाप्नोति रसान् प्रकामम्। प्रतिश्रयाच्छादनसंप्रदाता; प्राप्नोति तान् एव न संशयो ऽत्र।

bhakṣānnapānīyarasapradātā; sarvān avāpnoti rasān prakāmam. pratiśrayācchādanasaṃpradātā; prāpnoti tān eva na saṃśayo 'tra.

स्रग्धूपगन्धान्य् अनुलेपनानि; स्नानानि माल्यानि च मानवो यः। दद्याद् द्विजेभ्यः स भवेद् अरोगस्; तथाभिरूपश् च नरेन्द्रलोके।

sragdhūpagandhāny anulepanāni; snānāni mālyāni ca mānavo yaḥ. dadyād dvijebhyaḥ sa bhaved arogas; tathābhirūpaś ca narendraloke.

बीजैर् अशून्यं शयनैर् उपेतं; दद्याद् गृहं यः पुरुषो द्विजाय। पुण्याभिरामं बहुरत्नपूर्णं; लभत्य् अधिष्ठानवरं स राजन्।

bījair aśūnyaṃ śayanair upetaṃ; dadyād gṛhaṃ yaḥ puruṣo dvijāya. puṇyābhirāmaṃ bahuratnapūrṇaṃ; labhaty adhiṣṭhānavaraṃ sa rājan.

सुगन्धचित्रास्तरणोपपन्नं; दद्यान् नरो यः शयनं द्विजाय। रूपान्वितां पक्षवतीं मनोज्ञां; भार्याम् अयत्नोपगतां लभेत् सः।

sugandhacitrāstaraṇopapannaṃ; dadyān naro yaḥ śayanaṃ dvijāya. rūpānvitāṃ pakṣavatīṃ manojñāṃ; bhāryām ayatnopagatāṃ labhet saḥ.

पितामहस्यानुचरो वीरशायी भवेन् नरः। नाधिकं विद्यते तस्माद् इत्य् आहुः परमर्षयः। पुस्तकं च तथा गावः कन्या दानं तथैव च। ये न दास्यन्ति पुरुषास् तेषां सौख्यं परेण किम्।

pitāmahasyānucaro vīraśāyī bhaven naraḥ. nādhikaṃ vidyate tasmād ity āhuḥ paramarṣayaḥ. pustakaṃ ca tathā gāvaḥ kanyā dānaṃ tathaiva ca. ye na dāsyanti puruṣās teṣāṃ saukhyaṃ pareṇa kim.

वैशंपायन उवाच। तस्य तद् वचनं श्रुत्वा प्रीतात्मा कुरुनन्दनः। नाश्रमे ऽरोचयद् वासं वीरमार्गाभिकाङ्क्षया।

vaiśaṃpāyana uvāca. tasya tad vacanaṃ śrutvā prītātmā kurunandanaḥ. nāśrame 'rocayad vāsaṃ vīramārgābhikāṅkṣayā.

ततो युधिष्ठिरः प्राह पाण्डवान् भरतर्षभ। पितामहस्य यद् वाक्यं तद् वो रोचत्व् इति प्रभुः।

tato yudhiṣṭhiraḥ prāha pāṇḍavān bharatarṣabha. pitāmahasya yad vākyaṃ tad vo rocatv iti prabhuḥ.

ततस् तु पाण्डवाः सर्वे द्रौपदी च यशस्विनी। युधिष्ठिरस्य तद् वाक्यं बाढम् इत्य् अभ्यपूजयन्।

tatas tu pāṇḍavāḥ sarve draupadī ca yaśasvinī. yudhiṣṭhirasya tad vākyaṃ bāḍham ity abhyapūjayan.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...