महाभारत 13.30 (श्लोक 1)

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 30→

[mh-13-30] • 16 श्लोकाः

भीष्म उवाच। एवम् उक्तो मतङ्गस् तु संशितात्मा यतव्रतः। सहस्रम् एकपादेन ततो ऽब्दानाम् अतिष्ठत। तं सहस्रावरे काले शक्रो द्रष्टुम् उपागमत्। मतङ्ग उवाच। तद् एव च पुनर् वाक्यम् उवाच बलवृत्रहा। इदं वर्षसहस्रं वै ब्रह्मचारी समाहितः। शक्र उवाच। अतिष्ठम् एकपादेन ब्राह्मण्यं नाप्नुयां कथम्। चण्डालयोनौ जातेन नावाप्यं वै कथं चन। अन्यं कामं वृणीष्व त्वं मा वृथा ते ऽस्त्व् अयं श्रमः। एवम् उक्तो मतङ्गस् तु भृशं शोकपरायणः। अतिष्ठत गयां गत्वा सो ऽङ्गुष्ठेन शतं समाः।

bhīṣma uvāca. evam ukto mataṅgas tu saṃśitātmā yatavrataḥ. sahasram ekapādena tato 'bdānām atiṣṭhata. taṃ sahasrāvare kāle śakro draṣṭum upāgamat. mataṅga uvāca. tad eva ca punar vākyam uvāca balavṛtrahā. idaṃ varṣasahasraṃ vai brahmacārī samāhitaḥ. śakra uvāca. atiṣṭham ekapādena brāhmaṇyaṃ nāpnuyāṃ katham. caṇḍālayonau jātena nāvāpyaṃ vai kathaṃ cana. anyaṃ kāmaṃ vṛṇīṣva tvaṃ mā vṛthā te 'stv ayaṃ śramaḥ. evam ukto mataṅgas tu bhṛśaṃ śokaparāyaṇaḥ. atiṣṭhata gayāṃ gatvā so 'ṅguṣṭhena śataṃ samāḥ.

सुदुष्करं वहन् योगं कृशो धमनिसंततः। त्वगस्थिभूतो धर्मात्मा स पपातेति नः श्रुतम्।

suduṣkaraṃ vahan yogaṃ kṛśo dhamanisaṃtataḥ. tvagasthibhūto dharmātmā sa papāteti naḥ śrutam.

तं पतन्तम् अभिद्रुत्य परिजग्राह वासवः। वराणाम् ईश्वरो दाता सर्वभूतहिते रतः।

taṃ patantam abhidrutya parijagrāha vāsavaḥ. varāṇām īśvaro dātā sarvabhūtahite rataḥ.

शक्र उवाच। मतङ्ग ब्राह्मणत्वं ते संवृतं परिपन्थिभिः। विरुद्धम् इह दृश्यते। ब्राह्मण्यं दुर्लभतरं। पूजयन् सुखम् आप्नोति दुःखम् आप्नोत्य् अपूजयन्।

śakra uvāca. mataṅga brāhmaṇatvaṃ te saṃvṛtaṃ paripanthibhiḥ. viruddham iha dṛśyate. brāhmaṇyaṃ durlabhataraṃ. pūjayan sukham āpnoti duḥkham āpnoty apūjayan.

ब्राह्मणे सर्वभूतानां योगक्षेमः समाहितः। ब्राह्मणेभ्यो ऽनुतृप्यन्ति पितरो देवतास् तथा।

brāhmaṇe sarvabhūtānāṃ yogakṣemaḥ samāhitaḥ. brāhmaṇebhyo 'nutṛpyanti pitaro devatās tathā.

ब्राह्मणः सर्वभूतानां मतङ्ग पर उच्यते। ब्राह्मणः कुरुते तद् धि यथा यद् यच् च वाञ्छति।

brāhmaṇaḥ sarvabhūtānāṃ mataṅga para ucyate. brāhmaṇaḥ kurute tad dhi yathā yad yac ca vāñchati.

बह्वीस् तु संसरन् योनीर् जायमानः पुनः पुनः। पर्याये तात कस्मिंश् चिद् ब्राह्मण्यम् इह विन्दति। तद् उत्सृज्येह दुष्प्रापं ब्राह्मण्यम् अकृतात्मभिः। अन्यं वरं वृणीष्व त्वं दुर्लभो ऽयं हि ते वरः।

bahvīs tu saṃsaran yonīr jāyamānaḥ punaḥ punaḥ. paryāye tāta kasmiṃś cid brāhmaṇyam iha vindati. tad utsṛjyeha duṣprāpaṃ brāhmaṇyam akṛtātmabhiḥ. anyaṃ varaṃ vṛṇīṣva tvaṃ durlabho 'yaṃ hi te varaḥ.

मतङ्ग उवाच। किं मां तुदसि दुःखार्तं मृतं मारयसे च माम्। तं तु शोचामि यो लब्ध्वा ब्राह्मण्यं न बुभूषते।

mataṅga uvāca. kiṃ māṃ tudasi duḥkhārtaṃ mṛtaṃ mārayase ca mām. taṃ tu śocāmi yo labdhvā brāhmaṇyaṃ na bubhūṣate.

ब्राह्मण्यं यदि दुष्प्रापं त्रिभिर् वर्णैः शतक्रतो। सुदुर्लभं तदावाप्य नानुतिष्ठन्ति मानवाः।

brāhmaṇyaṃ yadi duṣprāpaṃ tribhir varṇaiḥ śatakrato. sudurlabhaṃ tadāvāpya nānutiṣṭhanti mānavāḥ.

यः पापेभ्यः पापतमस् तेषाम् अधम एव सः। ब्राह्मण्यं यो ऽवजानीते धनं लब्ध्वेव दुर्लभम्।

yaḥ pāpebhyaḥ pāpatamas teṣām adhama eva saḥ. brāhmaṇyaṃ yo 'vajānīte dhanaṃ labdhveva durlabham.

दुष्प्रापं खलु विप्रत्वं प्राप्तं दुरनुपालनम्। दुरवापम् अवाप्यैतन् नानुतिष्ठन्ति मानवाः।

duṣprāpaṃ khalu vipratvaṃ prāptaṃ duranupālanam. duravāpam avāpyaitan nānutiṣṭhanti mānavāḥ.

एकारामो ह्य् अहं शक्र निर्द्वंद्वो निष्परिग्रहः। अहिंसादमदानस्थः कथं नार्हामि विप्रताम्। दैवं तु नूनम् एतद् वै यद् अहं मातृदोषतः। एताम् अवस्थां संप्राप्तो धर्मज्ञः सन् पुरंदर। नूनं दैवं न शक्यं हि पौरुषेणातिवर्तितुम्। यद् अहं यत्नवान् एवं न लभे विप्रतां विभो। एवं गते तु धर्मज्ञ दातुम् अर्हसि मे वरम्। यदि ते ऽहम् अनुग्राह्यः किं चिद् वा सुकृतं मम। भीष्म उवाच। वृणीष्वेति तदा प्राह ततस् तं बलवृत्रहा। चोदितस् तु महेन्द्रेण मतङ्गः प्राब्रवीद् इदम्। एवं वरं वृणे देव स मे सिध्यतु वासव।

ekārāmo hy ahaṃ śakra nirdvaṃdvo niṣparigrahaḥ. ahiṃsādamadānasthaḥ kathaṃ nārhāmi vipratām. daivaṃ tu nūnam etad vai yad ahaṃ mātṛdoṣataḥ. etām avasthāṃ saṃprāpto dharmajñaḥ san puraṃdara. nūnaṃ daivaṃ na śakyaṃ hi pauruṣeṇātivartitum. yad ahaṃ yatnavān evaṃ na labhe vipratāṃ vibho. evaṃ gate tu dharmajña dātum arhasi me varam. yadi te 'ham anugrāhyaḥ kiṃ cid vā sukṛtaṃ mama. bhīṣma uvāca. vṛṇīṣveti tadā prāha tatas taṃ balavṛtrahā. coditas tu mahendreṇa mataṅgaḥ prābravīd idam. evaṃ varaṃ vṛṇe deva sa me sidhyatu vāsava.

यथाकामविहारी स्यां कामरूपी विहंगमः। ब्रह्मक्षत्राविरोधेन पूजां च प्राप्नुयाम् अहम्। यथा ममाक्षया कीर्तिर् भवेच् चापि पुरंदर। कर्तुम् अर्हसि तद् देव शिरसा त्वां प्रसादये।

yathākāmavihārī syāṃ kāmarūpī vihaṃgamaḥ. brahmakṣatrāvirodhena pūjāṃ ca prāpnuyām aham. yathā mamākṣayā kīrtir bhavec cāpi puraṃdara. kartum arhasi tad deva śirasā tvāṃ prasādaye.

इन्द्र उवाच। मतङ्ग गम्यतां शीघ्रम् एवम् एतद् भविष्यति। स्त्रियश् च सर्वास् त्वा लोके यक्ष्यन्ते भूतिकर्मणि। एवं तवाक्षया कीर्तिर् भविष्यति तपोधन। छन्दोदेव इति ख्यातः स्त्रीणां पूज्यो भविष्यसि। कीर्तिश् च ते ऽतुला वत्स त्रिषु लोकेषु यास्यति।

indra uvāca. mataṅga gamyatāṃ śīghram evam etad bhaviṣyati. striyaś ca sarvās tvā loke yakṣyante bhūtikarmaṇi. evaṃ tavākṣayā kīrtir bhaviṣyati tapodhana. chandodeva iti khyātaḥ strīṇāṃ pūjyo bhaviṣyasi. kīrtiś ca te 'tulā vatsa triṣu lokeṣu yāsyati.

भीष्म उवाच। एवं तस्मै वरं दत्त्वा वासवो ऽन्तरधीयत। प्राणांस् त्यक्त्वा मतङ्गो ऽपि प्राप तत् स्थानम् उत्तमम्।

bhīṣma uvāca. evaṃ tasmai varaṃ dattvā vāsavo 'ntaradhīyata. prāṇāṃs tyaktvā mataṅgo 'pi prāpa tat sthānam uttamam.

एवम् एतत् परं स्थानं ब्राह्मण्यं नाम भारत। तच् च दुष्प्रापम् इह वै महेन्द्रवचनं यथा। मर्त्यानां भरतर्षभ। ब्राह्मण्यं नाम दुष्प्रापम् इन्द्रेणोक्तं महात्मना।

evam etat paraṃ sthānaṃ brāhmaṇyaṃ nāma bhārata. tac ca duṣprāpam iha vai mahendravacanaṃ yathā. martyānāṃ bharatarṣabha. brāhmaṇyaṃ nāma duṣprāpam indreṇoktaṃ mahātmanā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents