महाभारत 13.38 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 38→

[mh-13-38] • 30 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। स्त्रीणां स्वभावम् इच्छामि श्रोतुं भरतसत्तम। स्त्रियो हि मूलं दोषाणां लघुचित्ताः पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. strīṇāṃ svabhāvam icchāmi śrotuṃ bharatasattama. striyo hi mūlaṃ doṣāṇāṃ laghucittāḥ pitāmaha.

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। नारदस्य च संवादं पुंश्चल्या पञ्चचूडया।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. nāradasya ca saṃvādaṃ puṃścalyā pañcacūḍayā.

लोकान् अनुचरन् धीमान् देवर्षिर् नारदः पुरा। ददर्शाप्सरसं ब्राह्मीं पञ्चचूडाम् अनिन्दिताम्।

lokān anucaran dhīmān devarṣir nāradaḥ purā. dadarśāpsarasaṃ brāhmīṃ pañcacūḍām aninditām.

तां दृष्ट्वा चारुसर्वाङ्गीं पप्रच्छाप्सरसं मुनिः। संशयो हृदि मे कश् चित् तन् मे ब्रूहि सुमध्यमे।

tāṃ dṛṣṭvā cārusarvāṅgīṃ papracchāpsarasaṃ muniḥ. saṃśayo hṛdi me kaś cit tan me brūhi sumadhyame.

एवम् उक्ता तु सा विप्रं प्रत्युवाचाथ नारदम्। विषये सति वक्ष्यामि समर्थां मन्यसे च माम्।

evam uktā tu sā vipraṃ pratyuvācātha nāradam. viṣaye sati vakṣyāmi samarthāṃ manyase ca mām.

नारद उवाच। न त्वाम् अविषये भद्रे नियोक्ष्यामि कथं चन। स्त्रीणां स्वभावम् इच्छामि त्वत्तः श्रोतुं वरानने।

nārada uvāca. na tvām aviṣaye bhadre niyokṣyāmi kathaṃ cana. strīṇāṃ svabhāvam icchāmi tvattaḥ śrotuṃ varānane.

भीष्म उवाच। एतच् छ्रुत्वा वचस् तस्य देवर्षेर् अप्सरोत्तमा। प्रत्युवाच न शक्ष्यामि स्त्री सती निन्दितुं स्त्रियः।

bhīṣma uvāca. etac chrutvā vacas tasya devarṣer apsarottamā. pratyuvāca na śakṣyāmi strī satī nindituṃ striyaḥ.

विदितास् ते स्त्रियो याश् च यादृशाश् च स्वभावतः। न माम् अर्हसि देवर्षे नियोक्तुं प्रश्न ईदृशे।

viditās te striyo yāś ca yādṛśāś ca svabhāvataḥ. na mām arhasi devarṣe niyoktuṃ praśna īdṛśe.

ताम् उवाच स देवर्षिः सत्यं वद सुमध्यमे। मृषावादे भवेद् दोषः सत्ये दोषो न विद्यते।

tām uvāca sa devarṣiḥ satyaṃ vada sumadhyame. mṛṣāvāde bhaved doṣaḥ satye doṣo na vidyate.

इत्य् उक्ता सा कृतमतिर् अभवच् चारुहासिनी। स्त्रीदोषाञ् शाश्वतान् सत्यान् भाषितुं संप्रचक्रमे।

ity uktā sā kṛtamatir abhavac cāruhāsinī. strīdoṣāñ śāśvatān satyān bhāṣituṃ saṃpracakrame.

पञ्चचूडोवाच। कुलीना रूपवत्यश् च नाथवत्यश् च योषितः। मर्यादासु न तिष्ठन्ति स दोषः स्त्रीषु नारद।

pañcacūḍovāca. kulīnā rūpavatyaś ca nāthavatyaś ca yoṣitaḥ. maryādāsu na tiṣṭhanti sa doṣaḥ strīṣu nārada.

न स्त्रीभ्यः किं चिद् अन्यद् वै पापीयस्तरम् अस्ति वै। स्त्रियो हि मूलं दोषाणां तथा त्वम् अपि वेत्थ ह।

na strībhyaḥ kiṃ cid anyad vai pāpīyastaram asti vai. striyo hi mūlaṃ doṣāṇāṃ tathā tvam api vettha ha.

समाज्ञातान् ऋद्धिमतः प्रतिरूपान् वशे स्थितान्। पतीन् अन्तरम् आसाद्य नालं नार्यः प्रतीक्षितुम्।

samājñātān ṛddhimataḥ pratirūpān vaśe sthitān. patīn antaram āsādya nālaṃ nāryaḥ pratīkṣitum.

असद्धर्मस् त्व् अयं स्त्रीणाम् अस्माकं भवति प्रभो। पापीयसो नरान् यद् वै लज्जां त्यक्त्वा भजामहे।

asaddharmas tv ayaṃ strīṇām asmākaṃ bhavati prabho. pāpīyaso narān yad vai lajjāṃ tyaktvā bhajāmahe.

स्त्रियं हि यः प्रार्थयते संनिकर्षं च गच्छति। ईषच् च कुरुते सेवां तम् एवेच्छन्ति योषितः।

striyaṃ hi yaḥ prārthayate saṃnikarṣaṃ ca gacchati. īṣac ca kurute sevāṃ tam evecchanti yoṣitaḥ.

अनर्थित्वान् मनुष्याणां भयात् परिजनस्य च। मर्यादायाम् अमर्यादाः स्त्रियस् तिष्ठन्ति भर्तृषु।

anarthitvān manuṣyāṇāṃ bhayāt parijanasya ca. maryādāyām amaryādāḥ striyas tiṣṭhanti bhartṛṣu.

नासां कश् चिद् अगम्यो ऽस्ति नासां वयसि संस्थितिः। विरूपं रूपवन्तं वा पुमान् इत्य् एव भुञ्जते।

nāsāṃ kaś cid agamyo 'sti nāsāṃ vayasi saṃsthitiḥ. virūpaṃ rūpavantaṃ vā pumān ity eva bhuñjate.

न भयान् नाप्य् अनुक्रोशान् नार्थहेतोः कथं चन। न ज्ञातिकुलसंबन्धात् स्त्रियस् तिष्ठन्ति भर्तृषु।

na bhayān nāpy anukrośān nārthahetoḥ kathaṃ cana. na jñātikulasaṃbandhāt striyas tiṣṭhanti bhartṛṣu.

यौवने वर्तमानानां मृष्टाभरणवाससाम्। नारीणां स्वैरवृत्तानां स्पृहयन्ति कुलस्त्रियः।

yauvane vartamānānāṃ mṛṣṭābharaṇavāsasām. nārīṇāṃ svairavṛttānāṃ spṛhayanti kulastriyaḥ.

याश् च शश्वद् बहुमता रक्ष्यन्ते दयिताः स्त्रियः। अपि ताः संप्रसज्जन्ते कुब्जान्धजडवामनैः।

yāś ca śaśvad bahumatā rakṣyante dayitāḥ striyaḥ. api tāḥ saṃprasajjante kubjāndhajaḍavāmanaiḥ.

पङ्गुष्व् अपि च देवर्षे ये चान्ये कुत्सिता नराः। स्त्रीणाम् अगम्यो लोके ऽस्मिन् नास्ति कश् चिन् महामुने।

paṅguṣv api ca devarṣe ye cānye kutsitā narāḥ. strīṇām agamyo loke 'smin nāsti kaś cin mahāmune.

यदि पुंसां गतिर् ब्रह्म कथं चिन् नोपपद्यते। अप्य् अन्योन्यं प्रवर्तन्ते न हि तिष्ठन्ति भर्तृषु। दुष्टाचाराः पापरता असत्या मायया वृताः। अदृष्टबुद्धिबहुलाः प्रायेणेत्य् अवगम्यताम्।

yadi puṃsāṃ gatir brahma kathaṃ cin nopapadyate. apy anyonyaṃ pravartante na hi tiṣṭhanti bhartṛṣu. duṣṭācārāḥ pāparatā asatyā māyayā vṛtāḥ. adṛṣṭabuddhibahulāḥ prāyeṇety avagamyatām.

अलाभात् पुरुषाणां हि भयात् परिजनस्य च। वधबन्धभयाच् चापि स्वयं गुप्ता भवन्ति ताः।

alābhāt puruṣāṇāṃ hi bhayāt parijanasya ca. vadhabandhabhayāc cāpi svayaṃ guptā bhavanti tāḥ.

चलस्वभावा दुःसेव्या दुर्ग्राह्या भावतस् तथा। सुहृद्य् अवद्यहृद्यास् ता वैरकोपालयाः स्म ताः। प्राज्ञस्य पुरुषस्येह यथा वाचस् तथा स्त्रियः।

calasvabhāvā duḥsevyā durgrāhyā bhāvatas tathā. suhṛdy avadyahṛdyās tā vairakopālayāḥ sma tāḥ. prājñasya puruṣasyeha yathā vācas tathā striyaḥ.

नाग्निस् तृप्यति काष्ठानां नापगानां महोदधिः। नान्तकः सर्वभूतानां न पुंसां वामलोचनाः।

nāgnis tṛpyati kāṣṭhānāṃ nāpagānāṃ mahodadhiḥ. nāntakaḥ sarvabhūtānāṃ na puṃsāṃ vāmalocanāḥ.

इदम् अन्यच् च देवर्षे रहस्यं सर्वयोषिताम्। दृष्ट्वैव पुरुषं हृद्यं योनिः प्रक्लिद्यते स्त्रियः। सुस्नातं पुरुषं दृष्ट्वा सुचन्दनलवोक्षितम्। योनिः स्वद्यति नारीणां दृतेः पादाद् इवोदकम्।

idam anyac ca devarṣe rahasyaṃ sarvayoṣitām. dṛṣṭvaiva puruṣaṃ hṛdyaṃ yoniḥ praklidyate striyaḥ. susnātaṃ puruṣaṃ dṛṣṭvā sucandanalavokṣitam. yoniḥ svadyati nārīṇāṃ dṛteḥ pādād ivodakam.

कामानाम् अपि दातारं कर्तारं मानसान्त्वयोः। रक्षितारं न मृष्यन्ति भर्तारं परमं स्त्रियः।

kāmānām api dātāraṃ kartāraṃ mānasāntvayoḥ. rakṣitāraṃ na mṛṣyanti bhartāraṃ paramaṃ striyaḥ.

न कामभोगान् बहुलान् नालंकारार्थसंचयान्। तथैव बहु मन्यन्ते यथा रत्याम् अनुग्रहम्।

na kāmabhogān bahulān nālaṃkārārthasaṃcayān. tathaiva bahu manyante yathā ratyām anugraham.

अन्तकः शमनो मृत्युः पातालं वडवामुखम्। क्षुरधारा विषं सर्पो वह्निर् इत्य् एकतः स्त्रियः।

antakaḥ śamano mṛtyuḥ pātālaṃ vaḍavāmukham. kṣuradhārā viṣaṃ sarpo vahnir ity ekataḥ striyaḥ.

यतश् च भूतानि महान्ति पञ्च; यतश् च लोका विहिता विधात्रा। यतः पुमांसः प्रमदाश् च निर्मितास्; तदैव दोषाः प्रमदासु नारद।

yataś ca bhūtāni mahānti pañca; yataś ca lokā vihitā vidhātrā. yataḥ pumāṃsaḥ pramadāś ca nirmitās; tadaiva doṣāḥ pramadāsu nārada.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...