महाभारत 13.54 (श्लोक 1)

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 54→

[mh-13-54] • 40 श्लोकाः

भीष्म उवाच। ततः स राजा रात्र्यन्ते प्रतिबुद्धो महामनाः। कृतपूर्वाह्णिकः प्रायात् सभार्यस् तद् वनं प्रति।

bhīṣma uvāca. tataḥ sa rājā rātryante pratibuddho mahāmanāḥ. kṛtapūrvāhṇikaḥ prāyāt sabhāryas tad vanaṃ prati.

ततो ददर्श नृपतिः प्रासादं सर्वकाञ्चनम्। मणिस्तम्भसहस्राढ्यं गन्धर्वनगरोपमम्। तत्र दिव्यान् अभिप्रायान् ददर्श कुशिकस् तदा।

tato dadarśa nṛpatiḥ prāsādaṃ sarvakāñcanam. maṇistambhasahasrāḍhyaṃ gandharvanagaropamam. tatra divyān abhiprāyān dadarśa kuśikas tadā.

पर्वतान् रम्यसानूंश् च नलिनीश् च सपङ्कजाः। चित्रशालाश् च विविधास् तोरणानि च भारत। शाद्वलोपचितां भूमिं तथा काञ्चनकुट्टिमाम्।

parvatān ramyasānūṃś ca nalinīś ca sapaṅkajāḥ. citraśālāś ca vividhās toraṇāni ca bhārata. śādvalopacitāṃ bhūmiṃ tathā kāñcanakuṭṭimām.

सहकारान् प्रफुल्लांश् च केतकोद्दालकान् धवान्। अशोकान् मुचुकुन्दांश् च फुल्लांश् चैवातिमुक्तकान्।

sahakārān praphullāṃś ca ketakoddālakān dhavān. aśokān mucukundāṃś ca phullāṃś caivātimuktakān.

चम्पकांस् तिलकान् भव्यान् पनसान् वञ्जुलान् अपि। पुष्पितान् कर्णिकारांश् च तत्र तत्र ददर्श ह।

campakāṃs tilakān bhavyān panasān vañjulān api. puṣpitān karṇikārāṃś ca tatra tatra dadarśa ha.

श्यामां वारणपुष्पीं च तथाष्टापदिकां लताम्। तत्र तत्र परिकॢप्ता ददर्श स महीपतिः।

śyāmāṃ vāraṇapuṣpīṃ ca tathāṣṭāpadikāṃ latām. tatra tatra parikḷptā dadarśa sa mahīpatiḥ.

वृक्षान् पद्मोत्पलधरान् सर्वर्तुकुसुमांस् तथा। विमानच्छन्दकांश् चापि प्रासादान् पद्मसंनिभान्।

vṛkṣān padmotpaladharān sarvartukusumāṃs tathā. vimānacchandakāṃś cāpi prāsādān padmasaṃnibhān.

शीतलानि च तोयानि क्व चिद् उष्णानि भारत। आसनानि विचित्राणि शयनप्रवराणि च।

śītalāni ca toyāni kva cid uṣṇāni bhārata. āsanāni vicitrāṇi śayanapravarāṇi ca.

पर्यङ्कान् सर्वसौवर्णान् परार्ध्यास्तरणास्तृतान्। भक्ष्यभोज्यम् अनन्तं च तत्र तत्रोपकल्पितम्।

paryaṅkān sarvasauvarṇān parārdhyāstaraṇāstṛtān. bhakṣyabhojyam anantaṃ ca tatra tatropakalpitam.

वाणीवादाञ् छुकांश् चापि शारिकाभृङ्गराजकान्। कोकिलाञ् छतपत्रांश् च कोयष्टिमककुक्कुटान्।

vāṇīvādāñ chukāṃś cāpi śārikābhṛṅgarājakān. kokilāñ chatapatrāṃś ca koyaṣṭimakakukkuṭān.

मयूरान् कुक्कुटांश् चापि पुत्रकाञ् जीवजीवकान्। चकोरान् वानरान् हंसान् सारसांश् चक्रसाह्वयान्।

mayūrān kukkuṭāṃś cāpi putrakāñ jīvajīvakān. cakorān vānarān haṃsān sārasāṃś cakrasāhvayān.

समन्ततः प्रणदितान् ददर्श सुमनोहरान्। क्व चिद् अप्सरसां संघान् गन्धर्वाणां च पार्थिव।

samantataḥ praṇaditān dadarśa sumanoharān. kva cid apsarasāṃ saṃghān gandharvāṇāṃ ca pārthiva.

कान्ताभिर् अपरांस् तत्र परिष्वक्तान् ददर्श ह। न ददर्श च तान् भूयो ददर्श च पुनर् नृपः।

kāntābhir aparāṃs tatra pariṣvaktān dadarśa ha. na dadarśa ca tān bhūyo dadarśa ca punar nṛpaḥ.

गीतध्वनिं सुमधुरं तथैवाध्ययनध्वनिम्। हंसान् सुमधुरांश् चापि तत्र शुश्राव पार्थिवः।

gītadhvaniṃ sumadhuraṃ tathaivādhyayanadhvanim. haṃsān sumadhurāṃś cāpi tatra śuśrāva pārthivaḥ.

तं दृष्ट्वात्यद्भुतं राजा मनसाचिन्तयत् तदा। स्वप्नो ऽयं चित्तविभ्रंश उताहो सत्यम् एव तु।

taṃ dṛṣṭvātyadbhutaṃ rājā manasācintayat tadā. svapno 'yaṃ cittavibhraṃśa utāho satyam eva tu.

अहो सह शरीरेण प्राप्तो ऽस्मि परमां गतिम्। उत्तरान् वा कुरून् पुण्यान् अथ वाप्य् अमरावतीम्।

aho saha śarīreṇa prāpto 'smi paramāṃ gatim. uttarān vā kurūn puṇyān atha vāpy amarāvatīm.

किं त्व् इदं महद् आश्चर्यं संपश्यामीत्य् अचिन्तयत्। एवं संचिन्तयन्न् एव ददर्श मुनिपुंगवम्।

kiṃ tv idaṃ mahad āścaryaṃ saṃpaśyāmīty acintayat. evaṃ saṃcintayann eva dadarśa munipuṃgavam.

तस्मिन् विमाने सौवर्णे मणिस्तम्भसमाकुले। महार्हे शयने दिव्ये शयानं भृगुनन्दनम्।

tasmin vimāne sauvarṇe maṇistambhasamākule. mahārhe śayane divye śayānaṃ bhṛgunandanam.

तम् अभ्ययात् प्रहर्षेण नरेन्द्रः सह भार्यया। अन्तर्हितस् ततो भूयश् च्यवनः शयनं च तत्।

tam abhyayāt praharṣeṇa narendraḥ saha bhāryayā. antarhitas tato bhūyaś cyavanaḥ śayanaṃ ca tat.

ततो ऽन्यस्मिन् वनोद्देशे पुनर् एव ददर्श तम्। कौश्यां बृस्यां समासीनं जपमानं महाव्रतम्। एवं योगबलाद् विप्रो मोहयाम् आस पार्थिवम्।

tato 'nyasmin vanoddeśe punar eva dadarśa tam. kauśyāṃ bṛsyāṃ samāsīnaṃ japamānaṃ mahāvratam. evaṃ yogabalād vipro mohayām āsa pārthivam.

क्षणेन तद् वनं चैव ते चैवाप्सरसां गणाः। गन्धर्वाः पादपाश् चैव सर्वम् अन्तरधीयत।

kṣaṇena tad vanaṃ caiva te caivāpsarasāṃ gaṇāḥ. gandharvāḥ pādapāś caiva sarvam antaradhīyata.

निःशब्दम् अभवच् चापि गङ्गाकूलं पुनर् नृप। कुशवल्मीकभूयिष्ठं बभूव च यथा पुरा।

niḥśabdam abhavac cāpi gaṅgākūlaṃ punar nṛpa. kuśavalmīkabhūyiṣṭhaṃ babhūva ca yathā purā.

ततः स राजा कुशिकः सभार्यस् तेन कर्मणा। विस्मयं परमं प्राप्तस् तद् दृष्ट्वा महद् अद्भुतम्।

tataḥ sa rājā kuśikaḥ sabhāryas tena karmaṇā. vismayaṃ paramaṃ prāptas tad dṛṣṭvā mahad adbhutam.

ततः प्रोवाच कुशिको भार्यां हर्षसमन्वितः। पश्य भद्रे यथा भावाश् चित्रा दृष्टाः सुदुर्लभाः।

tataḥ provāca kuśiko bhāryāṃ harṣasamanvitaḥ. paśya bhadre yathā bhāvāś citrā dṛṣṭāḥ sudurlabhāḥ.

प्रसादाद् भृगुमुख्यस्य किम् अन्यत्र तपोबलात्। तपसा तद् अवाप्यं हि यन् न शक्यं मनोरथैः।

prasādād bhṛgumukhyasya kim anyatra tapobalāt. tapasā tad avāpyaṃ hi yan na śakyaṃ manorathaiḥ.

त्रैलोक्यराज्याद् अपि हि तप एव विशिष्यते। तपसा हि सुतप्तेन क्रीडत्य् एष तपोधनः।

trailokyarājyād api hi tapa eva viśiṣyate. tapasā hi sutaptena krīḍaty eṣa tapodhanaḥ.

अहो प्रभावो ब्रह्मर्षेश् च्यवनस्य महात्मनः। इच्छन्न् एष तपोवीर्याद् अन्यांल् लोकान् सृजेद् अपि।

aho prabhāvo brahmarṣeś cyavanasya mahātmanaḥ. icchann eṣa tapovīryād anyāṃl lokān sṛjed api.

ब्राह्मणा एव जायेरन् पुण्यवाग्बुद्धिकर्मणः। उत्सहेद् इह कर्तुं हि को ऽन्यो वै च्यवनाद् ऋते। ब्राह्मण्यं दुर्लभं लोके तल् लब्ध्वा दुर्लभं तपः। सिद्धिस् तत्रापि दुष्प्रापा सिद्धेर् अपि परा गतिः।

brāhmaṇā eva jāyeran puṇyavāgbuddhikarmaṇaḥ. utsahed iha kartuṃ hi ko 'nyo vai cyavanād ṛte. brāhmaṇyaṃ durlabhaṃ loke tal labdhvā durlabhaṃ tapaḥ. siddhis tatrāpi duṣprāpā siddher api parā gatiḥ.

ब्राह्मण्यं दुर्लभं लोके राज्यं हि सुलभं नरैः। ब्राह्मण्यस्य प्रभावाद् धि रथे युक्तौ स्वधुर्यवत्।

brāhmaṇyaṃ durlabhaṃ loke rājyaṃ hi sulabhaṃ naraiḥ. brāhmaṇyasya prabhāvād dhi rathe yuktau svadhuryavat.

इत्य् एवं चिन्तयानः स विदितश् च्यवनस्य वै। संप्रेक्ष्योवाच स नृपं क्षिप्रम् आगम्यताम् इति।

ity evaṃ cintayānaḥ sa viditaś cyavanasya vai. saṃprekṣyovāca sa nṛpaṃ kṣipram āgamyatām iti.

इत्य् उक्तः सहभार्यस् तम् अभ्यगच्छन् महामुनिम्। शिरसा वन्दनीयं तम् अवन्दत स पार्थिवः।

ity uktaḥ sahabhāryas tam abhyagacchan mahāmunim. śirasā vandanīyaṃ tam avandata sa pārthivaḥ.

तस्याशिषः प्रयुज्याथ स मुनिस् तं नराधिपम्। निषीदेत्य् अब्रवीद् धीमान् सान्त्वयन् पुरुषर्षभ।

tasyāśiṣaḥ prayujyātha sa munis taṃ narādhipam. niṣīdety abravīd dhīmān sāntvayan puruṣarṣabha.

ततः प्रकृतिम् आपन्नो भार्गवो नृपते नृपम्। उवाच श्लक्ष्णया वाचा तर्पयन्न् इव भारत।

tataḥ prakṛtim āpanno bhārgavo nṛpate nṛpam. uvāca ślakṣṇayā vācā tarpayann iva bhārata.

राजन् सम्यग् जितानीह पञ्च पञ्चसु यत् त्वया। मनःषष्ठानीन्द्रियाणि कृच्छ्रान् मुक्तो ऽसि तेन वै।

rājan samyag jitānīha pañca pañcasu yat tvayā. manaḥṣaṣṭhānīndriyāṇi kṛcchrān mukto 'si tena vai.

सम्यग् आराधितः पुत्र त्वयाहं वदतां वर। न हि ते वृजिनं किं चित् सुसूक्ष्मम् अपि विद्यते।

samyag ārādhitaḥ putra tvayāhaṃ vadatāṃ vara. na hi te vṛjinaṃ kiṃ cit susūkṣmam api vidyate.

अनुजानीहि मां राजन् गमिष्यामि यथागतम्। प्रीतो ऽस्मि तव राजेन्द्र वरश् च प्रतिगृह्यताम्।

anujānīhi māṃ rājan gamiṣyāmi yathāgatam. prīto 'smi tava rājendra varaś ca pratigṛhyatām.

कुशिक उवाच। अग्निमध्यगतेनेदं भगवन् संनिधौ मया। वर्तितं भृगुशार्दूल यन् न दग्धो ऽस्मि तद् बहु।

kuśika uvāca. agnimadhyagatenedaṃ bhagavan saṃnidhau mayā. vartitaṃ bhṛguśārdūla yan na dagdho 'smi tad bahu.

एष एव वरो मुख्यः प्राप्तो मे भृगुनन्दन। यत् प्रीतो ऽसि समाचारात् कुलं पूतं ममानघ।

eṣa eva varo mukhyaḥ prāpto me bhṛgunandana. yat prīto 'si samācārāt kulaṃ pūtaṃ mamānagha.

एष मे ऽनुग्रहो विप्र जीविते च प्रयोजनम्। एतद् राज्यफलं चैव तपश् चैतत् परं मम।

eṣa me 'nugraho vipra jīvite ca prayojanam. etad rājyaphalaṃ caiva tapaś caitat paraṃ mama.

यदि तु प्रीतिमान् विप्र मयि त्वं भृगुनन्दन। अस्ति मे संशयः कश् चित् तन् मे व्याख्यातुम् अर्हसि।

yadi tu prītimān vipra mayi tvaṃ bhṛgunandana. asti me saṃśayaḥ kaś cit tan me vyākhyātum arhasi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents