महाभारत 13.52 (श्लोक 1)

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 52→

[mh-13-52] • 39 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। संशयो मे महाप्राज्ञ सुमहान् सागरोपमः। तन् मे शृणु महाबाहो श्रुत्वा चाख्यातुम् अर्हसि।

yudhiṣṭhira uvāca. saṃśayo me mahāprājña sumahān sāgaropamaḥ. tan me śṛṇu mahābāho śrutvā cākhyātum arhasi.

कौतूहलं मे सुमहज् जामदग्न्यं प्रति प्रभो। रामं धर्मभृतां श्रेष्ठं तन् मे व्याख्यातुम् अर्हसि। ब्राह्मे बले सुपूर्णानाम् एतेषां च्यवनादिनाम्।

kautūhalaṃ me sumahaj jāmadagnyaṃ prati prabho. rāmaṃ dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaṃ tan me vyākhyātum arhasi. brāhme bale supūrṇānām eteṣāṃ cyavanādinām.

कथम् एष समुत्पन्नो रामः सत्यपराक्रमः। कथं ब्रह्मर्षिवंशे च क्षत्रधर्मा व्यजायत।

katham eṣa samutpanno rāmaḥ satyaparākramaḥ. kathaṃ brahmarṣivaṃśe ca kṣatradharmā vyajāyata.

तद् अस्य संभवं राजन् निखिलेनानुकीर्तय। कौशिकाच् च कथं वंशात् क्षत्राद् वै ब्राह्मणो ऽभवत्।

tad asya saṃbhavaṃ rājan nikhilenānukīrtaya. kauśikāc ca kathaṃ vaṃśāt kṣatrād vai brāhmaṇo 'bhavat.

अहो प्रभावः सुमहान् आसीद् वै सुमहात्मनोः। रामस्य च नरव्याघ्र विश्वामित्रस्य चैव ह।

aho prabhāvaḥ sumahān āsīd vai sumahātmanoḥ. rāmasya ca naravyāghra viśvāmitrasya caiva ha.

कथं पुत्रान् अतिक्रम्य तेषां नप्तृष्व् अथाभवत्। एष दोषः सुतान् हित्वा तन् मे व्याख्यातुम् अर्हसि।

kathaṃ putrān atikramya teṣāṃ naptṛṣv athābhavat. eṣa doṣaḥ sutān hitvā tan me vyākhyātum arhasi.

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। च्यवनस्य च संवादं कुशिकस्य च भारत।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. cyavanasya ca saṃvādaṃ kuśikasya ca bhārata.

एतं दोषं पुरा दृष्ट्वा भार्गवश् च्यवनस् तदा। आगामिनं महाबुद्धिः स्ववंशे मुनिपुंगवः।

etaṃ doṣaṃ purā dṛṣṭvā bhārgavaś cyavanas tadā. āgāminaṃ mahābuddhiḥ svavaṃśe munipuṃgavaḥ.

संचिन्त्य मनसा सर्वं गुणदोषबलाबलम्। दग्धुकामः कुलं सर्वं कुशिकानां तपोधनः।

saṃcintya manasā sarvaṃ guṇadoṣabalābalam. dagdhukāmaḥ kulaṃ sarvaṃ kuśikānāṃ tapodhanaḥ.

च्यवनस् तम् अनुप्राप्य कुशिकं वाक्यम् अब्रवीत्। वस्तुम् इच्छा समुत्पन्ना त्वया सह ममानघ।

cyavanas tam anuprāpya kuśikaṃ vākyam abravīt. vastum icchā samutpannā tvayā saha mamānagha.

कुशिक उवाच। भगवन् सहधर्मो ऽयं पण्डितैर् इह धार्यते। प्रदानकाले कन्यानाम् उच्यते च सदा बुधैः।

kuśika uvāca. bhagavan sahadharmo 'yaṃ paṇḍitair iha dhāryate. pradānakāle kanyānām ucyate ca sadā budhaiḥ.

यत् तु तावद् अतिक्रान्तं धर्मद्वारं तपोधन। तत् कार्यं प्रकरिष्यामि तद् अनुज्ञातुम् अर्हसि।

yat tu tāvad atikrāntaṃ dharmadvāraṃ tapodhana. tat kāryaṃ prakariṣyāmi tad anujñātum arhasi.

भीष्म उवाच। अथासनम् उपादाय च्यवनस्य महामुनेः। कुशिको भार्यया सार्धम् आजगाम यतो मुनिः।

bhīṣma uvāca. athāsanam upādāya cyavanasya mahāmuneḥ. kuśiko bhāryayā sārdham ājagāma yato muniḥ.

प्रगृह्य राजा भृङ्गारं पाद्यम् अस्मै न्यवेदयत्। कारयाम् आस सर्वाश् च क्रियास् तस्य महात्मनः।

pragṛhya rājā bhṛṅgāraṃ pādyam asmai nyavedayat. kārayām āsa sarvāś ca kriyās tasya mahātmanaḥ.

ततः स राजा च्यवनं मधुपर्कं यथाविधि। प्रत्यग्राहयद् अव्यग्रो महात्मा नियतव्रतः।

tataḥ sa rājā cyavanaṃ madhuparkaṃ yathāvidhi. pratyagrāhayad avyagro mahātmā niyatavrataḥ.

सत्कृत्य स तथा विप्रम् इदं वचनम् अब्रवीत्। भगवन् परवन्तौ स्वो ब्रूहि किं करवावहे।

satkṛtya sa tathā vipram idaṃ vacanam abravīt. bhagavan paravantau svo brūhi kiṃ karavāvahe.

यदि राज्यं यदि धनं यदि गाः संशितव्रत। यज्ञदानानि च तथा ब्रूहि सर्वं ददामि ते।

yadi rājyaṃ yadi dhanaṃ yadi gāḥ saṃśitavrata. yajñadānāni ca tathā brūhi sarvaṃ dadāmi te.

इदं गृहम् इदं राज्यम् इदं धर्मासनं च ते। राजा त्वम् असि शाध्य् उर्वीं भृत्यो ऽहं परवांस् त्वयि।

idaṃ gṛham idaṃ rājyam idaṃ dharmāsanaṃ ca te. rājā tvam asi śādhy urvīṃ bhṛtyo 'haṃ paravāṃs tvayi.

एवम् उक्ते ततो वाक्ये च्यवनो भार्गवस् तदा। कुशिकं प्रत्युवाचेदं मुदा परमया युतः।

evam ukte tato vākye cyavano bhārgavas tadā. kuśikaṃ pratyuvācedaṃ mudā paramayā yutaḥ.

न राज्यं कामये राजन् न धनं न च योषितः। न च गा न च ते देशान् न यज्ञाञ् श्रूयताम् इदम्।

na rājyaṃ kāmaye rājan na dhanaṃ na ca yoṣitaḥ. na ca gā na ca te deśān na yajñāñ śrūyatām idam.

नियमं कं चिद् आरप्स्ये युवयोर् यदि रोचते। परिचर्यो ऽस्मि यत् ताभ्यां युवाभ्याम् अविशङ्कया।

niyamaṃ kaṃ cid ārapsye yuvayor yadi rocate. paricaryo 'smi yat tābhyāṃ yuvābhyām aviśaṅkayā.

एवम् उक्ते तदा तेन दंपती तौ जहर्षतुः। प्रत्यब्रूतां च तम् ऋषिम् एवम् अस्त्व् इति भारत।

evam ukte tadā tena daṃpatī tau jaharṣatuḥ. pratyabrūtāṃ ca tam ṛṣim evam astv iti bhārata.

अथ तं कुशिको हृष्टः प्रावेशयद् अनुत्तमम्। गृहोद्देशं ततस् तत्र दर्शनीयम् अदर्शयत्।

atha taṃ kuśiko hṛṣṭaḥ prāveśayad anuttamam. gṛhoddeśaṃ tatas tatra darśanīyam adarśayat.

इयं शय्या भगवतो यथाकामम् इहोष्यताम्। प्रयतिष्यावहे प्रीतिम् आहर्तुं ते तपोधन।

iyaṃ śayyā bhagavato yathākāmam ihoṣyatām. prayatiṣyāvahe prītim āhartuṃ te tapodhana.

अथ सूर्यो ऽतिचक्राम तेषां संवदतां तथा। अथर्षिश् चोदयाम् आस पानम् अन्नं तथैव च।

atha sūryo 'ticakrāma teṣāṃ saṃvadatāṃ tathā. atharṣiś codayām āsa pānam annaṃ tathaiva ca.

तम् अपृच्छत् ततो राजा कुशिकः प्रणतस् तदा। किम् अन्नजातम् इष्टं ते किम् उपस्थापयाम्य् अहम्।

tam apṛcchat tato rājā kuśikaḥ praṇatas tadā. kim annajātam iṣṭaṃ te kim upasthāpayāmy aham.

ततः स परया प्रीत्या प्रत्युवाच जनाधिपम्। औपपत्तिकम् आहारं प्रयच्छस्वेति भारत।

tataḥ sa parayā prītyā pratyuvāca janādhipam. aupapattikam āhāraṃ prayacchasveti bhārata.

तद् वचः पूजयित्वा तु तथेत्य् आह स पार्थिवः। यथोपपन्नं चाहारं तस्मै प्रादाज् जनाधिपः।

tad vacaḥ pūjayitvā tu tathety āha sa pārthivaḥ. yathopapannaṃ cāhāraṃ tasmai prādāj janādhipaḥ.

ततः स भगवान् भुक्त्वा दंपती प्राह धर्मवित्। स्वप्तुम् इच्छाम्य् अहं निद्रा बाधते माम् इति प्रभो।

tataḥ sa bhagavān bhuktvā daṃpatī prāha dharmavit. svaptum icchāmy ahaṃ nidrā bādhate mām iti prabho.

ततः शय्यागृहं प्राप्य भगवान् ऋषिसत्तमः। संविवेश नरेन्द्रस् तु सपत्नीकः स्थितो ऽभवत्।

tataḥ śayyāgṛhaṃ prāpya bhagavān ṛṣisattamaḥ. saṃviveśa narendras tu sapatnīkaḥ sthito 'bhavat.

न प्रबोध्यो ऽस्मि संसुप्त इत्य् उवाचाथ भार्गवः। संवाहितव्यौ पादौ मे जागर्तव्यं च वां निशि।

na prabodhyo 'smi saṃsupta ity uvācātha bhārgavaḥ. saṃvāhitavyau pādau me jāgartavyaṃ ca vāṃ niśi.

अविशङ्कश् च कुशिकस् तथेत्य् आह स धर्मवित्। न प्रबोधयतां तं च तौ तदा रजनीक्षये।

aviśaṅkaś ca kuśikas tathety āha sa dharmavit. na prabodhayatāṃ taṃ ca tau tadā rajanīkṣaye.

यथादेशं महर्षेस् तु शुश्रूषापरमौ तदा। बभूवतुर् महाराज प्रयताव् अथ दंपती।

yathādeśaṃ maharṣes tu śuśrūṣāparamau tadā. babhūvatur mahārāja prayatāv atha daṃpatī.

ततः स भगवान् विप्रः समादिश्य नराधिपम्। सुष्वापैकेन पार्श्वेन दिवसान् एकविंशतिम्। द्वाविंशेन समुत्थाय निश्चक्राम तपोधनः।

tataḥ sa bhagavān vipraḥ samādiśya narādhipam. suṣvāpaikena pārśvena divasān ekaviṃśatim. dvāviṃśena samutthāya niścakrāma tapodhanaḥ.

स तु राजा निराहारः सभार्यः कुरुनन्दन। पर्युपासत तं हृष्टश् च्यवनाराधने रतः।

sa tu rājā nirāhāraḥ sabhāryaḥ kurunandana. paryupāsata taṃ hṛṣṭaś cyavanārādhane rataḥ.

भार्गवस् तु समुत्तस्थौ स्वयम् एव तपोधनः। अकिंचिद् उक्त्वा तु गृहान् निश्चक्राम महातपाः।

bhārgavas tu samuttasthau svayam eva tapodhanaḥ. akiṃcid uktvā tu gṛhān niścakrāma mahātapāḥ.

तम् अन्वगच्छतां तौ तु क्षुधितौ श्रमकर्शितौ। भार्यापती मुनिश्रेष्ठो न च ताव् अवलोकयत्।

tam anvagacchatāṃ tau tu kṣudhitau śramakarśitau. bhāryāpatī muniśreṣṭho na ca tāv avalokayat.

तयोस् तु प्रेक्षतोर् एव भार्गवाणां कुलोद्वहः। अन्तर्हितो ऽभूद् राजेन्द्र ततो राजापतत् क्षितौ।

tayos tu prekṣator eva bhārgavāṇāṃ kulodvahaḥ. antarhito 'bhūd rājendra tato rājāpatat kṣitau.

स मुहूर्तं समाश्वस्य सह देव्या महाद्युतिः। पुनर् अन्वेषणे यत्नम् अकरोत् परमं तदा।

sa muhūrtaṃ samāśvasya saha devyā mahādyutiḥ. punar anveṣaṇe yatnam akarot paramaṃ tadā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents