महाभारत 13.31 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 31→

[mh-13-31] • 64 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। श्रुतं मे महद् आख्यानम् एतत् कुरुकुलोद्वह। सुदुष्प्रापं ब्रवीषि त्वं ब्राह्मण्यं वदतां वर।

yudhiṣṭhira uvāca. śrutaṃ me mahad ākhyānam etat kurukulodvaha. suduṣprāpaṃ bravīṣi tvaṃ brāhmaṇyaṃ vadatāṃ vara.

विश्वामित्रेण च पुरा ब्राह्मण्यं प्राप्तम् इत्य् उत। श्रूयते वदसे तच् च दुष्प्रापम् इति सत्तम।

viśvāmitreṇa ca purā brāhmaṇyaṃ prāptam ity uta. śrūyate vadase tac ca duṣprāpam iti sattama.

वीतहव्यश् च राजर्षिः श्रुतो मे विप्रतां गतः। तद् एव तावद् गाङ्गेय श्रोतुम् इच्छाम्य् अहं विभो। विश्वामित्रो महाराज राजा ब्राह्मणतां गतः। कथितं भवता सर्वं विस्तरेण पितामह। तच् च राजन् मया सर्वं श्रुतं बुद्धिमतां वर। आगमो हि परो ऽस्माकं त्वत्तः कौरवनन्दन। वीतहव्यस् तु राजर्षिर् विश्रुतो वै पितामह। ब्राह्मणत्वम् अनुप्राप्त इति राजन् महायशाः।

vītahavyaś ca rājarṣiḥ śruto me vipratāṃ gataḥ. tad eva tāvad gāṅgeya śrotum icchāmy ahaṃ vibho. viśvāmitro mahārāja rājā brāhmaṇatāṃ gataḥ. kathitaṃ bhavatā sarvaṃ vistareṇa pitāmaha. tac ca rājan mayā sarvaṃ śrutaṃ buddhimatāṃ vara. āgamo hi paro 'smākaṃ tvattaḥ kauravanandana. vītahavyas tu rājarṣir viśruto vai pitāmaha. brāhmaṇatvam anuprāpta iti rājan mahāyaśāḥ.

स केन कर्मणा प्राप्तो ब्राह्मण्यं राजसत्तम। वरेण तपसा वापि तन् मे व्याख्यातुम् अर्हति।

sa kena karmaṇā prāpto brāhmaṇyaṃ rājasattama. vareṇa tapasā vāpi tan me vyākhyātum arhati.

भीष्म उवाच। शृणु राजन् यथा राजा वीतहव्यो महायशाः। क्षत्रियः सन् पुनः प्राप्तो ब्राह्मण्यं लोकसत्कृतम्।

bhīṣma uvāca. śṛṇu rājan yathā rājā vītahavyo mahāyaśāḥ. kṣatriyaḥ san punaḥ prāpto brāhmaṇyaṃ lokasatkṛtam.

मनोर् महात्मनस् तात प्रजाधर्मेण शासतः। बभूव पुत्रो धर्मात्मा शर्यातिर् इति विश्रुतः।

manor mahātmanas tāta prajādharmeṇa śāsataḥ. babhūva putro dharmātmā śaryātir iti viśrutaḥ.

तस्यान्ववाये द्वौ राजन् राजानौ संबभूवतुः। हेहयस् तालजङ्घश् च वत्सेषु जयतां वर।

tasyānvavāye dvau rājan rājānau saṃbabhūvatuḥ. hehayas tālajaṅghaś ca vatseṣu jayatāṃ vara.

हेहयस्य तु पुत्राणां दशसु स्त्रीषु भारत। शतं बभूव प्रख्यातं शूराणाम् अनिवर्तिनाम्।

hehayasya tu putrāṇāṃ daśasu strīṣu bhārata. śataṃ babhūva prakhyātaṃ śūrāṇām anivartinām.

तुल्यरूपप्रभावाणां विदुषां युद्धशालिनाम्। धनुर्वेदे च वेदे च सर्वत्रैव कृतश्रमाः।

tulyarūpaprabhāvāṇāṃ viduṣāṃ yuddhaśālinām. dhanurvede ca vede ca sarvatraiva kṛtaśramāḥ.

काशिष्व् अपि नृपो राजन् दिवोदासपितामहः। हर्यश्व इति विख्यातो बभूव जयतां वरः।

kāśiṣv api nṛpo rājan divodāsapitāmahaḥ. haryaśva iti vikhyāto babhūva jayatāṃ varaḥ.

स वीतहव्यदायादैर् आगत्य पुरुषर्षभ। गङ्गायमुनयोर् मध्ये संग्रामे विनिपातितः। युद्धे विनिर्जितो राजन् गङ्गायमुनयोर् अनु।

sa vītahavyadāyādair āgatya puruṣarṣabha. gaṅgāyamunayor madhye saṃgrāme vinipātitaḥ. yuddhe vinirjito rājan gaṅgāyamunayor anu.

तं तु हत्वा नरवरं हेहयास् ते महारथाः। प्रतिजग्मुः पुरीं रम्यां वत्सानाम् अकुतोभयाः।

taṃ tu hatvā naravaraṃ hehayās te mahārathāḥ. pratijagmuḥ purīṃ ramyāṃ vatsānām akutobhayāḥ.

हर्यश्वस्य तु दायादः काशिराजो ऽभ्यषिच्यत। सुदेवो देवसंकाशः साक्षाद् धर्म इवापरः।

haryaśvasya tu dāyādaḥ kāśirājo 'bhyaṣicyata. sudevo devasaṃkāśaḥ sākṣād dharma ivāparaḥ.

स पालयन्न् एव महीं धर्मात्मा काशिनन्दनः। तैर् वीतहव्यैर् आगत्य युधि सर्वैर् विनिर्जितः।

sa pālayann eva mahīṃ dharmātmā kāśinandanaḥ. tair vītahavyair āgatya yudhi sarvair vinirjitaḥ.

तम् अप्य् आजौ विनिर्जित्य प्रतिजग्मुर् यथागतम्। सौदेविस् त्व् अथ काशीशो दिवोदासो ऽभ्यषिच्यत।

tam apy ājau vinirjitya pratijagmur yathāgatam. saudevis tv atha kāśīśo divodāso 'bhyaṣicyata.

दिवोदासस् तु विज्ञाय वीर्यं तेषां महात्मनाम्। वाराणसीं महातेजा निर्ममे शक्रशासनात्।

divodāsas tu vijñāya vīryaṃ teṣāṃ mahātmanām. vārāṇasīṃ mahātejā nirmame śakraśāsanāt.

विप्रक्षत्रियसंबाधां वैश्यशूद्रसमाकुलाम्। नैकद्रव्योच्चयवतीं समृद्धविपणापणाम्।

viprakṣatriyasaṃbādhāṃ vaiśyaśūdrasamākulām. naikadravyoccayavatīṃ samṛddhavipaṇāpaṇām.

गङ्गाया उत्तरे कूले वप्रान्ते राजसत्तम। गोमत्या दक्षिणे चैव शक्रस्येवामरावतीम्।

gaṅgāyā uttare kūle vaprānte rājasattama. gomatyā dakṣiṇe caiva śakrasyevāmarāvatīm.

तत्र तं राजशार्दूलं निवसन्तं महीपतिम्। आगत्य हेहया भूयः पर्यधावन्त भारत।

tatra taṃ rājaśārdūlaṃ nivasantaṃ mahīpatim. āgatya hehayā bhūyaḥ paryadhāvanta bhārata.

स निष्पत्य ददौ युद्धं तेभ्यो राजा महाबलः। देवासुरसमं घोरं दिवोदासो महाद्युतिः।

sa niṣpatya dadau yuddhaṃ tebhyo rājā mahābalaḥ. devāsurasamaṃ ghoraṃ divodāso mahādyutiḥ.

स तु युद्धे महाराज दिनानां दशतीर् दश। हतवाहनभूयिष्ठस् ततो दैन्यम् उपागमत्।

sa tu yuddhe mahārāja dinānāṃ daśatīr daśa. hatavāhanabhūyiṣṭhas tato dainyam upāgamat.

हतयोधस् ततो राजन् क्षीणकोशश् च भूमिपः। दिवोदासः पुरीं हित्वा पलायनपरो ऽभवत्।

hatayodhas tato rājan kṣīṇakośaś ca bhūmipaḥ. divodāsaḥ purīṃ hitvā palāyanaparo 'bhavat.

स त्व् आश्रमम् उपागम्य भरद्वाजस्य धीमतः। जगाम शरणं राजा कृताञ्जलिर् अरिंदम। प्रपद्य शरणं तस्य मूर्ध्ना च निपपात ह। उवाच भगवन्तं तं पुत्रं मान्यं बृहस्पतेः।

sa tv āśramam upāgamya bharadvājasya dhīmataḥ. jagāma śaraṇaṃ rājā kṛtāñjalir ariṃdama. prapadya śaraṇaṃ tasya mūrdhnā ca nipapāta ha. uvāca bhagavantaṃ taṃ putraṃ mānyaṃ bṛhaspateḥ.

राजोवाच। भगवन् वैतहव्यैर् मे युद्धे वंशः प्रणाशितः। अहम् एकः परिद्यूनो भवन्तं शरणं गतः। तम् उवाच भरद्वाजो ज्येष्ठः पुत्रो बृहस्पतेः। पुरोधाः शीलसंपन्नो दिवोदासं महीपतिम्। किम् आगमनकृत्यं ते सर्वं प्रब्रूहि मे ऽनघ। यत् ते प्रियं तत् करिष्ये न मे ऽत्रास्ति विचारणा।

rājovāca. bhagavan vaitahavyair me yuddhe vaṃśaḥ praṇāśitaḥ. aham ekaḥ paridyūno bhavantaṃ śaraṇaṃ gataḥ. tam uvāca bharadvājo jyeṣṭhaḥ putro bṛhaspateḥ. purodhāḥ śīlasaṃpanno divodāsaṃ mahīpatim. kim āgamanakṛtyaṃ te sarvaṃ prabrūhi me 'nagha. yat te priyaṃ tat kariṣye na me 'trāsti vicāraṇā.

शिष्यस्नेहेन भगवन् स मां रक्षितुम् अर्हसि। निःशेषो हि कृतो वंशो मम तैः पापकर्मभिः।

śiṣyasnehena bhagavan sa māṃ rakṣitum arhasi. niḥśeṣo hi kṛto vaṃśo mama taiḥ pāpakarmabhiḥ.

तम् उवाच महाभागो भरद्वाजः प्रतापवान्। पुरोधास् तस्य राजेन्द्र दिवोदासस्य धीमतः। न भेतव्यं न भेतव्यं सौदेव व्येतु ते भयम्।

tam uvāca mahābhāgo bharadvājaḥ pratāpavān. purodhās tasya rājendra divodāsasya dhīmataḥ. na bhetavyaṃ na bhetavyaṃ saudeva vyetu te bhayam.

अहम् इष्टिं करोम्य् अद्य पुत्रार्थं ते विशां पते। वैतहव्यसहस्राणि यथा त्वं प्रसहिष्यसि।

aham iṣṭiṃ karomy adya putrārthaṃ te viśāṃ pate. vaitahavyasahasrāṇi yathā tvaṃ prasahiṣyasi.

तत इष्टिं चकारर्षिस् तस्य वै पुत्रकामिकीम्। अथास्य तनयो जज्ञे प्रतर्दन इति श्रुतः।

tata iṣṭiṃ cakārarṣis tasya vai putrakāmikīm. athāsya tanayo jajñe pratardana iti śrutaḥ.

स जातमात्रो ववृधे समाः सद्यस् त्रयोदश। वेदं चाधिजगे कृत्स्नं धनुर्वेदं च भारत।

sa jātamātro vavṛdhe samāḥ sadyas trayodaśa. vedaṃ cādhijage kṛtsnaṃ dhanurvedaṃ ca bhārata.

योगेन च समाविष्टो भरद्वाजेन धीमता। तेजो लौक्यं स संगृह्य तस्मिन् देशे समाविशत्।

yogena ca samāviṣṭo bharadvājena dhīmatā. tejo laukyaṃ sa saṃgṛhya tasmin deśe samāviśat.

ततः स कवची धन्वी बाणी दीप्त इवानलः। स्तूयमानः सुरर्षिभिः। बन्दिभिर् वन्द्यमानश् च बभौ सूर्य इवोदितः। स रथी बद्धनिस्त्रिंशो। प्रययौ स धनुर् धुन्वन् विवर्षुर् इव तोयदः।

tataḥ sa kavacī dhanvī bāṇī dīpta ivānalaḥ. stūyamānaḥ surarṣibhiḥ. bandibhir vandyamānaś ca babhau sūrya ivoditaḥ. sa rathī baddhanistriṃśo. prayayau sa dhanur dhunvan vivarṣur iva toyadaḥ.

तं दृष्ट्वा परमं हर्षं सुदेवतनयो ययौ। मेने च मनसा दग्धान् वैतहव्यान् स पार्थिवः।

taṃ dṛṣṭvā paramaṃ harṣaṃ sudevatanayo yayau. mene ca manasā dagdhān vaitahavyān sa pārthivaḥ.

ततस् तं यौवराज्येन स्थापयित्वा प्रतर्दनम्। कृतकृत्यं तदात्मानं स राजा अभ्यनन्दत।

tatas taṃ yauvarājyena sthāpayitvā pratardanam. kṛtakṛtyaṃ tadātmānaṃ sa rājā abhyanandata.

ततस् तु वैतहव्यानां वधाय स महीपतिः। पुत्रं प्रस्थापयाम् आस प्रतर्दनम् अरिंदमम्।

tatas tu vaitahavyānāṃ vadhāya sa mahīpatiḥ. putraṃ prasthāpayām āsa pratardanam ariṃdamam.

सरथः स तु संतीर्य गङ्गाम् आशु पराक्रमी। प्रययौ वीतहव्यानां पुरीं परपुरंजयः।

sarathaḥ sa tu saṃtīrya gaṅgām āśu parākramī. prayayau vītahavyānāṃ purīṃ parapuraṃjayaḥ.

वैतहव्यास् तु संश्रुत्य रथघोषं समुद्धतम्। निर्ययुर् नगराकारै रथैः पररथारुजैः।

vaitahavyās tu saṃśrutya rathaghoṣaṃ samuddhatam. niryayur nagarākārai rathaiḥ pararathārujaiḥ.

निष्क्रम्य ते नरव्याघ्रा दंशिताश् चित्रयोधिनः। प्रतर्दनं समाजघ्नुः शरवर्षैर् उदायुधाः।

niṣkramya te naravyāghrā daṃśitāś citrayodhinaḥ. pratardanaṃ samājaghnuḥ śaravarṣair udāyudhāḥ.

अस्त्रैश् च विविधाकारै रथौघैश् च युधिष्ठिर। अभ्यवर्षन्त राजानं हिमवन्तम् इवाम्बुदाः।

astraiś ca vividhākārai rathaughaiś ca yudhiṣṭhira. abhyavarṣanta rājānaṃ himavantam ivāmbudāḥ.

अस्त्रैर् अस्त्राणि संवार्य तेषां राजा प्रतर्दनः। जघान तान् महातेजा वज्रानलसमैः शरैः।

astrair astrāṇi saṃvārya teṣāṃ rājā pratardanaḥ. jaghāna tān mahātejā vajrānalasamaiḥ śaraiḥ.

कृत्तोत्तमाङ्गास् ते राजन् भल्लैः शतसहस्रशः। अपतन् रुधिरार्द्राङ्गा निकृत्ता इव किंशुकाः।

kṛttottamāṅgās te rājan bhallaiḥ śatasahasraśaḥ. apatan rudhirārdrāṅgā nikṛttā iva kiṃśukāḥ.

हतेषु तेषु सर्वेषु वीतहव्यः सुतेष्व् अथ। प्राद्रवन् नगरं हित्वा भृगोर् आश्रमम् अप्य् उत।

hateṣu teṣu sarveṣu vītahavyaḥ suteṣv atha. prādravan nagaraṃ hitvā bhṛgor āśramam apy uta.

ययौ भृगुं च शरणं वीतहव्यो नराधिपः। अभयं च ददौ तस्मै राज्ञे राजन् भृगुस् तथा। ततो ददाव् आसनं च तस्मै शिष्यो भृगोस् तदा। आसनं शिष्यमध्ये च भृगुर् अन्यत् समादिशत्।

yayau bhṛguṃ ca śaraṇaṃ vītahavyo narādhipaḥ. abhayaṃ ca dadau tasmai rājñe rājan bhṛgus tathā. tato dadāv āsanaṃ ca tasmai śiṣyo bhṛgos tadā. āsanaṃ śiṣyamadhye ca bhṛgur anyat samādiśat.

अथानुपदम् एवाशु तत्रागच्छत् प्रतर्दनः। स प्राप्य चाश्रमपदं दिवोदासात्मजो ऽब्रवीत्।

athānupadam evāśu tatrāgacchat pratardanaḥ. sa prāpya cāśramapadaṃ divodāsātmajo 'bravīt.

भो भोः के ऽत्राश्रमे सन्ति भृगोः शिष्या महात्मनः। द्रष्टुम् इच्छे मुनिम् अहं तस्याचक्षत माम् इति।

bho bhoḥ ke 'trāśrame santi bhṛgoḥ śiṣyā mahātmanaḥ. draṣṭum icche munim ahaṃ tasyācakṣata mām iti.

स तं विदित्वा तु भृगुर् निश्चक्रामाश्रमात् तदा। पूजयाम् आस च ततो विधिना परमेण ह।

sa taṃ viditvā tu bhṛgur niścakrāmāśramāt tadā. pūjayām āsa ca tato vidhinā parameṇa ha.

उवाच चैनं राजेन्द्र किं कार्यम् इति पार्थिवम्। स चोवाच नृपस् तस्मै यद् आगमनकारणम्। तम् अभ्यनन्दद् भगवान् सत्कारेण स्वयं भृगुः। उवाच चैनं भगवान् किं कार्यम् इति सत्कृतम्। तम् उवाच ततो राजा दैवोदासिः प्रतर्दनः।

uvāca cainaṃ rājendra kiṃ kāryam iti pārthivam. sa covāca nṛpas tasmai yad āgamanakāraṇam. tam abhyanandad bhagavān satkāreṇa svayaṃ bhṛguḥ. uvāca cainaṃ bhagavān kiṃ kāryam iti satkṛtam. tam uvāca tato rājā daivodāsiḥ pratardanaḥ.

अयं ब्रह्मन्न् इतो राजा वीतहव्यो विसर्ज्यताम्। अस्य पुत्रैर् हि मे ब्रह्मन् कृत्स्नो वंशः प्रणाशितः। उत्सादितश् च विषयः काशीनां रत्नसंचयः।

ayaṃ brahmann ito rājā vītahavyo visarjyatām. asya putrair hi me brahman kṛtsno vaṃśaḥ praṇāśitaḥ. utsāditaś ca viṣayaḥ kāśīnāṃ ratnasaṃcayaḥ.

एतस्य वीर्यदृप्तस्य हतं पुत्रशतं मया। अस्येदानीं वधाद् ब्रह्मन् भविष्याम्य् अनृणः पितुः।

etasya vīryadṛptasya hataṃ putraśataṃ mayā. asyedānīṃ vadhād brahman bhaviṣyāmy anṛṇaḥ pituḥ.

तम् उवाच कृपाविष्टो भृगुर् धर्मभृतां वरः। नेहास्ति क्षत्रियः कश् चित् सर्वे हीमे द्विजातयः।

tam uvāca kṛpāviṣṭo bhṛgur dharmabhṛtāṃ varaḥ. nehāsti kṣatriyaḥ kaś cit sarve hīme dvijātayaḥ.

एवं तु वचनं श्रुत्वा भृगोस् तथ्यं प्रतर्दनः। पादाव् उपस्पृश्य शनैः प्रहसन् वाक्यम् अब्रवीत्।

evaṃ tu vacanaṃ śrutvā bhṛgos tathyaṃ pratardanaḥ. pādāv upaspṛśya śanaiḥ prahasan vākyam abravīt.

एवम् अप्य् अस्मि भगवन् कृतकृत्यो न संशयः। यद् एष राजा वीर्येण स्वजातिं त्याजितो मया। ऋषेर् हि वचनं सत्यं सर्वे स्युर् ब्राह्मणा इति।

evam apy asmi bhagavan kṛtakṛtyo na saṃśayaḥ. yad eṣa rājā vīryeṇa svajātiṃ tyājito mayā. ṛṣer hi vacanaṃ satyaṃ sarve syur brāhmaṇā iti.

अनुजानीहि मां ब्रह्मन् ध्यायस्व च शिवेन माम्। त्याजितो हि मया जातिम् एष राजा भृगूद्वह।

anujānīhi māṃ brahman dhyāyasva ca śivena mām. tyājito hi mayā jātim eṣa rājā bhṛgūdvaha.

ततस् तेनाभ्यनुज्ञातो ययौ राजा प्रतर्दनः। यथागतं महाराज मुक्त्वा विषम् इवोरगः।

tatas tenābhyanujñāto yayau rājā pratardanaḥ. yathāgataṃ mahārāja muktvā viṣam ivoragaḥ.

भृगोर् वचनमात्रेण स च ब्रह्मर्षितां गतः। वीतहव्यो महाराज ब्रह्मवादित्वम् एव च।

bhṛgor vacanamātreṇa sa ca brahmarṣitāṃ gataḥ. vītahavyo mahārāja brahmavāditvam eva ca.

तस्य गृत्समदः पुत्रो रूपेणेन्द्र इवापरः। शक्रस् त्वम् इति यो दैत्यैर् निगृहीतः किलाभवत्।

tasya gṛtsamadaḥ putro rūpeṇendra ivāparaḥ. śakras tvam iti yo daityair nigṛhītaḥ kilābhavat.

ऋग्वेदे वर्तते चाग्र्या श्रुतिर् अत्र विशां पते। यत्र गृत्समदो ब्रह्मन् ब्राह्मणैः स महीयते।

ṛgvede vartate cāgryā śrutir atra viśāṃ pate. yatra gṛtsamado brahman brāhmaṇaiḥ sa mahīyate.

स ब्रह्मचारी विप्रर्षिः श्रीमान् गृत्समदो ऽभवत्। पुत्रो गृत्समदस्यापि सुचेता अभवद् द्विजः।

sa brahmacārī viprarṣiḥ śrīmān gṛtsamado 'bhavat. putro gṛtsamadasyāpi sucetā abhavad dvijaḥ.

वर्चाः सुतेजसः पुत्रो विहव्यस् तस्य चात्मजः। विहव्यस्य तु पुत्रस् तु वितत्यस् तस्य चात्मजः।

varcāḥ sutejasaḥ putro vihavyas tasya cātmajaḥ. vihavyasya tu putras tu vitatyas tasya cātmajaḥ.

वितत्यस्य सुतः सत्यः सन्तः सत्यस्य चात्मजः। श्रवास् तस्य सुतश् चर्षिः श्रवसश् चाभवत् तमः।

vitatyasya sutaḥ satyaḥ santaḥ satyasya cātmajaḥ. śravās tasya sutaś carṣiḥ śravasaś cābhavat tamaḥ.

तमसश् च प्रकाशो ऽभूत् तनयो द्विजसत्तमः। प्रकाशस्य च वागिन्द्रो बभूव जयतां वरः।

tamasaś ca prakāśo 'bhūt tanayo dvijasattamaḥ. prakāśasya ca vāgindro babhūva jayatāṃ varaḥ.

तस्यात्मजश् च प्रमतिर् वेदवेदाङ्गपारगः। घृताच्यां तस्य पुत्रस् तु रुरुर् नामोदपद्यत।

tasyātmajaś ca pramatir vedavedāṅgapāragaḥ. ghṛtācyāṃ tasya putras tu rurur nāmodapadyata.

प्रमद्वरायां तु रुरोः पुत्रः समुदपद्यत। शुनको नाम विप्रर्षिर् यस्य पुत्रो ऽथ शौनकः।

pramadvarāyāṃ tu ruroḥ putraḥ samudapadyata. śunako nāma viprarṣir yasya putro 'tha śaunakaḥ.

एवं विप्रत्वम् अगमद् वीतहव्यो नराधिपः। भृगोः प्रसादाद् राजेन्द्र क्षत्रियः क्षत्रियर्षभ।

evaṃ vipratvam agamad vītahavyo narādhipaḥ. bhṛgoḥ prasādād rājendra kṣatriyaḥ kṣatriyarṣabha.

तथैव कथितो वंशो मया गार्त्समदस् तव। विस्तरेण महाराज किम् अन्यद् अनुपृच्छसि।

tathaiva kathito vaṃśo mayā gārtsamadas tava. vistareṇa mahārāja kim anyad anupṛcchasi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...