महाभारत 13.41 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 41→

[mh-13-41] • 35 श्लोकाः

भीष्म उवाच। ततः कदा चिद् देवेन्द्रो दिव्यरूपवपुर्धरः। इदम् अन्तरम् इत्य् एवं ततो ऽभ्यागाद् अथाश्रमम्।

bhīṣma uvāca. tataḥ kadā cid devendro divyarūpavapurdharaḥ. idam antaram ity evaṃ tato 'bhyāgād athāśramam.

रूपम् अप्रतिमं कृत्वा लोभनीयं जनाधिप। दर्शनीयतमो भूत्वा प्रविवेश तम् आश्रमम्।

rūpam apratimaṃ kṛtvā lobhanīyaṃ janādhipa. darśanīyatamo bhūtvā praviveśa tam āśramam.

स ददर्श तम् आसीनं विपुलस्य कलेवरम्। निश्चेष्टं स्तब्धनयनं यथालेख्यगतं तथा।

sa dadarśa tam āsīnaṃ vipulasya kalevaram. niśceṣṭaṃ stabdhanayanaṃ yathālekhyagataṃ tathā.

रुचिं च रुचिरापाङ्गीं पीनश्रोणिपयोधराम्। पद्मपत्रविशालाक्षीं संपूर्णेन्दुनिभाननाम्।

ruciṃ ca rucirāpāṅgīṃ pīnaśroṇipayodharām. padmapatraviśālākṣīṃ saṃpūrṇendunibhānanām.

सा तम् आलोक्य सहसा प्रत्युत्थातुम् इयेष ह। रूपेण विस्मिता को ऽसीत्य् अथ वक्तुम् इहेच्छती।

sā tam ālokya sahasā pratyutthātum iyeṣa ha. rūpeṇa vismitā ko 'sīty atha vaktum ihecchatī.

उत्थातुकामापि सती व्यतिष्ठद् विपुलेन सा। निगृहीता मनुष्येन्द्र न शशाक विचेष्टितुम्।

utthātukāmāpi satī vyatiṣṭhad vipulena sā. nigṛhītā manuṣyendra na śaśāka viceṣṭitum.

ताम् आबभाषे देवेन्द्रः साम्ना परमवल्गुना। त्वदर्थम् आगतं विद्धि देवेन्द्रं मां शुचिस्मिते।

tām ābabhāṣe devendraḥ sāmnā paramavalgunā. tvadartham āgataṃ viddhi devendraṃ māṃ śucismite.

क्लिश्यमानम् अनङ्गेन त्वत्संकल्पोद्भवेन वै। तत् पर्याप्नुहि मां सुभ्रु पुरा कालो ऽतिवर्तते।

kliśyamānam anaṅgena tvatsaṃkalpodbhavena vai. tat paryāpnuhi māṃ subhru purā kālo 'tivartate.

तम् एवंवादिनं शक्रं शुश्राव विपुलो मुनिः। गुरुपत्न्याः शरीरस्थो ददर्श च सुराधिपम्।

tam evaṃvādinaṃ śakraṃ śuśrāva vipulo muniḥ. gurupatnyāḥ śarīrastho dadarśa ca surādhipam.

न शशाक च सा राजन् प्रत्युत्थातुम् अनिन्दिता। वक्तुं च नाशकद् राजन् विष्टब्धा विपुलेन सा।

na śaśāka ca sā rājan pratyutthātum aninditā. vaktuṃ ca nāśakad rājan viṣṭabdhā vipulena sā.

आकारं गुरुपत्न्यास् तु विज्ञाय स भृगूद्वहः। निजग्राह महातेजा योगेन बलवत् प्रभो। बबन्ध योगबन्धैश् च तस्याः सर्वेन्द्रियाणि सः।

ākāraṃ gurupatnyās tu vijñāya sa bhṛgūdvahaḥ. nijagrāha mahātejā yogena balavat prabho. babandha yogabandhaiś ca tasyāḥ sarvendriyāṇi saḥ.

तां निर्विकारां दृष्ट्वा तु पुनर् एव शचीपतिः। उवाच व्रीडितो राजंस् तां योगबलमोहिताम्।

tāṃ nirvikārāṃ dṛṣṭvā tu punar eva śacīpatiḥ. uvāca vrīḍito rājaṃs tāṃ yogabalamohitām.

एह्य् एहीति ततः सा तं प्रतिवक्तुम् इयेष च। स तां वाचं गुरोः पत्न्या विपुलः पर्यवर्तयत्।

ehy ehīti tataḥ sā taṃ prativaktum iyeṣa ca. sa tāṃ vācaṃ guroḥ patnyā vipulaḥ paryavartayat.

भोः किम् आगमने कृत्यम् इति तस्याश् च निःसृता। वक्त्राच् छशाङ्कप्रतिमाद् वाणी संस्कारभूषिता।

bhoḥ kim āgamane kṛtyam iti tasyāś ca niḥsṛtā. vaktrāc chaśāṅkapratimād vāṇī saṃskārabhūṣitā.

व्रीडिता सा तु तद् वाक्यम् उक्त्वा परवशा तदा। पुरंदरश् च संत्रस्तो बभूव विमनास् तदा।

vrīḍitā sā tu tad vākyam uktvā paravaśā tadā. puraṃdaraś ca saṃtrasto babhūva vimanās tadā.

स तद् वैकृतम् आलक्ष्य देवराजो विशां पते। अवैक्षत सहस्राक्षस् तदा दिव्येन चक्षुषा।

sa tad vaikṛtam ālakṣya devarājo viśāṃ pate. avaikṣata sahasrākṣas tadā divyena cakṣuṣā.

ददर्श च मुनिं तस्याः शरीरान्तरगोचरम्। प्रतिबिम्बम् इवादर्शे गुरुपत्न्याः शरीरगम्।

dadarśa ca muniṃ tasyāḥ śarīrāntaragocaram. pratibimbam ivādarśe gurupatnyāḥ śarīragam.

स तं घोरेण तपसा युक्तं दृष्ट्वा पुरंदरः। प्रावेपत सुसंत्रस्तः शापभीतस् तदा विभो।

sa taṃ ghoreṇa tapasā yuktaṃ dṛṣṭvā puraṃdaraḥ. prāvepata susaṃtrastaḥ śāpabhītas tadā vibho.

विमुच्य गुरुपत्नीं तु विपुलः सुमहातपाः। स्वं कलेवरम् आविश्य शक्रं भीतम् अथाब्रवीत्।

vimucya gurupatnīṃ tu vipulaḥ sumahātapāḥ. svaṃ kalevaram āviśya śakraṃ bhītam athābravīt.

अजितेन्द्रिय पापात्मन् कामात्मक पुरंदर। न चिरं पूजयिष्यन्ति देवास् त्वां मानुषास् तथा।

ajitendriya pāpātman kāmātmaka puraṃdara. na ciraṃ pūjayiṣyanti devās tvāṃ mānuṣās tathā.

किं नु तद् विस्मृतं शक्र न तन् मनसि ते स्थितम्। गौतमेनासि यन् मुक्तो भगाङ्कपरिचिह्नितः।

kiṃ nu tad vismṛtaṃ śakra na tan manasi te sthitam. gautamenāsi yan mukto bhagāṅkaparicihnitaḥ.

जाने त्वां बालिशमतिम् अकृतात्मानम् अस्थिरम्। मयेयं रक्ष्यते मूढ गच्छ पाप यथागतम्।

jāne tvāṃ bāliśamatim akṛtātmānam asthiram. mayeyaṃ rakṣyate mūḍha gaccha pāpa yathāgatam.

नाहं त्वाम् अद्य मूढात्मन् दहेयं हि स्वतेजसा। कृपायमाणस् तु न ते दग्धुम् इच्छामि वासव।

nāhaṃ tvām adya mūḍhātman daheyaṃ hi svatejasā. kṛpāyamāṇas tu na te dagdhum icchāmi vāsava.

स च घोरतपा धीमान् गुरुर् मे पापचेतसम्। दृष्ट्वा त्वां निर्दहेद् अद्य क्रोधदीप्तेन चक्षुषा।

sa ca ghoratapā dhīmān gurur me pāpacetasam. dṛṣṭvā tvāṃ nirdahed adya krodhadīptena cakṣuṣā.

नैवं तु शक्र कर्तव्यं पुनर् मान्याश् च ते द्विजाः। मा गमः ससुतामात्यो ऽत्ययं ब्रह्मबलार्दितः।

naivaṃ tu śakra kartavyaṃ punar mānyāś ca te dvijāḥ. mā gamaḥ sasutāmātyo 'tyayaṃ brahmabalārditaḥ.

अमरो ऽस्मीति यद् बुद्धिम् एताम् आस्थाय वर्तसे। मावमंस्था न तपसाम् असाध्यं नाम किं चन।

amaro 'smīti yad buddhim etām āsthāya vartase. māvamaṃsthā na tapasām asādhyaṃ nāma kiṃ cana.

तच् छ्रुत्वा वचनं शक्रो विपुलस्य महात्मनः। अकिंचिद् उक्त्वा व्रीडितस् तत्रैवान्तरधीयत।

tac chrutvā vacanaṃ śakro vipulasya mahātmanaḥ. akiṃcid uktvā vrīḍitas tatraivāntaradhīyata.

मुहूर्तयाते शक्रे तु देवशर्मा महातपाः। कृत्वा यज्ञं यथाकामम् आजगाम स्वम् आश्रमम्।

muhūrtayāte śakre tu devaśarmā mahātapāḥ. kṛtvā yajñaṃ yathākāmam ājagāma svam āśramam.

आगते ऽथ गुरौ राजन् विपुलः प्रियकर्मकृत्। रक्षितां गुरवे भार्यां न्यवेदयद् अनिन्दिताम्।

āgate 'tha gurau rājan vipulaḥ priyakarmakṛt. rakṣitāṃ gurave bhāryāṃ nyavedayad aninditām.

अभिवाद्य च शान्तात्मा स गुरुं गुरुवत्सलः। विपुलः पर्युपातिष्ठद् यथापूर्वम् अशङ्कितः।

abhivādya ca śāntātmā sa guruṃ guruvatsalaḥ. vipulaḥ paryupātiṣṭhad yathāpūrvam aśaṅkitaḥ.

विश्रान्ताय ततस् तस्मै सहासीनाय भार्यया। निवेदयाम् आस तदा विपुलः शक्रकर्म तत्।

viśrāntāya tatas tasmai sahāsīnāya bhāryayā. nivedayām āsa tadā vipulaḥ śakrakarma tat.

तच् छ्रुत्वा स मुनिस् तुष्टो विपुलस्य प्रतापवान्। बभूव शीलवृत्ताभ्यां तपसा नियमेन च।

tac chrutvā sa munis tuṣṭo vipulasya pratāpavān. babhūva śīlavṛttābhyāṃ tapasā niyamena ca.

विपुलस्य गुरौ वृत्तिं भक्तिम् आत्मनि च प्रभुः। धर्मे च स्थिरतां दृष्ट्वा साधु साध्व् इत्य् उवाच ह।

vipulasya gurau vṛttiṃ bhaktim ātmani ca prabhuḥ. dharme ca sthiratāṃ dṛṣṭvā sādhu sādhv ity uvāca ha.

प्रतिनन्द्य च धर्मात्मा शिष्यं धर्मपरायणम्। वरेण च्छन्दयाम् आस स तस्माद् गुरुवत्सलः। देवशर्मा महामतिः। स्थितिं च धर्मे जग्राह। अनुज्ञातश् च गुरुणा चचारानुत्तमं तपः।

pratinandya ca dharmātmā śiṣyaṃ dharmaparāyaṇam. vareṇa cchandayām āsa sa tasmād guruvatsalaḥ. devaśarmā mahāmatiḥ. sthitiṃ ca dharme jagrāha. anujñātaś ca guruṇā cacārānuttamaṃ tapaḥ.

तथैव देवशर्मापि सभार्यः स महातपाः। निर्भयो बलवृत्रघ्नाच् चचार विजने वने।

tathaiva devaśarmāpi sabhāryaḥ sa mahātapāḥ. nirbhayo balavṛtraghnāc cacāra vijane vane.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...