महाभारत 13.5 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 5→

[mh-13-5] • 31 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। आनृशंसस्य धर्मस्य गुणान् भक्तजनस्य च। श्रोतुम् इच्छामि कार्त्स्न्येन तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. ānṛśaṃsasya dharmasya guṇān bhaktajanasya ca. śrotum icchāmi kārtsnyena tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। वासवस्य च संवादं शुकस्य च महात्मनः। विषये काशिराजस्य ग्रामान् निष्क्रम्य लुब्धकः। सविषं काण्डम् आदाय मृगयाम् आस वै मृगम्।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. vāsavasya ca saṃvādaṃ śukasya ca mahātmanaḥ. viṣaye kāśirājasya grāmān niṣkramya lubdhakaḥ. saviṣaṃ kāṇḍam ādāya mṛgayām āsa vai mṛgam.

तत्र चामिषलुब्धेन लुब्धकेन महावने। अविदूरे मृगं दृष्ट्वा बाणः प्रतिसमाहितः।

tatra cāmiṣalubdhena lubdhakena mahāvane. avidūre mṛgaṃ dṛṣṭvā bāṇaḥ pratisamāhitaḥ.

तेन दुर्वारितास्त्रेण निमित्तचपलेषुणा। महान् वनतरुर् विद्धो मृगं तत्र जिघांसता।

tena durvāritāstreṇa nimittacapaleṣuṇā. mahān vanatarur viddho mṛgaṃ tatra jighāṃsatā.

स तीक्ष्णविषदिग्धेन शरेणातिबलात्कृतः। उत्सृज्य फलपत्राणि पादपः शोषम् आगतः।

sa tīkṣṇaviṣadigdhena śareṇātibalātkṛtaḥ. utsṛjya phalapatrāṇi pādapaḥ śoṣam āgataḥ.

तस्मिन् वृक्षे तथाभूते कोटरेषु चिरोषितः। न जहाति शुको वासं तस्य भक्त्या वनस्पतेः।

tasmin vṛkṣe tathābhūte koṭareṣu ciroṣitaḥ. na jahāti śuko vāsaṃ tasya bhaktyā vanaspateḥ.

निष्प्रचारो निराहारो ग्लानः शिथिलवाग् अपि। कृतज्ञः सह वृक्षेण धर्मात्मा स व्यशुष्यत।

niṣpracāro nirāhāro glānaḥ śithilavāg api. kṛtajñaḥ saha vṛkṣeṇa dharmātmā sa vyaśuṣyata.

तम् उदारं महासत्त्वम् अतिमानुषचेष्टितम्। समदुःखसुखं ज्ञात्वा विस्मितः पाकशासनः।

tam udāraṃ mahāsattvam atimānuṣaceṣṭitam. samaduḥkhasukhaṃ jñātvā vismitaḥ pākaśāsanaḥ.

ततश् चिन्ताम् उपगतः शक्रः कथम् अयं द्विजः। तिर्यग्योनाव् असंभाव्यम् आनृशंस्यं समास्थितः।

tataś cintām upagataḥ śakraḥ katham ayaṃ dvijaḥ. tiryagyonāv asaṃbhāvyam ānṛśaṃsyaṃ samāsthitaḥ.

अथ वा नात्र चित्रं हीत्य् अभवद् वासवस्य तु। प्राणिनाम् इह सर्वेषां सर्वं सर्वत्र दृश्यते।

atha vā nātra citraṃ hīty abhavad vāsavasya tu. prāṇinām iha sarveṣāṃ sarvaṃ sarvatra dṛśyate.

ततो ब्राह्मणवेषेण मानुषं रूपम् आस्थितः। अवतीर्य महीं शक्रस् तं पक्षिणम् उवाच ह।

tato brāhmaṇaveṣeṇa mānuṣaṃ rūpam āsthitaḥ. avatīrya mahīṃ śakras taṃ pakṣiṇam uvāca ha.

शुक भोः पक्षिणां श्रेष्ठ दाक्षेयी सुप्रजास् त्वया। पृच्छे त्वा शुष्कम् एतं वै कस्मान् न त्यजसि द्रुमम्।

śuka bhoḥ pakṣiṇāṃ śreṣṭha dākṣeyī suprajās tvayā. pṛcche tvā śuṣkam etaṃ vai kasmān na tyajasi drumam.

अथ पृष्टः शुकः प्राह मूर्ध्ना समभिवाद्य तम्। स्वागतं देवराजाय विज्ञातस् तपसा मया।

atha pṛṣṭaḥ śukaḥ prāha mūrdhnā samabhivādya tam. svāgataṃ devarājāya vijñātas tapasā mayā.

ततो दशशताक्षेण साधु साध्व् इति भाषितम्। अहो विज्ञानम् इत्य् एवं तपसा पूजितस् ततः।

tato daśaśatākṣeṇa sādhu sādhv iti bhāṣitam. aho vijñānam ity evaṃ tapasā pūjitas tataḥ.

तम् एवं शुभकर्माणं शुकं परमधार्मिकम्। विजानन्न् अपि तां प्राप्तिं पप्रच्छ बलसूदनः। जानन्न् अपि च तत्प्राप्तिं पृच्छते पाकशासनः।

tam evaṃ śubhakarmāṇaṃ śukaṃ paramadhārmikam. vijānann api tāṃ prāptiṃ papraccha balasūdanaḥ. jānann api ca tatprāptiṃ pṛcchate pākaśāsanaḥ.

निष्पत्रम् अफलं शुष्कम् अशरण्यं पतत्रिणाम्। किमर्थं सेवसे वृक्षं यदा महद् इदं वनम्।

niṣpatram aphalaṃ śuṣkam aśaraṇyaṃ patatriṇām. kimarthaṃ sevase vṛkṣaṃ yadā mahad idaṃ vanam.

अन्ये ऽपि बहवो वृक्षाः पत्रसंछन्नकोटराः। शुभाः पर्याप्तसंचारा विद्यन्ते ऽस्मिन् महावने।

anye 'pi bahavo vṛkṣāḥ patrasaṃchannakoṭarāḥ. śubhāḥ paryāptasaṃcārā vidyante 'smin mahāvane.

गतायुषम् असामर्थ्यं क्षीणसारं हतश्रियम्। विमृश्य प्रज्ञया धीर जहीमं ह्य् अस्थिरं द्रुमम्।

gatāyuṣam asāmarthyaṃ kṣīṇasāraṃ hataśriyam. vimṛśya prajñayā dhīra jahīmaṃ hy asthiraṃ drumam.

तद् उपश्रुत्य धर्मात्मा शुकः शक्रेण भाषितम्। सुदीर्घम् अभिनिःश्वस्य दीनो वाक्यम् उवाच ह।

tad upaśrutya dharmātmā śukaḥ śakreṇa bhāṣitam. sudīrgham abhiniḥśvasya dīno vākyam uvāca ha.

अनतिक्रमणीयानि दैवतानि शचीपते। यत्राभवस् तत्र भवस् तन् निबोध सुराधिप।

anatikramaṇīyāni daivatāni śacīpate. yatrābhavas tatra bhavas tan nibodha surādhipa.

अस्मिन्न् अहं द्रुमे जातः साधुभिश् च गुणैर् युतः। बालभावे च संगुप्तः शत्रुभिश् च न धर्षितः।

asminn ahaṃ drume jātaḥ sādhubhiś ca guṇair yutaḥ. bālabhāve ca saṃguptaḥ śatrubhiś ca na dharṣitaḥ.

किम् अनुक्रोशवैफल्यम् उत्पादयसि मे ऽनघ। अनुरक्तस्य भक्तस्य संस्पृशेन् न च पावकम्। आनृशंस्ये ऽनुरक्तस्य भक्तस्यानुगतस्य च।

kim anukrośavaiphalyam utpādayasi me 'nagha. anuraktasya bhaktasya saṃspṛśen na ca pāvakam. ānṛśaṃsye 'nuraktasya bhaktasyānugatasya ca.

अनुक्रोशो हि साधूनां सुमहद् धर्मलक्षणम्। अनुक्रोशश् च साधूनां सदा प्रीतिं प्रयच्छति।

anukrośo hi sādhūnāṃ sumahad dharmalakṣaṇam. anukrośaś ca sādhūnāṃ sadā prītiṃ prayacchati.

त्वम् एव दैवतैः सर्वैः पृच्छ्यसे धर्मसंशयान्। अतस् त्वं देव देवानाम् आधिपत्ये प्रतिष्ठितः।

tvam eva daivataiḥ sarvaiḥ pṛcchyase dharmasaṃśayān. atas tvaṃ deva devānām ādhipatye pratiṣṭhitaḥ.

नार्हसि त्वं सहस्राक्ष त्याजयित्वेह भक्तितः। तद्भक्तितस् त्याजयितुं न माम् अर्हसि सत्तम। समर्थम् उपजीव्येमं त्यजेयं कथम् अद्य वै। समस्थम् उपजीवन् वै विषमस्थं कथं त्यजेत्।

nārhasi tvaṃ sahasrākṣa tyājayitveha bhaktitaḥ. tadbhaktitas tyājayituṃ na mām arhasi sattama. samartham upajīvyemaṃ tyajeyaṃ katham adya vai. samastham upajīvan vai viṣamasthaṃ kathaṃ tyajet.

तस्य वाक्येन सौम्येन हर्षितः पाकशासनः। शुकं प्रोवाच धर्मज्ञम् आनृशंस्येन तोषितः।

tasya vākyena saumyena harṣitaḥ pākaśāsanaḥ. śukaṃ provāca dharmajñam ānṛśaṃsyena toṣitaḥ.

वरं वृणीष्वेति तदा स च वव्रे वरं शुकः। पुनर् जीवत्व् अयं वृक्षो यदि स्यान् मय्य् अनुग्रहः। आनृशंस्यपरो नित्यं तस्य वृक्षस्य संभवम्।

varaṃ vṛṇīṣveti tadā sa ca vavre varaṃ śukaḥ. punar jīvatv ayaṃ vṛkṣo yadi syān mayy anugrahaḥ. ānṛśaṃsyaparo nityaṃ tasya vṛkṣasya saṃbhavam.

विदित्वा च दृढां शक्रस् तां शुके शीलसंपदम्। प्रीतः क्षिप्रम् अथो वृक्षम् अमृतेनावसिक्तवान्।

viditvā ca dṛḍhāṃ śakras tāṃ śuke śīlasaṃpadam. prītaḥ kṣipram atho vṛkṣam amṛtenāvasiktavān.

ततः फलानि पत्राणि शाखाश् चापि मनोरमाः। शुकस्य दृढभक्तित्वाच् छ्रीमत्त्वं चाप स द्रुमः।

tataḥ phalāni patrāṇi śākhāś cāpi manoramāḥ. śukasya dṛḍhabhaktitvāc chrīmattvaṃ cāpa sa drumaḥ.

शुकश् च कर्मणा तेन आनृशंस्यकृतेन ह। आयुषो ऽन्ते महाराज प्राप शक्रसलोकताम्।

śukaś ca karmaṇā tena ānṛśaṃsyakṛtena ha. āyuṣo 'nte mahārāja prāpa śakrasalokatām.

एवम् एव मनुष्येन्द्र भक्तिमन्तं समाश्रितः। सर्वार्थसिद्धिं लभते शुकं प्राप्य यथा द्रुमः।

evam eva manuṣyendra bhaktimantaṃ samāśritaḥ. sarvārthasiddhiṃ labhate śukaṃ prāpya yathā drumaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents